Ұйым элементтері және басқару үрдісі

2.Ішкі комуникация – бұл кәсіпорынның  ішіндегі ақпаратпен алмасу.

                               Ішкі комуникация.

Жоғарыдан төменге ( басшыдан жұмысшыға  ақпарат беру)

Төменнен жоғарыға (белгілі бір  істің орындалуы туралы басқарушыға  ақпарат беру)

3.Горизонтальді камуникация –  бұл бір деңгейде ақпарат алмасу. 

4. жалпылама және жалпылама емес  (формальді және формальді емес). Формальді емес: өсек. Формальді: бұйрықтар, есеп берулер. Комуникациялық процес - бұл кәсіпорын ішінде және кәсіпорынның сыртқы ортамен ақпарат алмасуы. Камуникациялық процестің негізгі мақсаты – бұл алмасу затын, яғни ақпаратты түсінуді қамтамассыз ету. Ақпаратты алмасу процесінде 4 базалық элемент қатысады: 1 жіберуші. 2. хабар. 3. канал. 4. алушы. Камуникациялық процес 4 кезеңнен тұрады: 

1. айдың пайда болуы

2. канал таңдау (кодирование)

3. ақпаратты беру 

4. декодирование 

Жекеадамдар аралық комуникация кезінде  болатын кедергілер: 1. дұрыс қабылдау. 2. симантикалық кедергілер (бір сөзді  әр түрлі ұғыну). 3. вербальді емес бөгеттер. 4. нашар кері байланыс. 5. тыңдай алмау

Ұйым аралық комуникация кезіндегі  бөгеттір:  1. хабарды бұрмалау 2. шамадан  артық ақпарат. 3. кәсіпоарын құрылымының  қанағаттанарлықсыздығы шешім қабылдау.

 

Бақылау сұрақтары:

1.Ұйымдағы коммуникация түрлерін атаңыз?

2. Қандай ақпарат  алмасуда кедергілер кездеседі?

Әдебиеттер:

Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005

Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы:  КазГАУ, 1995

Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.

Мескон М.Х. и  др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.

 

Дәріс №4

Менеджменттегі басқару шешімдері

Семинардың мақсаты:Менеджменттегі басқару шешімдері және оны қабылдау процесімен танысу

 

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1.Шешім  және оның түрлері.

2.Шешім қабылдау процессі

Тақырыптың қысқаша мазмұны

Шешім – бұл альтернативаны таңдау. Шашім түрлері: 1. алдын ала бағдарланылған шешім. 2. бағдарланылмаған шешім. 3. интуитивті. 4. талдау негізіндегі шешім. 5. ұтымды шешім  

Интуитивті – адамның ойында қалыптасқан шешім. Талдау негізіндігі – интуициямен қатар өйткен, тәжірибеде қолданылған білімдер мен шешілген шешім. Ұтымды – объективті аналитикалық басқару процесі негізіндегі қабылданған шешім. Ұтымды шешім қабылдау 5 кезеңнен тұрады:

1. Мәселені таңдау
2. Шектеулерді қалыптастыру
3. алға қойылған мәселе бойынша барлық альтернативті шешімдерді қалыптастыру және таңдау
4. Альтернативаға баға беру
5. Альтернативаны таңдау.

            Басқару шешімдерін қабылдауға  әсер ететін факторлар:

1.Жағдайдың өзі 2. Басқарушының жеке басының мінезі, әрекеті.  3.Тәуекел дәрежесі 4. Кәсіпорынның өзі портнерлары, серіктестері және акцияны ұстаушылар. 5. Сыртқы орта бәсекелестік дәрежесі 6. Уақыт пен қаржы шектілігі 7. Ақпараттық шектеулер нақты ақпаратты қолдану 8. шешімдердің бір – біріне тәуелділігі. 9. болашақтағы теріс нәтиже. Шешім қабылдау кезінде әр түрлі әдістер қолданылады. 

     Шешім – нақты өмірді, объектіні қарапайым түрде көрсету. Модельдердің қажеттілігі: 1. Күрделі өмірді қарапайым етіп қабылдау үшін қажет. 2. нақты өмірде эксперименттер жүргізу мүмкін емес 3. Басқарушының болашаққа бағдар жасауы үшін қажет.  

    Модельдің үш типі  болады: 1. физикалық модель белгілі  объектіні және жүйені үлкейтіп  немесе кішірейтіп бейнелеу. Мысалы: үйдің мокеті 

2. аналогтік модель 3. математикалық модель формуланы қолданамыз. 

