Халықаралық миграция

 

Кестеден көріп отырғанымыздай 60 жылдардың соңында республикада көші-қон сальдосы оң болды,Қазақстанға көшіп келгендердің жалпы саны шет елге көшіп кеткендерден асып кетті. 1950-1959 жылдары жылына орта есеппен(100 адамға шаққанда)республикада,халықта өсім оң болды-12 адамнан,ал 1960-1967 жылдары 5 адамнан , 1970-1979 және 1980-1989 жылдары орташа жылдық көші-қон 5-7 адамды құрады.егер 1970 жылы Қазақстан халқының миграциялық ағын көлемі тек 35 мың адамды құраса,1988 жылы ол 95мыңға дейін өсті.

       1993-1998 жылдары Қазақстан халқының миграциялық ағымының жоғары деңгейін ары қарай сақтау мен өсірудің анықтаушы факторы бұрынғы ірі өндіріс кәсіпорындары мен колхоз-совхоздардың тарауы,бұрынғы ірі құрылыс ұйымдары мен құрылыс өнеркәсібі өнімдерінің таралуынан еңбекке жарамды жастағылар арасында жұмыссыздықтың өсуі,өмір сүру деңгейінің төмендеуінен көші-қон процесі қиындады.Қазақстан халқының соңғы бірнеше онжылдықтағы халықтың миграциясы,яғни сыртқы миграция динамикасы келесідей болады.

 

       8-кесте Қазақстан халқының сыртқы миграция динамикасы

 

 

Жылдар	Сыртқы миграцияға қатысушы- лар барлығы,мың адам							Соның ішінде ТМД елдерінен тыс миграция
	Эмми-   гранттар		Имми-гранттар			Миграция сальдосы		Эмми-  гранттар	Имми-  гранттар		Миграция сальдосы
1975	394,8		299,3			-95,5		........	...........		........
1980	295,5		224,9			-70,6		.........	..........		.........
1985	355,2		254,0			-101,2		.........	........		.............
1989	255,9		184,6			-71,3		..........	.............		...........
1990	272,5		179,9			-92,6		92,7	0,4		-92,3
1991	228,5		170,8			-57,7		77,7	9,1		-68,6
1992	317,8		161,5			-156,3		100,8	13,3		-87,5
1993	333,4			111,3		-221,1		100,5	11,0		-89,5
1994	473,8			70,2		403,6		105,0	6,5		-98,5
1990-1994 жылдар: бір жыл-ға орта есеппен	325,2			138,2		-186,5		95,4	8,1		-87,3
1995	309,6			71,1		-238,5		101,4	3,3		-98,1
1996	229,4			53,9		-175,5		73,7	2,6		-71,1
1997		299,5			38,1		-261,4	60,1		2,5		-57,6
1998		243,6			40,6		-203,0	49,8		2,3		-47,5
1999		164,9			41,3		-123,6	44,7		1,9		-42,8
1995-1999 жыл барлығы		1247,0			245,0		-1002,0	329,7		12,6		-317,1
Бір жыл- ға орта  есеппен		249,4			49,0		-200,4	65,9		2,5		-63,4
2000		155,8			47,5		-108,3	39,1		4,0		35,1
2001		141,7			53,5		-88,2	40,7		3,6		-37,1
2002		120,2			58,2		-62,0	34,9		4,0		-30,9
2003		73,9			65,6		-8,3	24,6		4,8		-19,8
2004		65,5			68,3		2,8	18,6		6,5		-12,1
2000-2004 жыл барлығы		557,1			293,1		-264,0	157,9		22,9		-135,0
Бір жыл- ға орта  есеппен		111,4			58,6		-52,8	31,6		4,6		-27,0

 

 

1990-2004жылдардағы Қазақстан халқының сыртқы миграциясы

 

 

 

                 

 

 

Сурет Сыртқы миграцияға қатысушы- лар барлығы,мың адам

 

 

 

 

Сурет  Соның ішінде ТМД елдерінен тыс миграция

 

 

Сонымен 90 жылдары Қазақстандағы халықтың жалпы миграциясының теріс сальдосы 1 миллион 934 мың адамға тең болып,оның табиғи өсімін жоққа шығаруы,сонымен бірге халық санын соңында 42%-ке өсірді.Осы онжылдықтарда Қазақстан территориясынан көшіп кеткендер 2 миллион 873 мың адамға жетті,көшіп келгендерден 3 есе көп болды. 1992-1995 жылдары Қазақстаннан 1435 мың адам көшіп кетті.Олардың 71,6%-і ТМД елдеріне кеткен.Қазақстан егемендігін алғаннан кейін бірінші жылдары 1989-1993 жылдары көшіп келушілер саны 800 мыңға жетті.

