Жұмыстың мазмұны

Өзектілігі 

Су жүргізер тіршіліктің  тамырын, Су жоқ болса тіршілік тамам  бауырым Судың біздер біле тұра маңызын, Көп болған соң ұмытамыз қадірін. Тірі және өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен құбылыстардың адам тіршілігіне жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде, жер бетінің 77,5% - ын су алып жатыр. Су қорларына – мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, мұздықтар, атмосферадағы ылғал кіреді. Су адамдар мен жануарлардың организміне еніп, онда болатын зат және энергия айналымына тікелей қатысады. Көптеген процестер тек сулы ортада ғана жүре алады. Белок суда пайда болған және осы ортада дами алады, ал белок тірі клетканың негізі болып табылады. Жер бетіндегі биологиялық өнімдердің 43% - ын, ал оттегінің 50% - дан көбін мұхиттар мен теңіздер береді. Су қоры – халық байлығы, өкінішке орай жер бетіндегі тұщы судың қоры өте аз. өзендер мен көлдердегі тұщы сулардың қоры, гидросфера ресурсының бір пайызына да жетпейді екен. Құрлық бетінің әр түрлі жерлеріндегі тұщы сулардың қорлары әр түрлі. Біздің республикамызда су тұщытқыш станциясы Ақтау қаласында ғана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына шаққанда, тәулігіне 12-18 литр су пайдаланса, XX ғасырда мәдениеті дамыған елдерде оның шамасы орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр. Су ресурстарының “мұхит-атмосфера-жер-мұхит” системасындағы айналым процестерінде тамаша бір қасиеті - өздігінен қайта қалпына келу қабілеті. Сондықтан табиғатты қорғаудың аса маңызды міндеттерінің бірі табиғи сулардың осы қасиетін сақтап қалуға барынша мүмкіндік жасау. Судың өздігінен тазару процесіне әсер ететін физикалық факторлардың ішінде ластаушы заттардың сұйылуы, еруі және араласуы негізгі рөл атқарады. Қазіргі кезде адамзат қоғамында 1 жылда тұщы судың 3000 км3 шамасындайы жұмсалады. Суды ең көп пайдаланатын ауыл шаруашылығы. Ауыл шаруашылығында пайдаланылған судың төрттен үш бөлігі қайтарылмайды. Мысалы, 1 тонна бидай өсіру үшін барлық вегетациялық кезеңде 7000 тонна, мақтаға 10000 тонна су жұмсалады. Ауыл шаруашылығында қолданылатын улы химикаттар топырақтан шайылып, суға түседі. Мал шаруашылығында түзілген өлі органикалық заттар (көң, шірінді, мочевина) топырақтан суға түсіп, су жүйелеріне едәуір әсер етеді. Органикалық заттары көп мұндай суларда көк-жасыл, қоңыр балдырлар және жоғары сатыдағы өсімдіктер тез көбейіп, өледі, нәтижесінде судағы органикалық заттардың массасы артады, сондықтан суда оттектің жетіспеушілігі туындайды. Соның нәтижесінде су тіршілікке жарамсыз болып, онда анаэробты процестер басым бола бастайды. Ағызында суларды оларды ластаушы заттардан тазарту күрделі процесс. Олар – механикалық, химиялық және биологиялық болып бөлінеді. Ағызынды суларды тазарту сызбасы. Механикалық әдісі – суды тұндыру және сүзу арқылы ондағы механикалық қоспалардан тазарту. Көлемі әр түрлі бөлшектер мөлшеріне қарай әр түрлі конструкциялық торлармен, су бетілік қоспалар – май, смола, мұнай ұстағыштар арқылы сүзіледі. Химиялық әдісте суды тазалау үшін химиялық реагенттер, мысалы, хлор, хлорлы ізбес сияқты қосылыстар қолданылады. Хлор суды қауіпті бактериялогиялық ластардан тамаша, пәрменді қауіпсіздендіреді. Бірақ …соңғы кезде белгілі болғандай, хлорланған ауыз суы ғалымдар дәлелдегендей бауыр, қуық, асқазан ісіктерін, аллергиялық аурулар туындатады. Хлор тағы да біздің ағзамыздағы ақуыздарды бұзып, тері мен шашқа жағымсыз әсер етеді. Жазға кезеңде, микроағзалар жылдам, қарқынды көбейетін шақта су көбірек хлорланады, осы кезде адам денсаулығына қауіп күшейеді. Суды жекелей тұтынуда хлордан құтылудың ең тиімді әдісі – су тазартқыш (сүзгіш) пайдалану. Егер сүзгі жоқ болса, онда суды бірнеше сағат тұндырып қою керек, сонда хлор ұшып кетеді.

