Қаржылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің мазмұны

Санкциялар қаржылық-құқықгық нормаларды бұзушыларға қолданылатын жауапкершілік шараларын білдіреді. Олардың ақшалай сипаты бар және оларда ақшалай қорлар мен қаражатгар арқылы нормаларды бұзушыларға мәжбүрлеуші ықпал жасаудың шаралары болады. Санкцияларға өсімдер, айыппұлдар, тұрақсыздық  айыбы (төлемі), қаржыландыру мен несиелендірудің тоқтатылуы, несиелендірудің шарттарын қатайту, ресурстарды артық жүмсағаны үшін жоғарылатылған тарифтер және т.б. жатады.

Басқа жағынан қаржылық қатынастардың  субъектілеріне олардың кұкықтарын әкімшілік, сот тәртібімен немесе мемлекеттің билік жүргізуші органдарының- өкілдікті органдары мен жергілікті әкімшіліктердің қызметі үдерісінде қорғау мүмкіндігі кепілдендіріледі; олар өздерінің бақылауындағы құрылымдардың актілерін заңға сәйкес келмеген жағдайда бұза алады.

Акционерлік қоғам

1. Өз қызметін  жүзеге асыру үшін қаражат  тарту мақсатымен акциялар шығаратын  заңды тұлға акционерлік қоғам  (бұдан әрі - қоғам) деп танылады. Қоғамның өз акционерлерінің  мүлкінен оқшауланған мүлкі болады  және олардың міндеттемелері  бойынша жауап бермейді.

Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап  береді.

2. Қоғамның акционері  оның міндеттемелері бойынша  жауап бермейді және Қазақстан  Республикасының заң актілерінде  көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны  шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді.

3. Қазақстан  Республикасының заңдарында көзделген  жағдайларда акционерлік қоғамның  ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық  емес ұйымдар құрылуы мүмкін.

4. Қоғам (акционерлік  қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы.

5. Қазақстан  Республикасының заң актілерінде  қызметтің жекелеген түрлерін  жүзеге асыратын ұйымдар үшін  акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін.

6. Қоғамның фирмалық  атауы болады, онда "акционерлік  қоғам" ұйымдық-құқықтық нысанын  көрсету және оның атауы қамтылуға  тиіс. Қоғамның атынан кейін "АҚ" аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол беріледі.

Қоғам акционерлерінің  құқықтары 

1. Қоғам акционерінің:

1) осы Заңда  және қоғамның жарғысында көзделген  тәртіппен қоғамды басқаруға  қатысуға;

2) дивидендтер  алуға; 

3) қоғамның қызметі  туралы ақпарат алуға, оның  ішінде акционерлердің жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында белгіленген тәртіппен қоғамның қаржы есептілігімен танысуға;

4) қоғамның тіркеушісінен  немесе нақтылы ұстаушыдан оның  бағалы қағаздарға меншік құқығын  растайтын үзінді көшірмелер  алуға; 

5) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысына қоғамның директорлар кеңесіне сайлау үшін кандидатура ұсынуға;

6) қоғамның органдары  қабылдаған шешімге сот тәртібімен  дауласуға; 

7) қоғамға оның  қызметі туралы жазбаша сауал  салуға және қоғамға сауал  келіп түскен күннен бастап отыз күн ішінде дәлелді жауаптар алуға;

8) қоғам таратылған  кезде мүліктің бір бөлігіне;

9) заңнамалық  актілерде көзделген жағдайларды  қоспағанда, осы Заңда белгіленген  тәртіппен өз акцияларына айырбасталатын  қоғамның акцияларын немесе басқа  да бағалы қағаздарын артықшылықпен сатып алуға құқығы бар.

2. Ірі акционердің,  сондай-ақ:

1) акционерлердің  кезектен тыс жалпы жиналысын  шақыруды талап етуге немесе  директорлар кеңесі акционерлердің  жалпы жиналысын шақырудан бас  тартқан жағдайда оны шақыру  туралы талап-арызбен сотқа жүгінуге;

2) директорлар  кеңесіне осы Заңға сәйкес  акционерлердің жалпы жиналысының  күн тәртібіне қосымша мәселелер  енгізуді ұсынуға; 

3) директорлар  кеңесінің отырысын шақыруды  талап етуге; 

4) өз есебінен  аудиторлық ұйымның қоғам аудитін жүргізуін талап етуге құқығы бар.

3. Акционерлердің  осы баптың 1 және 2-тармақтарында  белгіленген құқықтарын шектеуге  жол берілмейді.

Қоғамның жарғысында акционерлердің өзге де құқықтары көзделуі мүмкін. 