       90 жылдары сонымен бірге Қазақстанның өзінде халық қозғалысында үлкен өсім болды,яғни ішкі республикалық миграция өсті.1990-1999 жылдары республика облыстарындағы,яғни облыстар арасындағы қозғалысы нәтижесіндегі жалпы саны 1,2 миллион адамнан асты ал облыстар ішіндегі миграция 1,9 миллион адамға жетті,осы он жылда ел ішінде 3,1 миллион қазақстандықтар тұрғылықты орнын ауыстырды,немесе барлық халықтың орташа жылдық санының 19,5%-ін құрады.”Орнын ауыстыруға деген ұмтылу”сол жылдары елдің барлық аймақтарын қамтыды,ең көбін(54% мигранттар)ауыл халқын қамтыды.Елдің ішіндегі миграциялық тенденциялар 1996-1999 жылдары төмендеп(232 мың адам), 2000 жылдан бастап 2004 жыл аралығында қайтадан 320 мыңға жақындады.Нәтижесінде халықтың республикалық миграция масштабында  соңғы 5 жылда(2000-2004жылдар)орта есеппен 286 мың адамға өсті,ал 1995-1999 жылдары 241 мың адам болған,соның ішінде облыс аралық миграция 17%-ке және облыс ішіндегі миграция 20%-ке өсті.Елдің ішіндегі көрсетілген миграциялық процестер қайтадан өз орнына келе бастады.Соңғы 5 жылда (2000-2004жылдар)елдің екі негізгі қаласында-Алматы мен Астана қалаларында 390 мыңнан жоғары адам орналасты.Астанаға 150 мың адам,Алматыға 70 мың адам болды.Алматы қаласы қазір екінші тартымды қалаға айналды.Сонымен бірге Қазақстан халқы санындағы қосымша ағым “жақын“ және “алыс“шет елдерден келетін иммигранттар есебінен 80 жылдардың соңы мен 90 жылдардың басында:9 жыл аралығында -1989-1993 жылдары 808 мың адам көшіп келді,бірақ 90 жылдардың келесі жылдары тез төмендей бастады.Соңғы 5 жылдағы иммигранттар санының біртіндеп өсуі байқалды- 47,5 мыңнан 68,3 мың адамға (2000-2004 жылдар).Осы жылдары Қазақстанға тұрақты қоныстануға 293 мың адам келді: 7,8% “алыс“ шет елден(негізінен Қытай мен Монғолия) 92%-і Ресей мен Өзбекстаннан келді.Қазақстан тарихында соңғы 40 жылда бірінші рет 2004 жылы иммигранттардың эммигранттардан басым болу фактісі алынды.Соңғы 5 жылдағы иммигранттар санында 151,7 мыңы(51,6%) қазақтарды құрады,72 мыңы(24,5%)-орыстар.Сонымен бірге қазақтардың жалпы саны,яғни иммигрант қазақтар саны 2004 жылы 48 мыңға дейін өсті,эммигранттар арасында олардың саны 3,4 мыңға дейін қысқарды,иммигрант орыстар саны 2001-2003 жылдары 15 мың деңгейінде болып, 2004 жылы 39 мыңға қысқарды.Ұлттық миграция айырбасының негізгі ұлттар бойынша жалпы нәтижелері соңғы 12 жылда “жақын“және “алыс“ шет елдерден келіп кетуі келесідей болады:

 

 

9-кесте Ұлттық ми грация айырбасының негізгі ұлттар бойынша     

                                   

жалпы нәтижелері   

мың

адам

	қазақтар	орыстар	немістер	өзбектер	Украин- дықтар
1Эммиграция:                1993-1999 жылдары барлығы	76,8	1145,2	444,7	17,5	166,2
Бір жылда орта есеппен	11,0	163,6	63,5	2,5	23,7
2000-2004жылдар         барлығы	26,6	325,1	108,1	2,3	46,6
Бір жылда орта есеппен	5,3	65,0	21,6	0,5	9,3
2 Иммиграция:                1993-1999жылдары        барлығы	123,5	191,7	16,1	5,3	26,0
Бір жылда орта есеппен	17,7	27,4	2,3	0,8	3,7
2000-2004 жылдары      барлығы	151,7	71,9	5,5	4,9	9,3
Бір жылда орта есеппен	30,3	14,4	1,1	1,0	1,8
1993-2004 жылдардағы  қорытындысы	275,2	263,6	21,6	10,2	35,3
3Халықаралық миграция сальдосы 1993-1999 жылдар     барлығы	46,7	-953,5	-428,6	-12,2	-14,2
Бір жылда орта есеппен	6,7	-136,2	-61,2	1,7	-20,0
2000-2004 жылдар      барлығы	125,1	-253,2	-102,6	2,6	-37,3
Бір жылда орта есеппен	25,0	50,6	-20,5	0,5	-7,5
1993-2004 жылдардағы қорытындысы	171,8	-1206,7	-531,2	-9,6	-177,5

 

 

 

            Қазақстан тәуелсіздігі жылдары (1991-2004) елге тұрақты қоныстануға 350 мыңға жуық “оралмандар“(қазақтар) “жақын“ және “алыс“ шет елдерден көшіп келді.Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай,1993-2004 жылдардағы барлық эммигранттардың басушы бөлігі(сыртқы миграция бойынша) орыстар үлесіне тиесілі- 56% және немістер-21%,украиндықтар үлесіне- 8%,қазақтарға- 4% -тен келеді.Қазақстан Республикасындағы сыртқы миграциялық  процестердегі ұлттық аспект соңғы бесжылдықта ауысты: эммигранттар арасында-орыстар,украиндықтар және неміс халқы өкілдерінің үлесі.  2000-2004 жылдары Қазақстаннан көшіп кеткендер 86%-ін құрады.Иммигранттар арасында (52%) қазақтар және (25%) орыстар.

