Банк хизматлари раыобатбардошлиги

ЎЗБЕКИСТОН  РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

 

САМАРҚАНД ИҚТИСОДИЁТ ВА СЕРВИС ИНСТИТУТИ

 

Қўлёзма ҳуқуқида

 

 

 

 

 

 

 

Ибодов Камолиддин Маматқулович

Банк хизматларининг рақобатбардошлигини ошириш йўллари

(ОАТБ “Микрокредитбанк”  Жиззах вилояти бошқармаси мисолида)

5А340401 – «Маркетинг» ихтисослиги бўйича магистрлик академик даражасини олиш учун ёзилган

 

 

МАГИСТРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ

 

Иш кўриб чиқилди  ва ҳимояга рухсат этилди: «Маркетинг» кафедраси мудири   _________т.ф.н. проф Нормахматов Р.Н.   «____» июн 2012 йил

Илмий раҳбар: и.ф.н.                                                 _______доц. Ибрагимов И.Ҳ   Илмий маслаҳатчи: и.ф.н, _______доц. Ибрагимов И.Ҳ

 

 

 

 

 

 

Самарқанд -2012

 

Мундарижа

Кириш

 

1. БОБ. ИҚТИСОДИЁТ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЗАМОНАВИЙ БОСҚИЧИДА БАНК РАҚОБАТИ ВА БАНК ХИЗМАТЛАРИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИНГ МАЗМУНИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ

1.1. Банк рақобати ва  банк хизматлари рақобатбардошлиги:  моҳияти тушунчаси, турлари, шакллари  ва уларнинг хусусиятлари……………………..

1.2. Молия-банк хизматлари бозорида рақобатнинг шакллари ва кўринишлари……………………………………………………………………….

1.3. иқтисодиёт ривожланишининг хозирги босқичида банк ва банк хизматларирақобатбардошлигини оширишнинг объектив зарурлиги …………

 

2.БОБ. ОАТБ “МИКРОКРЕДИТБАНК”ДА  РАҚОБАТБАРДОШЛИК ДАРАЖАСИНИНГ ТАҲЛИЛИ

 

2.1 ОАТБ «Микрокредитбанк»  нинг умумий тавсифи ва унинг  асосий иқтисодий кўрсаткичлари таҳлили

2.2. Банк рақобати ва банк хизматлари рақобатбардошлигини бахолаш

2.3. ОАТБ «Микрокредитбанк» хизматларининг рақобатбардошлиги ва маркетинг имкониятларини бахолаш

 

3.БОБ. ОАТБ «МИКРОКРЕДИТБАНК»  ХИЗМАТЛАРИНИНГ  РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ  ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ

 

3.1 ОАТБ «Микрокредитбанк»да  банк хизматларининг рақобат  позициясини такомиллаштиришнинг  асосий йўналишлари

3.2 ОАТБ «Микрокредитбанк»да  банк хизматларини силжитишни такомиллаштириш

3.3 ОАТБ «Микрокредитбанк»  ва банк хизматлари рақобатбардошлигини  ошириш чора-тадбирларини ишлаб  чиқиш

 

Хулоса ва таклифлар

 

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

 

 

 

 

 

  Кириш

Тадқиқот мавзусининг долзарблиги. Мамлакатимизнинг ижтимоий иқтисодий тараққиётининг муҳим стратегик вазифаларидан бири бир томондан молиявий базис хисобланувчи  рақобатбардош банк тизимини яратиш бўлса, иккинчи томондан иқтисодиётнинг барча соҳаларида менежментнинг самарадорлигини таъминлашдир. Рақобатнинг глобаллашуви ва иқтисодиётимизнинг  жахон молия бозорига интеграциялашуви, шу билан биргаликда давом этаётган жахон молиявий инқирозининг салбий оқибатларини юмшатиш жараёнида банк муассасаларининг хизмат кўрсатиш тизимини қайтадан кўриб чиқишни ва уларнинг рақобат имкониятларидан имкон қадар кенгроқ фойдаланишни тақозо этади.

Банк хизматларининг рақобатбардошлигига эришиш ва рақобатбардошлигини мунтазам таъминлаб бориш мақсадида банк муассасалари томонидан чора-тадбирларни ўз ичига олган, пухта уйланган бошқариш механизмини яратиш зарурдир. Бундай механизмнинг мухим элементларидан бири хизматлар рақобатбардошлигини таъминлашга қаратилган рақобат позицияларини ишлаб чиқиш, рақобатбардошлик омиллари ва уларнинг ривожланиш динамикасини бахолашдир.