 

Қоғам акционерлерінің міндеттері

1. Қоғамның акционері:

1) акцияларды  төлеуге; 

2) осы акционерге  тиесілі акцияларды қоғамның  тіркеушісіне және нақтылы ұстаушыға  қоғамның акцияларын ұстаушылардың  тiзiлiмдер жүйесiн жүргізуге қажетті  мәліметтердің өзгерісі туралы  он күн ішінде хабарлауға;

3) қоғам немесе оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеуге;

4) осы Заңда  және Қазақстан Республикасының  өзге де заң актілерінде белгіленген  басқа да міндеттерді орындауға  міндетті.

2. Акционердің осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасында белгіленген талаптарды орындамауының салдары үшін қоғам мен қоғамның тіркеушісі жауапты болмайды.

Акционерлердің  жалпы жиналысы

1. Акционерлердің  жалпы жиналыстары жылдық және  кезектен тыс болып бөлінеді.

Қоғам акционерлердің жылдық жалпы жиналысын жыл сайын  өткізіп отыруға міндетті. Акционерлердің өзге жалпы жиналыстары кезектен тыс болып табылады.

Акционерлердің  бірінші жалпы жиналысы жарияланған  акциялардың шығарылуы мемлекеттік  тіркеуден өткізілгеннен және акцияларды ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесi жасалғаннан кейін шақырылуы және өткізілуі мүмкін.

2. Акционерлердің  жыл сайынғы жалпы жиналысында:

1) қоғамның жылдық  қаржылық есептілігі бекітіледі;

2) қоғамның аяқталған  қаржы жылы үшін таза кірісін бөлу тәртібі және қоғамның бір жай акциясына есептелген дивиденд мөлшері айқындалады;

3) акционерлердің  қоғамның және оның лауазымды  тұлғаларының іс-әрекетіне өтініштері  және оларды қарау қорытындылары  туралы мәселе қаралады.

Директорлар кеңесінің  төрағасы директорлар кеңесінің және қоғамның атқарушы органының мүшелеріне сыйақы беру мөлшері және олардың құрамы туралы қоғамның акционерлеріне хабарлайды.

Акционерлердің  жылдық жалпы жиналысы олар бойынша  шешімдер қабылдау акционерлердің жалпы  жиналысының құзыретіне жатқызылған басқа мәселелерді де қарауға құқылы.

3. Акционерлердің  жылдық жалпы жиналысы қаржы  жылы аяқталғаннан кейін бес  ай ішінде өткізілуге тиіс.

Есепті кезең  ішінде қоғамның аудитін аяқтау мүмкін болмаған жағдайда аталған мерзім үш айға дейін ұзартылған болып саналады.

4. Барлық дауыс  беретін акциялары жалғыз акционерге  тиесілі қоғамда акционерлердің  жалпы жиналысы өткізілмейді. Осы  Заңда және қоғамның жарғысында  акционерлердің жалпы жиналысының  құзыретіне жатқызылған мәселелер  бойынша шешімдерді мұндай акционер жеке-дара қабылдайды және бұл шешімдер артықшылықты акциялармен куәландырылған құқыққа нұқсан келтірмейтін және оны шектемейтін жағдайда жазбаша түрде ресімделуге тиіс.

5. Егер осы  баптың 4-тармағында көзделген жағдайларда  қоғамның жалғыз акционері немесе қоғамның барлық дауыс беретін акцияларын иеленуші тұлға заңды тұлға болып табылса, осы Заңда және қоғамның жарғысында акционерлердің жалпы жиналысының құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша шешімдерді Қазақстан Республикасының заңдарына және заңды тұлғаның жарғысына сәйкес заңды тұлғаның осындай шешімдерді қабылдауға құқығы бар органы, лауазымды адамдары немесе қызметкерлері қабылдайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2. Мемлекеттік  кәсіпорын секторларының ұйымдық  формасы.

 

        Кәсіпорын - белгілі бір өнім өңдіретін немесе халыққа қызмет көрсететін заңды тұлға.

        Кәсіпорынның шаруашылық қызметтерінің  нәтижелілігі - өнімді өткізу мен  көрсетілген қызметтен түскен пайдадан ғана емес, сонымен қатар өндірістік қорлардың көлемінен (негізгі және өндірістік айналым қорлары), басқада тұтыну қорларының жиынтығынан  (әлеуметтік саладағы), жиналған қаражаттардан және тағы басқалардан көрінеді. 

      Кәсіпорын экономикасы - өндірістік және өндірістен тыс қатынастардың жиынтығы: айналыс қоры, дайын өнім, кәсіпорынның банктегі есеп-шоттары, ақша қаражаты, бағалы қағаздары, меншіктің материалдық емес қорлары (патенттер, лизенция т.б), өнімді өткізуден және әр түрлі көрсетілген қызметтерден түскен табыстар мен пайда. Олардың құндық бағасы - кэсіпорынның экономикалық даму деңгейі мен көлеміне байланысты болады.

