Халықаралық миграция

-Қазақстан экономикалық жағдайын  басқа мемлекеттермен салыстырғанда                        төмендігі;

-сыртқы миграцияда Қазақстанға  келгендердің арасында қаэақтар  саны басым.Олардың келуіне төмендегідей  себептер мен факторлар әсер  етеді:

-өзінің ұлттылығын сақтап қалуға  ұмтылысы;

-басқа елдердегі әскери қақтығыстар нәтижесінде;

-тарихи отанына оралуына құштарлығы;

                Негізінен Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық,құқықтық  және экологиялық проблемаларына  байланысты мигранттар басқа  елдерге кетеді.Сыртқы миграцияда  иммигранттардың санынан эммигранттардың саны басым,бірнеше есеге көп болуы мынандай себептермен байланысты;

-бағаның өсуі

-ұзаққа созылатын экономикалық  тоқырау

-өмір сүру деңгейінің төмен  болуы

-зейнетақы қамсыздандырудың анық  еместігі

-жоғары және орта арнайы білім  алудың қиындығы

-Қазақстанның көптеген региондарындағы ауыр экологиялық жағдай

-нормативтік заңдық жетілдірілмегендігі

-мемлекеттік құқық қорғау және  фискалдық органдардағы сыбайлас  жемқорлықтың жоғары деңгейі

                  Ал ішкі миграцияда:

-аграрлық сектордың құлдырау нәтижесінде ауылдық тұрғылықты жерлерден халықтың кетуі

-кіші және орта қалалардан  әр түрлі салалардағы кәсіпорындардың  тоқтауына байланысты адамдардың  кетуі

-Семей полигонындағы және Арал  өңіріндегі аймақтарындағы экологиялық  жағдайлар себеп ретінде көрінеді.

                  Халықтың миграциясы-тұрғылықты  адамдардың бір аумақтан екінші  аумаққа(елге,облысқа,қалаға,ауданға  т,с,с)мекендерін ауыстыруға байланысты  орналасуы.Мигрант-миграция процесіне  қатысушы адам.Әрбір мигрант кеткен  аумағы жөнінде көшіп келуші болып табылады.Келушілер саны-есепті мерзімде сырттан осы аумаққа көшіп келген адамдар саны.Кетушілер саны-есепті мерзімде сыртқа осы аумақтан көшіп кеткен адамдар саны.

                   Миграция сальдосы-есепті мерзімде  аумаққа көшіп келгендер саны мен одан көшіп кеткендердің саны арасындағы айырмашылық.Ол теріс мәнді болуы мүмкін,егер кеткендердің саны артық болса.Егеменді Қазақстан Республикасының миграциялық саясат саласындағы негізгі ілімі өткен тарихи жағдайларды колониялизмдік салдарды,орталықтан көшіруді қазіргі кезде күрделі демографиялық жағдайларды,халық дамуының региондық болашағын қамтылуы мүмкін емес.

                  Егеменді Республиканың миграциялық  саясаты,егер ол шынында да  өзінің ұлттық және региондық  мүдделерін халықаралық құқықтық негізінде қорғайтын болса өткен кезеңде жіберілген қателіктерді ескеріп түзетуі тиіс.Демографиялық шолу және талдау көрсеткендей халықты қоныстандыру процесінің сыртқы тенденциясы қазіргіге қарағанда бұрын  екі есе жылдам болған.Халықтың қоныстандыру тенденциясының негізінде этникалық аспектілер жатыр,бұл олардың салдарын күрделендіріп соның нәтижесінде қазіргі кездегі ұлтаралық қатынастарға әсер етеді.Миграциялық саясат Қазақстандағы этнодемографиялық жағдайды орнығу және тұрақтандыру процесінің жеделдеуіне жағдай жасау керек.

 

 1.2   Халықаралық миграция көрсеткіштер жүйесі

 

           Зерттеліп отырған көрсеткіштерге талдау жасау,олардың өзара байланыстылығы мен заңдылықтарын анықтау және тұжырымды қорытынды жасау үшін нақты шамамен берілген көрсеткіштер жеткіліксіз болады.Сондықтан статистикалық зерттеуде нақты шамалармен қатар қатысты шамалар да қолданылады.

