Халықаралық миграция

 

                                                             

                                                                                           Қорытынды пайызбен

 

 

	2000	2001	2002	2003	2004
Қазақстанға көшіп келген-   дер барлығы соның ішінде елдерден	100	100	100	100	100
ТМД	91,5	93,2	93,1	92,7	90,5
Ресей	55,1	47,1	40,1	35,5	30,0
Белорусь	1,0	0,8	0,7	0,5	0,5
Қырғызстан	3,8	4,3	4,7	4,6	4,2
Украина	3,2	2,4	1,4	1,1	0,9
Өзбекстан	29,5	37,6	45,4	51,3	57,9
ТМД-дан тыс	8,4	6,8	6,9	7,3	9,5
Германия	13,8	16,6	15,1	16,2	11,8
Греция	1,1	0,8	0,8	0,6	0,2
Израиль	2,1	2,8	2,1	2,0	1,4
Монғолия	16,5	11,3	11,9	24,5	24,8
Қытай	4,7	18,1	26,4	43,3	534
Канада	0,3	0,3	1,3	0,6	0,5
АҚШ	0,7	1,0	3,5	1,0	0,6
Қазақстаннан көшіп кеткендер-барлығы соның ішінде елдер	100	100	100	100	100
ТМД	74,9	71,8	71,0	66,7	71,6
Ресей	93,2	94,0	93,8	92,3	94,2
Белорусь	2,8	2,3	2,4	2,4	1,6
Қырғызстан	0,6	0,5	0,7	0,9	0,6
Украина	1,9	1,8	1,8	2,1	1,6
Өзбекстан	1,1	1,0	1,1	0,2	1,4
ТМД-дан тыс	25,1	28,2	29,0	33,3	28,4
Германия	92,0	94,5	94,1	91,4	92,6
Греция	0,4	0,2	0,2	0,09	0,1
Израиль	3,2	1,8	1,5	1,3	1,3
Монғолия	0,5	0,3	0,07	0,2	0,3
Қытай	0,003	0,03	0,5	1,7	0,7
Канада	0,6	0,7	0,9	1,6	1,7
АҚШ	1,4	1,1	1,1	1,7	1,8

 

 

     Сонымен Қазақстандағы  халықаралық көші-қонның соңғы 5 жылдағы жағдайына қарасақ,Қазақстанға көшіп келушілер ішінде ең көп үле-  сін 2004 жылғы мәлімет бойынша 6183 адам немесе 90,5% ТМД елдерінен болады екен.Оның ішінде 57,9%-і көршілесӨзбекстаннан,30%-і Ресейден,қалған 8,4%-і ТМД-дан мемлекеттерден,11,8%-і Германиядан келеді екен,53,4%-і Қытайдан,24,8%-іМонғолиядан келеді екен.Ал Қазақ-       станнан көшіп кеткендерге келер болсақ 2004 жылы елге көшіп келгендердің  ең көп үлесін 46929 адам немесе 71,6%-і ТМД елдерінен көшуде .Соның ішінде 94,2%-інемесе 44216 адам Ресейге кетуде,1,6%-і Украина,Белорусьқа көшеді екен.Ал қалған 28,4%-і немесе 18601 адам ТМД-дан тыс мемлекет-   терге кетуде.Оның ішінде 92,6%  немнсе 17221 адам Германияға,1,8%немесе 335адам АҚШ-қа, 1,7%-іКанадаға, 0,7%-і Қытайға кетуде.

        Қазіргі кезде елдің жағдайының жақсаруына байланысты өзге ұлттар өз елдеріне оралуда,ол өзге жұрттағы қандастарымыз еліміз тәуелсіздік алуымен туған жеріне ағылуда.Енді көшіп-қонушылардың ұлттық құрамына тоқталамыз,яғни Қазақстан ішінде немесе шет елдермен көшіп-қону процесіндегі ұлттардың қайсысы белсенді түрде осы процеске қатысуын қарастырамыз

4-кесте   2004 жылдағы  көшіп-қонушылардың ұлттық құрамы.

 