     Соңғысының әр түрлі себептері  бар, атап айтқанда         

        -өндірісті қорлар мен қамтамасыз етуде ең оңтайлы үйлесімділікті табу; ^;

       - өндірілген өнімнің саны мен  сапасы;

       - өткізу көлемі;

       -өткізуден түскен кіріспен пайда. Осы факторлар негізінде қол жеткізілетін тиімділіктің деңгейі мен сипатын кәсіпорынды дамытуға ықпал ететін ішкі жэне сыртқы жағдайлар айқындайды.

  Ішкі жағдайлар үш топқа бөлінеді:

     1. Өндірісті цорлармен цамтамасыз ету. Оған өндірістік факторлар:

      - ғимарат, құрылыс,

      - құрал-жабдық, аспаптар,

      - жер,

      - шикізат-материалдар,

     - отын,

      - жұмыс күші,

      - ақпарат және т.б. жатады.

     2.Кәсіпорынның экономикалық және техникалы дамуының қажетті деңгейін қамтамасыз ету:

      - ғылыми-техникалық прогресс;

      - өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру;

      - кадрлардың біліктілігін жетілдіру;

      - инновация мен инвестиция.

     3.Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық  қызметтерінің коммерциялыц сапасын қалыптастыру факторлары: тиімді коммерциялық және жабдықтау қызметтері.

     Кәсіпорын қызметінің негізгі  факторлары:

       1.  Жер.Бұл белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи байлық. Күнделікті пайдаланылады. Табиғи байлықтар "орны толатын" және "орны толмайтын" болып бөлінеді.

      2. Жұмыс күші - ой және дене еңбегі, еңбекке қатысушылардың тәжірибелік және интеллектуалды құрамы.

     3. Еңбек заты және еңбек құралдары. Еңбек заты және еңбек құралдары арқылы өнім өндіріледі, тиісті қызмет керсетіледі.

     4. Кәсіпкерлік-меншікке негізделген, несиеге алынған және басқа да мүліктерді пайдалану арқылы қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жүзеге асырылатын бастамалық,  шаруашылықтық  және басқа да қызмет.

     5. Капитал-тұтыну заттарының көлеміне қарай  шектелген  ақша қаражаты.

   Кәсіпкер— жеке тұлға, ол:

      - өндірістік-шаруашылық;

      - көтерме сауда

      - инновация;

     - кеңестер беру;

      - коммерциялық делдалдар;

    - бағалы қағаз операциялары және тағы да басқа сияқты заңмен тыйым салынбаған кез келген қызмет түрлерімен айналысуына құқылы.

      Инновация - жаңа бұйымдар мен озық технологияларды жасауға, өндіруге, дамытуға жэне сапалық жағынан жетілдіруге бағытталған күрделі құбылыс. Ол үш кезеңді қамтиды:

     - зерттеуді бастаудан өндірісте  алғаш рет игеруге дейін;

     - алғашқы игеруден бастап бұйымды  тұтынушылардың қажетін қанағаттандыру мақсатында тиісті мөлшерде өндіруге дейін;

   - одан соң бұйымды тұтынушы пайдаланады, күтеді, кәдесіне жаратады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің қаржылық нәтижелері.

 

Өндірістік  капиталды пайдаланудың сипаты арнаулы  қаржылық көрсеткіштерден көрінеді және кәсіпорынның қаржылық менеджменттің нәтижелігін дәлелдейді. Бұл нәтижелік өнімді (жұмысты, қызметті) өткізуден түскен табыс (түсім-ақша) мөлшерінде, кәсіпорынның шығынында айқындалады.

   Түсім-ақшаның  ауқымы кәсіпорынның (ұйымның), фирманың өнім өндіру мен оны өткізуге жұмсаған шығындарының (ақшалай жұмсалымдарының) көлеміне байланысты болады.

   Бөлудің  классикалық (дәстүрлі) сызбаларында өнім өткізуден түскен түсім-ақша-бұл өткізілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін шаруашылық жүргізуші субъектілердің шоттарына түскен ақша қаражаттарының сомасы. Ол өзіндік құнды пайданы, акциздерді, қосылған құн салығын кіріктіреді.

   Өткізілген  өнімнен түсетін түсім - ақшадан  басқа шаруашылық жүргізуші субъектілердің өткізуден тыс операциялардан - негізгі капиталдарды, басқа мүлікті және т.б. өткізуден түсетін түсім - ақшасы болуы мүмкін. Қосылған құн салығы, акциздер, өнімнің бағасына қосылатын құнның бірқатар басқа элементтері (сауда және өткізім шегерімдері, кеден баждары) шаруашылық жүргізуші субъектіге жатпайды, тек ол бюджетпен және басқа ұйымдармен есеп айырысқанда ескеріледі.