              Сонымен,елдегі соңғы 5 жылда сыртқы миграциялық процестер жағдайы жақсарды және осылай бола бермек:елден кеткен эммигранттар саны 2004 жылы 65,5 мың адамға қысқарды,2000 жылы 155,8 мың адам (58%) болған,ал біздің елімізде көшіп келгендер саны 2004 жылы 68,3 мың адамға жетті,2000 жылы 47,5 мың адам болған (44%-ке өскен),ал 2002 жылы 58,5 мың адам(17%) болған,сол жылы соңғы бірнеше онжылдықтарда бірінші рет сыртқы миграцияның оң сальдосына қол жеткіздік.Бірақта бұл еліміздің өз ішінде жақсы өмірді іздеп республика ішіндегі қозғалысына әсер етеді,оны келесі төменгі динамикадан көруге болады.

 

 

10-кесте 2000-2004 жылдардағы  халық өозғалысының динамикасы

 

 

Жылдар	Жаңа орынға көшіп кеткендер      саны мың адам				Жаңа орынға көшіп келгендер     саны мың адам
	Сыртқы мигра- ция бойын-ша	Облыс-аралық мигра-  ция бойын-ша	Облыс ішінде-гі миг- рация бойын-ша	Бар-   лы-     ғы	Сырт-  қы мигра- ция бойын-ша	Облыс аралық мигра- ция бойын-ша	Облыс іші-     ндегі   мигра-ция бойын-ша	Барлы-ғы
2000	155,8	145,9	130,8	432,5	47,5	145,9	130,8	324,2
2002	120,2	103,9	165,2	389,3	58,2	103,9	165,2	327,3
2003	73,9	107,6	184,1	365,6	65,6	107,6	184,1	357,3
2004	65,5	127,5	190,5	383,5	68,3	127,5	190,5	386,3
2002-2004 жылдар-ға қоры- тынды	259,6	339,0	539,8	1138,4	192,1	339,0	539,8	1070,9
2002-2004 жылдар-да орта есеппен	86,5	113,0	179,9	379,4	64,0	113,0	179,9	9356,9

 

 

                     Сонымен Республикадағы миграцияға ұшыраған тұрғындардың жалпы саны соңғы үш жылда 1 миллион 330 мың адамды(барлық халықтың 25% облыс асындағы мигранттарға тиесілі,34% республикадағы сыртқы және 41%облыс іші арасындағы мигранттарға тән.2000-2004 жылдары республика ішіндегі миграция ағыны 15%-ке өсті,2002-2004 жылдары 18%-ке өскен облысаралық мигранттар соңғы 5 жылда 13%-ке төмендесе,2002-2004 жылдары 23%-ке өскен,облыс ішіндегі сәйкесінше 45% және 15%-ке өскен.Облысаралық миграцияда кетушілердің үштен екісі қалалықтар,ал облыс ішіндегі миграцияда олардың арақатынасы тең (50%).Бірақта облысаралықтың 15%-і және облыс ішіндегі миграцияның 20%-і сальдосы қалалықтар пайдасына,өйткені ауылдан қалаға қозғалу қалада еңбекақы мен өмір сүру жағдайын жақсартуға жол ашуды көздейді.

 

  11-кесте.Миграция сальдосы

 

	Барлығы			Сыртқы миграция
	сальдо	келгендер	кеткен-дер	сальдо	келген-дер	кеткен-дер
Қазақстан Рес-   публикасы	-90,62	357466	366528	-9062	65308	74370
Ақмола облысы	-17	19724	19741	-4699	3028	7727
Ақтөбе облысы	-510	14120	14630	-423	2846	3269
Алматы облысы	-445	37765	38210	3127	7772	4645
Атырау облысы	-188	4694	4882	158	576	418
Батыс Қ облысы	-488	15132	15620	-124	1862	1986
Жамбыл облысы	-4055	18986	23041	2224	5940	3716
Қарағанды облысы	-3841	29745	33586	-3994	4539	8533
Қостанай облысы	-5979	25276	31255	-4694	4791	9485
Қызылорда облысы	-4276	6377	10653	-4	732	736
Маңғыстау облысы	5461	13036	7575	5201	6094	893
Оңтүстік Қ.обл.	2445	30998	28553	8475	11645	3170
Павлодар облысы	-4545	20202	24747	-4919	3253	8172
Солтүстік Қ.обл.	-6678	11039	17717	-3794	2894	6688
Шығыс Қ. Обл.	-10144	30172	40316	-5015	2533	7548
Астана қаласы	5290	15091	9801	-441	1307	1748
Алматы қаласы	18908	65709	46201	-140	5496	5636