	келгендер	кеткендер	Көші-  қон     сальдосы	пайызбен
				Келген-дер	Кеткен-дер
Барлығы                          соның ішінде:	386247	383458	2789	100	100
Қазақтар	286568	242820	43748	74,2	63,3
Орыстар	61510	88223	-26713	15,9	23,0
Украиндықтар	8073	11846	-3773	2,1	3,1
Белорустар	1544	2303	-759	0,4	0,6
Немістер	4671	15553	-10882	1,2	4,1
Корейлер	3651	3199	452	0,9	0,8
Басқа да ұлттар	20230	19514	716	5,2	5,1
Республика ішіндегі  көші қон                      соның ішінде:	317928	317928	0	100	100
Қазақтар	239407	239407	0	75,3	75,3
Орыстар	49098	49098	0	2,1	2,1
Украиндықтар	6688	6688	0	2,1	2,1
Белорустар	1250	1250	0	0,4	0,4
Немістер	3779	3779	0	1,2	1,2
Корейлер	2777	2777	0	0,9	0,9
Басқа ұлттар	14929	14929	0	4,7	4,7
ТМД елдерімен көші  қон                                  соның ішінде	61831	46929	14902	100	100
Қазақтар	41991	2839	39152	67,9	6,0
Орыстар	11991	33593	-21602	19,4	71,6
Украиндықтар	1326	3963	-2637	2,1	8,4
Белорустар	274	828	-554	0,4	1,8
Немістер	554	1750	-1196	0,9	3,7
Корейлер	848	338	510	1,4	0,7
Басқа ұлттар	4847	3618	1229	7,8	7,7
ТМД-дан тыс елдер-    мен көші-қон               соның ішінде:	6488	18601	-12113	100	100
Қазақтар	5170	574	4596	79,7	3,1
Орыстар	421	5532	-5111	6,5	29,7
Украиндықтар	59	1195	-1136	0,9	6,4
Белорустар	20	225	-205	0,3	1,2
Немістер	338	10024	-9686	5,2	53,9
Корейлер	26	84	-58	0,4	0,5
Басқа да ұлттар	454	967	-513	7,0	5,2

 

 

                

                       Сонымен 2004 жылғы көші-қонның ұлттық құрамына келсек,жалпы сальдо оң 2789 адамға.Қазақтардың оң сальдосы 43748 қуантады,яғни келушілердің 74,2%ін қазақтар құрайды екен,Одан кейінгі орында орыстар тұр 15,9%-ті құрайды,алайда олардың қайтіп кетуі 23% немесе сальдо 26713 адам.Одан кейінгі орында украиндықтар яғни 8073 адам келген немесе 2,1%,ал кетушілері 11846 адам немесе 3,1%,яғни сальдо теріс.Немістер де дәл солай,сальдосы -759 адамға тең.

                   Ал республика ішіндегі көші-қонға келер болсақ,ең көп бөлігін,яғни 75,3%-ін немесе 239407 адамды қазақтар құрайды, 15,4%-ін орыстар құрайды.Қалған 4,7%-ін немесе 14929 адам басқа да ұлттар .ТМД елдері арасында көшіп-қонушылардың 67,0%-ін қазақтар құрайды екен,яғни бізге көшіп келушілер қалған 19,4%-ті орыстар, 7,8%-і өзге де ұлттар.Ал ТМД-дан тыс елдер көші-қонына келер болсақ ең үлкен үлесі 79,7%-ы бізге көшіп келушілер-қазақтар, 6,5%-орыстар, 7%-өзге де ұлттар.

     

                5-кесте.      2004 жылғы Қазақстан Республикасының халықаралық миграциясының құрылымы,жасы,тұратын жері және еліне байланысты.

 

 

	Барлығы			Соның ішінде
				ТМД елдері			ТМД елдерінен тыс
	Кел- ген- дер%	Кет-  кен- дер%	Көші  қон   саль- досы  адам	Кел-ген-дер%	Кет-кен-дер%	Көші қон саль-досы адам	Кел-ген-дер%	Кет-кен-дер%	Көші қон саль-досы адам
Барлығы	100	100	-61988	100	100	-31099	100	100	-30889
Оның ішінде ең-бекке жа-рамды жастан бұрынғылар	18,4	16,7	-9356	19,1	14,8	-22,94	9,0	21,3	-7062
Еңбекке жа-рамды жас-тағылар	75,0	70,6	-41201	74,2	71,0	-20350	85,9	69,6	-20851
Еңбекке жа-рамды жас-тан үлкен-дер	6,6	12,7	-11431	6,7	14,2	-8455	5,1	9,1	-2976
Қала халқы	100	100	-49398	100	100	-32482	100	100	-16916
Оның ішін-де               Еңбекке жа-рамды жас-тан кішілер	15,5	15,2	-7407	16,4	13,9	-3656	6,1	19,6	-3751
Еңбекке жа-рамды жас-тағылар	77,7	72,0	-33404	76,6	72,0	-21828	89,5	71,8	-11576
Еңбекке жа-рамды жас-тан үлкен-дер	6,8	12,8	-8587	7,0	14,1	-6998	4,4	8,6	-1589
Ауыл халқы	100	100	-12590	100	100	1383	100	100	-13973
Оның ішінде :       Еңбекке жа-рамды жас-тан кішілер	23,4	20,4	-1949	23,5	18,0	1362	21,0	23,6	-3311
Еңбекке жа-рамды жас-тағылар	70,1	67,0	-7797	70,1	67,3	1478	71,3	66,6	-9275
Еңбекке жа-рамды жас-тан үлкен-дер	6,5	12,6	-2844	6,4	14,7	-1457	7,7	9,8	-1387

 

Қазақстан Республикасына көшіп келуші оралмандарға адресті көмек беріледі,яғни жұмыспен қамтуда,классификациясын көтеруде,жаңа мамандық алуға,мектептер мен бала-бақшаларда орын бөлінеді,сонымен бірге әлеуметтік көмек мекемелерінде тегін медициналық  және басқа да көмектер алуға кепілдендірілген оралмандар тұрғылықты тұрмысы нашар халықпен бірдей деңгейде жергілікті бюджеттен,әртүрлі қайырымдылық қорларынан көмек алады.Осының барлығы олардың көбіне көшіп келу жеріне тез сіңісіп кетуіне көмектеседі.