Асосий эътибор мамлакатдаги иккинчи поғона банкларига қаратилмоғи зарур. Чунки, айнан ушбу банклар молиявий инқироз оқибатларига тез таъсирчандир. Ўзбекистон банклари хозирги кунда глобал рақобат шароитида катта қийинчиликларга дуч келмоқда ривожланган мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатадики, молиявий инқироздан чиқишнинг мухим шартларидан бири айнан, рақобатбардошликни таъминлаш орқали амалга ошади.

Шу сабабли хозирги  замонавий шароитларда яшаб қолиш  учун Ўзбекистон банклари ўзларининг рақобат устунлигини таъминлашга қаратилган мукаммал стратегияларини ишлаб чиқишлари керак ва ўз навбатида бирга мамлакат рақобатбардошлигини оширишга мухим замин яратиш муқаррардир.

Замонавий менежмент  назарияси ва амалиёти рақобатбардошликнинг олти асосий элементини ажратиб кўрсатади: инсон ресурслари; инновация; истеъмолчиларнинг қондирилиш даражаси; бизнес-жараёнлар; менежмент тизими ёки ишлаб чиқариш маданияти; харажатлар ва даромадлар. Агарда уларнинг исталган биттасида рақобатбардошлик мавжуд бўлмаса умумий занжир мавжуд бўлмайди. Бу эса банкларнинг рақобатбардошлигининг пасайишига олиб келади.

Бозор иқтисодиёти шароитида  банк хизматларининг зарурий рақобатбардошлик даражасини сақлаб туриш уларнинг стратегик  йўналишларидан бири бўлиб қолади, бундан ташқари банкларнинг ва банк хизматларининг рақобатбардошлиги кўп жихатдан мамлакатнинг ижтимоий- иқтисодий турмуш даражасини белгилаб берадиган мезонлардан бири бўлган иқтисодий барқарорликни таъминлашга хизмат қилади.

Банк хизматларининг юқори рақобатбардошлиги барча банклар учун, шу жумладан, Ўзбекистон миллий иқтисодиёти учун хам иқтисодий хавфсизлик гарови хисобланади. Шу Билан биргаликда иқтисодий интеграциялашув жадал тараққий этаётган хозирги шароитда рақобатбардошлик муаммоси миллий иқтисодиётимиз ва банк тизими учун долзарб хисобланади. Бу эса тадқиқотнинг долзарблигини белгилаб беради.

Мавзунинг ўрганилганлик  даражаси. Хўжалик юритувчи субъектлар рақобатбардошлигининг назарий ва амалий жихатлари М. Портер, Д.И.  Баркан,  П.С.Завьялова,  В.В.Зражевский¹, Ю.С. Кудашева²,  О.И.  Лаврушин, В.С. Викулов³,  Н.К Моисеева,  А.Н.  Романов,  Р.А.Фатхутдинов⁴ ва бошқалар ишларида ўз аксини топган.

Банк рақобатбардошлиги  амалиёт ва фан сохаси учун нисбатан янги соха хисобланади. Бугунги кунда  ушбу соха буйича Россиялик олимларидан А.Г.   Баталов,    А.В.    Буздалин, М. Васин⁵ ва бошқалар самарали фаолият олиб боришган. Банк рақобатбардошлигининг назарий ва методологик асослари айниқса Л.Г.Батракова,   И.А. Никонова, И.В. Максимова,  М.А. Поморина, И.О. Спицын, Р.Н. Шамгунов ишларида яққол намоён этилган. Мамлакатимизда банк рақобати  ва банк хизматлари рақобатбардошлиги масалалари ва назарий жихатлари  Ф. И. Мирзаев⁶, О.Ф. Алиқориев⁷ илмий ишларида баён этилган.

Диссертациянинг асосий мақсади- ОАТБ “Микрокредитбанк” хизматларининг рақобатбардошлигини тадқиқ қилиш уни ошириш йўлларини ишлаб чиқиш бўйича амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан  иборат.