            Қатысты шамалар деп қоғамдық  өмірдегі әлеуметтік-экономикалық  құбылыстардың сандық қатынасының  мөлшерін көрсететін көрсеткіштерді айтады.Қатысты шама қорытындылаушы көрсеткіштің негізгі түрінің бірі болып саналады.Себебі оның нәтижесінде нақты шама көрсеткіштеріне талдау,қорытынды жасауға толық мүмкіндік туады.

            Қатысты шамаларды есептеуде  өзара байланысты екі нақты  шаманың қатынасы қарастырылады және ол екі көрсеткішті біріне-бірін бөлу арқылы айқындалады.Мұнда бөлшектің бөлімін салыстыру негізгі немесе базалық шама деп,ал алымын салыстырмалы шама деп атайды.

             Біршама бөлшектің негізгі шамадағы  үлесін анықтау үшін,сол берілген шама бөлшегін негізгі шамаға бөлу керек.

            Сонымен статистикалық қатысты  шамалар әлеуметтік-экономикалық  құбылыстар мен процестерді бір-бірімен  салыстыру кезінде олардың өзгеруін,дамуын,құрылымын  анықтауға,талдауға мүмкіндік береді және сол берілген сандық көрсеткіштердің қатынасына мәні мен мақсатына қарай бірнеше түрге бөлінеді.Оған жататындар төмендегілер:жоспардың орындалуы,жоспарлық тапсырма, өсіңкілік, құрылымдық,үлестік,үдемелік салыстырмалық,дәрежелік.Жоғарыдағы қатысты шамаларды сипаттай келе,енді миграциялық қатысты көрсеткіштерге терең тоқталып кетейік. Миграция көлемінің көрсеткіштері сәйкес территориядағы тұрғындардың санына байланысты болғандықтан миграциялық  процестерді талдау үшін қатысты көрсеткіштер қолданылады.

                 Миграция интенсивтілік көрсеткіштері  белгілі бір кезеңдегі жалпы  халықтың ішіндегі өмір сүру  орнын ауыстыру жиілігін сипаттайды.Көп  жағдайда бір жылға есептегендегі 1000 немесе 10000 тұрғын есебіндегі  миграция интенсивтілігінің жалпы  коэффиценттері қолданылады.Жекелеген жылдардағы миграциялық процестердегі кездейсоқ ауытқуларды болдырмау мақсатында бірнеше жылға миграцияның орташа коэффиценттерімен есептелінеді(мысалға 5 жыл).

                 Мұнда миграцияның көрсеткіштермен  алынған белгілі бір кезеңдегі тұрғындардың саны қолданылады.Интенсивтілік коэффицентті келу бойынша,кету бойынша,миграциялық өсу бойынша,сонымен қатар тұрғындардың әр түрлі топтары бойынша(жасы,жынысы,этникалық және тағыда басқа) есептеуге болады.Миграциялық коэффиценттері келесі формулалар арқылы есептелінеді:

                Миграция интенсивтілігінің жалпы  коэффиценті:                  

S=M\P*1000                                                                                                          (1)

Миграциялық айналым интенсивтілігінің коэффиценті:

S=Q\P *1000      (2)

Миграция тиімділігінің коэффиценті:

      

W=M\Q*100                                                                                                          (3)

мұнда:

П-келгендердің саны;

В-кеткендердің саны;

М-миграциялық өсу(миграцияның сальдосы) П-В

Q -миграция көлемі  П+В

Р-халықтың орташа жылдық саны

             Мұндай коэффиценттер халықтың  немесе әр түрлі топтардың  белгілі бір территорияда бірнеше  жылдар динамикасында миграциялық қозғалысын(белсенділіктің)миграциялық қозғалысын айырмашылықтарын көрсетеді.

              Сонымен қатар миграцияның интенсивтілік  көрсеткіштері осы процестердегі  жекелеген территориялар және  бірдей емес уақыт кезеңі бойынша  салыстыруға мүмкіншілік береді.Бірақ бұларда территория аралық салыстыру кезінде абайлау керек,себебі коэффиценттер тек халық миграциясының интенсивтілігін ғана көрсетіп қоймай келу және кету территориядағы олардың құрылымдық ерекшеліктерінде көрсетеді.