 Ағызынды суды тазартудың  химиялық әдістерінің ең көп  қолданылатын түрі – нейтралдау. Өнеркәсіп орындарының әртүрлі қышқылдарды бөлетін лас суларын нейтралдау үшін магнезит, доломит, ізбестастар қолданылады. Суды тазалаудың биологиялық әдісі – микроскопиялық өсімдіктер мен жануарлар өсіріп, үстінен ағызынды сумен толтырады да төменгі жағынан қатты ауа ағынымен үрлейді, Оттектің (ауамен үрлегенде) және органикалық заттардың көп мөлшерінде бактериялар мен микрофауна қарқынды өсіп, көбейіп, органикалық ластаушыларды жай минералдық заттарға дейін ыдырататын ферменттер бөле бастайды. Органикалық заттардың минералдану процесі жүреді. Органикалық заттардың мол қорымен қоректенген бактериялар активті көбейе бастап, массалары ұлғая түседі. Бактериялардың кесектелген массалары біртіндеп судың түбіне шөгіп, ал су тазара береді. Биологиялық тазалауға қатысатын организмдерге әр түрлі бактериялардан басқа балдырлар, саңырауқұлақтар, ең төмен сатыдағы жәндіктер, құрттар және басқалар жатады.

Жұмыстың мақсаты

Ағызынды сулардағы  оттектің концентрациясын анықтау, тазарту, антропогендік әсерлерін  білу. Ағызынды суларда жүретін  химиялық реакциялармен танысу болып табылады.

Жұмыстың міндеттері – алға қойылған мақсатқа жету үшін:

.Бақылау мен қадағалаудың  әдістері, оларды талдау. Табиғи судың:

- рН  өте қышқыл,

- қышқыл,

- әлсіз қышқыл

- әлсіз сілті, күшті сілтіні табу жолдарымен танысу

- математикалық статистика әдісін қолданып оттек арқылы сарапталатын судға есептеу жүргізу.

 Жұмыстың мазмұны

1 тапсырма 

Оттек шыны сауыттарын калибрлеу 

Оттек шыны сауыттарын калибрлеу  келесі түрде жүргізіледі.  Құрғақ шыны сауыттар өлшенеді, шетіне дейін  дистилденген сумен толтырылады  және шыны тығынмен бекітіліп қайтадан өлшенеді. Құрғақ және сумен толтырылған  сауыттың масса айырмашылығы граммға  шаққандағы судың массасын береді. Калибрлеу бөлме температурасында жүргізіледі және тығын арасында оттек шарлары пайда болуынан сақ болу керек, ол өлшеудің қате болуына  алып келеді. 

2 тапсырма

Реактивтерді дайындау және тиосульфат титрін тексеру 

     1. реактивтердің  тазалығын тексеру және анықтау  үшін тікелей қолданылатын йодталған  калий тексерілуі қажет, себебі  йодаттармен жиі ластанған күйде  болады. Ол үшін 10 мл дителденген  суға 1мл 10% KI-ерітіндісін, 0,5мл сұйытылған тұз қышқылын және 0,2мл крахмал ерітіндісін қосады. 10 минут бойы қою көк түс бояуы пайда болмау тиіс. Егер ерітінді боялса, йодталған калий О.П.Опарин ұсынған әдісімен тазалануы қажет: қажет концентрациядағы йодталған калидің ерітіндісі қақпағы бар шыны ыдысқа құйылып, көмірқышқыл газымен қанықтыру үшін ішіне ауа үрлеп, қараңғы бөлмеге 1-2 тәулікке қалдыру керек. Ерітінді сары түске боялғаннан кейі, яғни йод бөлінгеннен кейін ерітіндіге аздаған крахмал қосылады. Йодталған калий ерітіндісін бір минут бойы шайқап, тығыз бүктелген фильтр арщқылы фильтрлеу жүргізілуі керек. Егер йодталған калий ерітіндісі қайтадан сары түске боялса, онда бұл іс-әрекеттерді екінші рет қайталау керек.

2. марганец хлоридінің  және сульфатының ерітіндісі: 480г  марганец сульфатын немесе 425г  марганец хлоридін суда ерітеді  және 1л дейін тотырады (егер ерітінді  лай болса оны фильтрлейді). Тазалықты  тексеру (темір оксидінің болуын) үрдісі йодталған калиге жүргізілгендей  жүргізіледі. Зерттеліп отырған  ерітінді көк түске боялса, онда 100мл ерітіндіге 0,5г таза химиялық  сода қосуды; ерітіндіні 24 сағатқа  қалдырып, түскен тұнбаны филбтрлейді.

3. йодталған калидің сілтілік  ерітіндісі: 700г күйдіргіш калиді  және 150г йодталған калиді суда  ерітіп, 1л дейін жеткізеді. Бұл  реактивтер жоғарыда көрсетілгендей  тазалыққа тексеріледі. Зерттеліп  отырған ерітінді қою көк түске  боялса ондағы нитриттерді тазалау  жұмыстары атқарылады. Бұл үшін 250г  химиялық таза күйдіргіш натрды 200мл дителденген суда ерітіп, ерітіндіні металдық алюминидің  түйіршіктерімен қайнатып, суытады  да, тұнбаны шайқамай ерітіндіні  құйып алады. Тазаланған йодталған  кали мен күйдіргіш натрдың  ерітіндісін сәйкес мөлшерде  өлшеуір цилиндрге құйып, қажетті  мөлшерге дейін жеткізеді. 