Тадқиқотнинг вазифалари. Диссертациянинг асосий мақсадидан келиб чиққан холда унинг вазифалари қўйидагилардан иборат:

-банк сохасида рақобат  тушунчаси, хизматлари рақобатбардошлиги тушунчаларини кенгроқ ёритиш ва уларнинг хусусиятларини очиб бериш;

- бозор иқтисодиёти шароитида банк хизматлари рақобатбардошлигини таъминлашнинг аҳамиятини белгилаш;

- банк ва банк хизматлари  рақобатбардошлиги зарурлигининг  назарий жихатларини очиб бериш;

- ОАТБ “Микрокредитбанк” нинг умумий тавсифи ва унинг асосий иқтисодий кўрсаткичларини таҳлил қилиш;

- ОАТБ “Микрокредитбанк” Жиззах вилояти банк хизматлари бозоридаги рақобат холатини таҳлил қилиш;

- ОАТБ “Микрокредитбанк” Жиззах худуди банк сохасидаги рақобат холатининг  SWOT-таҳлилини ўтказиш;

- ОАТБ “Микрокредитбанк” банк хизматлари рақобатбардошлигини ошириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш;

- ОАТБ “Микрокредитбанк” банк хизматлари рақобатбардошлигини ошириш йўлларини ишлаб чиқиш

Тадқиқот объекти бўлиб Жиззах вилояти ОАТБ “Микрокредитбанк” хисобланади.

Тадқиқотнинг  предмети- банк хизматларининг рақобатбардошлигини таъминлаш билан боғлиқ назарий, амалий ва методологик жихатлари хисобланади.

Тадқиқотнинг  усуллари. Тадқиқотни олиб боришда таққослаш, гурухлаш, таҳлил, нисбий ва ўртача миқдорлар, статистик, танлаб кузатиш, индукция ва дедукция ва бошқа иқтисодий математик усуллардан фойдаланилди.

Магистрлик диссертациясининг  назарий ва амалий негизини Ўзбекистон Республикасининг қонунлари, хусусан “Банкротлик тўғрисида”ги, “Рақобат тўғрисида”ги Президент фармонлари ва қарорлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари, Президент асарлари хамда махсус адабиётлар ташкил қалади.

Тадқиқот натижалари ва уларнинг илмий янгиликлари:

- банк хизматлари рақобатбардошлигининг назарий жихатлари тадқиқ қилинди ва ўзига хос жихатлари очиб берилди;

- “банк сохасида рақобат”, “банк хизматлари рақобатбардошлиги” тушунчаларини ёритиб берилди ва уларнинг хусусиятларини очиб берилди;

- жахон молиявий инқирози шароитида банк хизматларининг рақобатбардошлигини таъминлашнинг аҳамиятини очиб берилди;

- Жиззах вилоятида банк хизматлари холатига бахо берилди;

- Жиззах вилояти банк хизматлари бозорининг SWOT-таҳлили ўтказилди.

- ОАТБ “Микрокредитбанк” Жиззах бўлимида банк хизматлари рақобатбардошлигини оширишнинг ички имкониятлари таҳлил қилинди ва самарадорлиги бахоланди;

- ОАТБ “Микрокредитбанк”да банк хизматлари рақобатбардошлигини ошириш бўйича амалий тавсияларнинг дастури ишлаб чиқилди.

Тадқиқотнинг амалий аҳамияти- ОАТБ “Микрокредитбанк”нинг маркетинг фаолиятида қўлланилиши ва банк томонидан кўрсатилаётган хизматларнинг худудий молия бозоридаги рақобатбардошлигини оширишига ёрдам бериши мумкин.

Диссертациянинг методологик ва илмий жихатлари ушбу соҳа бўйича мамлакатимиз ва хорижнинг таниқли олимлари илмий ишларини таҳлил қилиш, ўрганиш, статистик маълумотлар Ўзбекистон Республикаси банк тизими маълумотлари асосида ва ОАТБ “Микрокредитбанк” Жиззах бўлимининг йиллик ва чораклик хисоботлари асосида тузилган. Шу билан бирга тадқиқотда муаллифнинг шахсий ишланмалари ўз аксини топган.

Тадқиқот натижаларининг синовдан ўтганлиги ва чоп этилиши. Магистрлик диссертацияси мавзуси доирасида умумий хажми 2,1 б.т хажмдаги 5 та мақола нашр қилинган бўлиб, умумий хажми 1.25 б.т ни ташкил этади. 1 та мақола ОАК эътироф этган журналда, қолганлари илмий тўпламлар ва конференция материалларида чоп қилинган. Жумладан, талабалар ва магистрлар илмий-амалий конференциясида(Самарқанд 2011 йил 4-6 апрелда) 1 та, транпорт хизматларининг самарадорлигини ошириш муаммолари” илмий-амалий конференциясида(Жиззах Политехника институти) 1 та, талабалар ва магистрлар республика илмий-амалий конференциясида(Самарқанд 2012 йил 3-10 апрелда) 1 та, Сервис журналида 1 та. Ушбу мақолалар мухокама қилинган ва ижобий бахоланган.