 Кестеден көріп отырғанымыздай еңбекке жарамды жастағы халық келуі мен кетуі бірдейге жуық.Мұндай халықтың кетуі еліміз үшін тиімсіз болып табылады.Соңғы 2003-2004 жылдары кетушілер саны төмендеді.(1999 жылы 165 мыңнан 2004 жылы 65,5 мыңға )сәйкесінше (68 мың 1999 жылғы 41мыңға қарсы ) көшіп кетушілер саны да өсті;бірақ елде оң көші-қон сальдосына қол жеткіздік.

 

6-кесте   Халықаралық  мигранттардың жасы бойынша құрамы.

 

	Халықаралық миграция			Оның ішінде
				ТМД елдерінде		ТМД-дан тыс
	Мигра-ция сальдо-сы(+;-)	Кел-ген-      дер       саны	Кет-кен-дер   саны	Кел-ген-    дер	Кет-  кен-   дер	Кел-   ген-   дер	Кет-   кен-   дер
2004жыл жасы  0-15	3897	14020	10123	12627	6250	1393	3873
16-62(57)	3517	50787	47270	46056	33933	4731	13337
63(58)+	-4033	4359	8392	3900	6934	459	1458
2003 жыл      жасы, жас       0-15	449	12411	11962	11650	6823	761	5139
16-62(57)	-4855	48482	53337	44770	35905	3712	17432
63(58)+	-4656	4415	9071	4135	6933	280	2138

 

                  Эммигранттардың көп бөлігін  еңбекке жарамды жастағы жастар құрайды.Соңғы он жылда олардың саны басқа қоныс аударушылардың 2/3 бөлігін алған.Сөйтіп еңбекке жарамды жастағы эммигранттар 1994-2000 жылы -63 -65% құрайды.Шамамен 12%эммигранттар еңбекке жарамды жастан өтіп кеткендер.Еңбекке жарамды жастағы иммигранттар 2004 жылы 73,4% құрады,ал эммигранттар санының -71,9% құрады.Негізінен әрбір еңбекке жарамды жастағы иммигрантқа 1,1 еңбекке жарамды жастағы эммигрант келеді.

                   Қазақстан тарихында,яғни саяси  және әлеуметтік ерекшеліктерімен оның 19-20 ғасырлардағы дамуында(Орталық Азия елдері арасында)көші-қон тән болды.Аймақ демографиялық экспансияға ұшырады,колонизация кезеңінде Қазақстанға патша саясаты мен бағытталған ұйымдастырулы түрде миллиондаған адамдардың империя қалаларына көші-қоны әсер етті.Сонымен бірге қазақтар арасында арнайы түрде ұйымдастырылған аштық салдарынан 20 ғасырдың 30 жылдары жүз мыңдаған қазақтар мен басқа да халықтар Қазақстан шекарасынан өтіп кетті. 30 жылдардың ортасында Қазақстан территориясына келесі миллиондаған адамдар көшіріліл әкелінді:бірінші кезеңде (30 жылдардың 2 жартысы және 40 жылдардың бірінші жартысы)-жүз мыңдаған репрессияға ұшыраған және әскери әрекеттер аудандарына орналастырғандар,2-қезеңде(50 жылдардың екінші жартысы 60 жылдардың бірінші жартысы).Мұнда 1,5 миллионға жуық көшіп келушілер Қазақстанның 26 миллион гектар тың жерлерін,және жарты миллионға жуық республиканың жаңадан индустриалды дамуында ұйымдастырылған арнайы таңдау бойынша өнеркәсіптер мен басқа да ел аймақтарына қоныстандырылды.Мұның бәрі Қазақстан халқының ірі ұлттық демографиялық өзгерістеріне әсер етті,жетілу кезеңінде 8 миллионға жуық адамдар көшіп кетті.Бірақ өткен ғасырдың 70 жылдары ортасынан бастап көршілес елдер арасындағы аймақ аралық халық көші-қонында өзгеріс болды,70 жылдардан бастап және одан ары қарайғы онжылдықта Қазақстандағы халық ағымы динамикасы келесідей болады.

               

7-кесте Қазақстандағы  халық ағымының динамикасы.

 

Жылдар	Халық санақтары аралығы,кезеңдері.
	1959-1969	1970-1978	1979-1988	1989-1998
Көші қон өсімі (+)  немесе кемуі (-)     мың адам
Барлық кезеңдерде	759,0	-601,2	-784,0	-1882,0
Бір жылға орта есеппен	69,0	-66,8	-66,8	-188,2