4. химиялық таза тұз  қышқылы ерітіндісі (1:1 көлемі бойынша, HCl-ның 1 бөлігіне дистелденген  судың 1 бөлігі) химиялық таза  күкірт қышқылы (1:3 көлемі бойынша)

5. 0,02н тиосульфат ерітіндісі: 5г химиялық таза кристалды  тиосульфатты суда ерітіп, жаңа  қайнатылған және суытылған дистелденген  сумен 1л дейін жеткізеді. Ерітіндіде  микроағзалардың дамуын болдырмау  үшін ерітіндіге 1мл хлороформ  қосады. 760мм сынапты көрсеткіштегі  қысымда және 0° температурада  1мл 0,02н ерітінді 0,16мг оттекке  немесе 0,1116 см³ оттекке эквивалентті.

6. 0,02н калий йодидінің  ерітіндісі: 0,7134г калий йодатын  1л дистелденген суда ерітеді.  Химиялық таза тұзды 180-200⁰ температурада тұрақты салмақ көрсеткенге дейін қайта кристалдайды.

7. крахмал ерітіндісі: 0,5г  крахмалды суық суда араластырып,  араластыру барысында қоспаға  100мл қайнаған суды біртіндеп  қосады. Сосын бірнеше минут қайнатып, бір түнге қалдырып, ертеңіне  мөлдір ерітіндіні бөліп алады:  консервация үшін 50 мл суда 100мл  крахмал ерітіндісін, 0,125 салицил  қышқылын қосады.

       0,02н  тиосульфат ерітіндісін уақытылы  келесідей ретпен жүргізеді: колбаға  0,5г таза йодты калиді салып,  оны 2мл суда ерітеді: алдымен  5мл күкірт қышқылын (1:3); сосын  0,02н 25мл калий йодатын қосады; осының бәрін араластырып үстіне 200мл дистелденген су қосады; бөлінген  йодты титрлеу соңында қосылатын  1мл крахмалдың қатысында белгіленген  тиосульфат ерітіндісімен титрлейді.  Тиосульфатты калий бихроматымен  титрлеу үшін қосымша құрылғы  қажет, бұл іс-әрекет жоғарыда  көрсетілгендей жүзеге асырылады,  бірақ оны 5мл емес 15 мл тұз  қышқылымен қышқылдандырады. 

 Қорытынды

Суда еріген оттегі су жүйесінің өздігінен тазалану үрдістеріне  негізделген санитарлық жағдайының негізгі гидрохимиялық көрсеткіші болып табылады. Оттек концентрациясының  төмендеуі тұнып қалған қалдықтарда  органикалық заттардың ерігіштігін  арттырып, темір, марганец, кремнии  және басқада элементтердің мобильділігін  жоғарлатып, дентрификация және күкіртсутекті  ашу үрдістерін белсендендіреді.  

Суда еріген оттегі жоғары экологиялық маңызға ие. Гидробионттардың тыныс алуына жағдайды қамтамасыз ету  үшін судағы еріген оттектің мөлшері  жеткілікті болуы керек. Сонымен  қатар ол суаттардың өздігінен тазалануы  үшін қажет себебі, ол органикалық  және басқада заттардың тотығу және өлген ағзалардың ыдырау  үрдісіне қатысады. Оттек суға судың оттекпен әрекеттесуі барысында, суда өсетін өсімдіктердің фотосинтез нәтижесінде, яғни физико-химиялық және биохимиялық  үрдістердің нәтижесінде түседі. Сондықтанда оттектің судағы концентрациясының  артуы (төмендеуі) көптеген себебтерге байланысты.

Суаттардың жеңіл тотығатын  заттармен, пестицидтермен және өндірістің ағынды суларымен ластануы барысында  еріген оттктің бірден азаюы және судағы оттектің нақты мөлшерінің анықталуы  қиындай түседі. Сонымен қатар, пестицидтер  фотосинтездеуші ағзаларға токсикологиялық  әсер етіп, осылайша суатқа оттектің түсуін төмендетеді. Егер суатқа ағынды сулар  әсіресе өндірістік ағындар түсетін  болса, оттектің мөлшері арқылы суаттың  санитарлық жағдайын анықтау жеткіліксіз  болады, сондықтанда суатқа гидробиологиялық талдау жасау қажет.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Баешов Ә.Б. “Экология және таза су проблемалары” 2003 ж. 2. Дәрібаев Ж.Е., Баешов Ә.Б., Сермаңызов С.С. “Экология”, “Астана”, “Дәнекер”. 2005 ж. 3. Шілдебаев Ж. “Қызықты экология”. 4. Бушман Л.Н. “Шөлімізді қандыра аламыз ба?” 2002 ж. 5. Асқарова Ұ.Б. “Экология және қоршаған ортаны қорғау”. 2005 ж. 6. “География және табиғат” журнал. №2, 2006 ж. 7. Облыстық экологиялық орталық. 2006 ж. мәліметтер.