Тадқиқот натижаларининг амалиётга тадбиқи. Магистрлик диссертациясидаги таклиф ва тавсиялар ОАТБ “Микрокредитбанк” Жиззах бўлими томонидан фаолиятда фойдаланиш учун қабул қилинган. Бундан ташқари ушбу тавсия ва таклифлардан касб-хунар коллежлари, олий ўқув юртларида “банк маркетинги”, “банк фаолиятини ташкил этиш”, “тижорат банклари фаолиятини таҳлил қилиш”, “рақобатбардошлик назарияси” каби фанларни ўқитишда фойдаланиш мумкин

Тадқиқотнинг  тузилиши ва хажми. Магистрлик диссертацияси кириш, учта боб, хулоса, адабиётлар рўйхати ва иловалардан иборат.

Кириш қисмида тадқиқотнинг долзарблиги, тадқиқот ишининг мақсади  ва вазифалари, илмий жихатдан ўрганилганлик  даражаси ва ахамияти келтирилган.

Биринчи бобда “иқтисодиёт ривожланишининг замонавий босқичида банк рақобати ва банк хизматлари рақобатбардошлигининг мазмуни ва хусусиятлари” ёритилган, иккинчи бобда ОАТБ “Микрокредитбанк”да рақобатбардошлик даражасиннинг таҳлили келтирилган. Учинчи бобда ОАТБ «Микрокредитбанк» хизматларининг  рақобатбардошлигини ошириш йўллари ўз аксини топган.

Тадқиқотнинг хулоса қисмида магистрлик диссертацияси  бўйича олиб борилган тадқиқотлар умумлаштирилиб, таклиф ва тавсиялар берилган.

 

1. БОБ. ИҚТИСОДИЁТ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЗАМОНАВИЙ БОСҚИЧИДА БАНК РАҚОБАТИ ВА БАНК ХИЗМАТЛАРИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИНГ МАЗМУНИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ

1.1. Банк рақобати  ва банк хизматлари рақобатбардошлиги:  моҳияти тушунчаси, турлари, шакллари  ва уларнинг хусусиятлари

 

Рақобат кураши маълум бир  тизимга эга эмас, шунга қарамасдан у бозор иштирокчиларининг аниқ ифодаланган стратегияларига асосланган ва бу стратегия уларни бозордаги қизиқишларини химоя қилади. Узоқ вақт давомида «рақобат» тушунчаси икки ёки ундан ортиқ шахслар(рақиблар)нинг ягона мақсад-юқори фойда олиш мақсадида мустақил равишда бир-бири билан беллашуви деб қаралиб келинди.

Бозордаги рақобат беллашуви масалаларига классик сиёсий иқтисод намоёндаларидан А.  Смит,  А.  Курно,  Ф. Эджуорт, Дж. Робинсон, Э. Чемберлин, Ф. Хайек, А. Маршалл ва бошқалар кўпроқ эътибор қаратишган.

 Бу иқтисодчиларнинг бахс-мунозаралари рақобат тушунчаси ва унинг мохиятига, унинг харакатлантирувчи кучи ва бозорда нархнинг шаклланишига таъсирига кўпроқ каратилди. Классик иқтисодиёт намоёндаларидан Р.  Бертран,  О.  Херфиндаль, М. Розенблюд, Э. Линд ва бошқалар рақобат назариясини ривожлантиришди, рақобатни бахолашнинг муқобил моделларини таклиф этишди.

Рақобат жамият учун зарур  товар ва хизматларнинг бозор  ва харид нархини белгилайди. Рақобат таъсирида товар ва хизматларнинг индивидуал қиймати шаклланади, даромадлар хажмининг мехнат сарфи бўйича диференцацияси юзага келади. Тармоқлараро жихатдан рақобат фойданнинг ўртача меъёрини юзага келтиради, жамият эхтиёжи учун энг ахамиятли ва зарур бўлган тармоқларга капитал оқишини рағбатлантиради. Шубхасиз, рақобат бозор учун хизмат қилади: қачон, қандай ва қанча товар ва хизматларни таклиф қилиш ва кўрсатишни белгилайди⁸.