               Арнайы әдебиеттен мәлім,халықтың абсолюттік өсу қосындысының динамикасы мен санының сегіз типін бөліп көрсетуге болады,олардың әр бір жұбы табиғи және механикалық өсуді,табиғи және механикалық кемуді сипаттайды.

                 Аталған топтастыруды жүргізу  үшін елдегі халықтың құрылуындағы миграция ролін анықтау үшін халық саны динамикасының демографиялық баланстардың әр түрлі түрлері қолданылады.

             

                 Sk=Sn+(N-M)-\+(П-В)                                                                          (4) 

 

                Осы теңдік негізінде жылдық  халық саны балансын құруға  болады:

 

Жыл	Халық саны		Абсолюттік өсім	Соның ішінде
	Жыл басында	Жыл аяғында		Табиғи өсу	Халық миграциясы сальдосы

 

Баланстың мәні:

1)ұзақ уақыт мерзімде елдегі халықтың абсолюттік өсу қосындысын шығару мүмкіндігі.

2)халық санының өсу көзі құрылымындағы  пропорцияларды анықтау.

3)елдегі халық санының өсуіндегі  жекелеген кезеңдердің ролін  көрсету,яғни

Уақыт факторына баға беру.

               Халықтың құрылу көздерін  зерттегенде белгілі-бір көмекші миграция мен табиғи өсудің бөлу балансы көрсетуі мүмкін.

 

Көрсеткіштер	Мың адам
Кезең басындағы халық саны
Кезеңде туылғандар
Ішкі миграция есебінен қалалық жерлерге келгендер
Ішкі миграция есебінен басқа аудандардан ауылдық жерлерге келу сальдосы
Барлық келгендер
Кезеңде(жылда)өлгендер
Басқа аудандарға қалалық жерлерден кеткендер
Ішкі аудандық миграция тәртібінде қалалық жерлерден кеткендер
Ішкі миграция есебінен және ауылдық жерлерден басқа аудандарға кеткендер сальдосы
Барлық кеткендер
Кезең соңындағы халық саны

 

           

               Миграциялық ағыстың негізгі  бағыттарын зерттеу мақсатында  халық миграциясының шахматтық  территориялық балансы құрылады.

 

Халықтың кіру ау-                дандары Халық-                               Тың шығу                                         аудандары	Халық категориясы бойынша			Халықтың барлығы
	100мың адам және одан да көп  халқы бар қалалар	Қалалық жерлер	Ауылдық жерлер
100мың адам және одан да көп халқы бар қалалардан
Басқа қалалық жерлер
Ауылдық жерлер
Халықтың барлығы

 

 

           Халық  категориясы бойынша шахматтық  территориялық баланс мыналарды  анықтауға көмектеседі:

   1.Халықтың кіру және шығу  аудандарындағы халық құрылуындағы халықтың жекеленген категорияларының саны.

   2.Ірі орташа қалаларға,басқа  қалалық жерлер,ауылдық жерлерге  келгендердің (кеткендердің) құрылымын зерттеуге.

             Миграцияның үшінші функциясы-араласу  функциясы.Бұның мәні әр түрлі әлеуметтік-демографиялық топтардың миграцияға тең емес үлесте қатысуының нәтижесінде әр түрлі территориядағы тұрғындардың сапалық құрамының өзгеруіне әкелуімен түсіндіріледі.Тәжірибе көрсетіп отырғандай еркектер және еңбек қабілеттілігі бар жастағы тұлғалар,әйелдер және еңбек қабілеттілігі жоқ тұлғаларға қарағанда миграцияға белсенділік қатысады.

             Миграция функциялары жеке-жеке  тәуелсіз бола тұра өзара тығыз  байланысқан.Халықтың территориялық  құрамының өзгеруіне сәйкес тұрғындардың  қозғалушылығы болған жағдайда жүзеге асады.Тұрғындардың сандық қайта бөлінуі аудандардағы мигранттардың сапалық құрамының өзгеруімен қатар болуында болмауында мүмкін.Осыған сәйкес тұрғындардың интенсивті сапалық араласуы тұрғындардың сандық қайта бөлінуі нәтижесі айтарлықтай болмаса да бола береді.Миграцияның қозғалушылық,қайта бөлуі және араласу функциялары миграцияның әр түрлі түрлерінде әр түрлі сипатта болады.