    Басқару – алға қойған  мақсатқа жетудегі жоспарлау,  ұйымдастыру, ынталандыру және  бақылау процесі.  

 

Бақылау сұрақтары:

1.Басқару ғылымы.?

2. Үлгілеу?

3. Шешім қабылдау әдістері?

4. Болжау әдістері ?

Әдебиеттер:

Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005

Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы:  КазГАУ, 1995

Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.

Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.

• Қосымша әдебиет :

Галькович Р.С. и др. Основы менеджмента. — М., 1998.

 Игнатьева Л.В. Основы менеджмента.  — М., 1995

 Кнорринт  В.И. Искусство управления. — М.: Бек, 1997.

Лебедев О.Т., Коньковская A.Р. Основы менеджмента. — Санкт-Петербург,1998.Менеджменттің даму кезеңдеріне сипаттама беру.

 

 

2 БӨЛІМ

Басқару функциялары

 

Дәріс №5

Ұйымдастыру менеджмент функциясы ретінде

 

Дәрістің мақсаты: Ұйымдастыру басқарудың негізгі қызметі екенін айқындау

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1.Құрылымды таңдау.

2.Департаментализациялау.

3.Икемді құрылымдар.

4.Орталықтандырылған 

5.Бейорталықтандырылған ұйымдар.

Тақырыптың қысқаша  мазмұны

ЕнбектІ мамандандыру мен бөлісу адамдар  жүмысының інімділігіи едәуір артшратындығы  белгілі. Әркім өз міндетін айқын үсініп, қоян-қолтык орекет еткенде ғана бірлесіп аткарған күмыстың тиімді болатыны сөзсіз. Осыған орай үйымдастыру чызметінін міндеті, снбек әрекеті элементгері мен олардын озара >рекет ету тәртібі арасындағы пропорцияны анықгау, жүйедегі әрбір жүмыскерлердін орны мен ролін белгілеу. оларды болімшелер мен шенолартсі орналаегыру, бұлардын бірлескен әрекетін мүқият үиымдастыру, аппараттағылардьщ барлығының, жекелеген қызметшілер мен  жұмыскерлердің әрекетін белгілейтін қүжаттар әзірлеу аркылы ж.оспарда көрсетілген шаралар мен өндірістік процесстерді мүлтіксіз жүзеге асырылуын қамтамасыз ету.

Ұйымдастыруды баскару  кызметі өндірісті дамытудыц  белгілі алты принципіш бонынша  күрылады: а) мамаңдандыру; ә) пррпорционалдық; 6) параллелъдік (қатарластық); в) дәлділік; г) үздіксіздік және ырғақтылық.

Ұйымдастырудың өзі адамдардын бірлескен іс-қимылыи бейиелейді. Бірқатар физиологиялык, биолотшлық, психологиялык  жәме әлеуметтік шоктеулерге байланысты адамдар өз мақсатына жету үшін бірігіугс. бірлссіп әрекет етуге мәжбүр болады. Мұндай бірлесу коп жағдайда колайлы болуы, әрі белгілІ бір ұйьшдык күрылымда шығынды аз жүмсауды кажет етуі мүмкін.

Үйымдастыру — бүл кәсіпорын  күрылымын қүру процесі, онын о {і  адамдардын өз мақсатына жетуі үшін тиімді жүмыс істеуіне мүмкіндік береді.

2. Үйымдык құрылымды  құрудағы әр түрлі көзқарастар

Басқару күрылымын калыптастырған кезде мынадай теориялык көзкарастар, түжырымдар (концегщиялар) болуы мүмкін.

Жүйелік көзқарастың мәні сол, әндірістік үйым мен баскару  күрылымы түтас жүйе ретінде қарастырылады. Осы көзқарастын бір түрі, күрылымды баскару шешімдерін қабылдауға және жүзеге асыруға қажетті механизм ретінде қарастыру болып саналады.

Ситуациялық (жағдайлық) козкарастыц  мәні сол, баскару қүрылымын күрудың  ең колайлы әдісі әр түрлі ситуациялык і-іакты фактілерге (өндіріс технологиясы типтерінін өзгеруіне, шешілуге тиісті міндеттердің сипатына, басқару процестеріне т.б.) сүйенуі тиіс.

Бюрократтық (кеңсешілдік) көзкарас енбек бөлінісінін жоғары дәрсжесімен, кызмет лауазымдарынын бір  біріне қарай болінуінің  иерархиялығының) жетілдірілуімен, бүйрык беру тізбектілігімен, қызметшілердін жүріс-түрысында көптеген ережелер мсн нормалардың болуымен, кадрларды, іскерлік және кәсіптік сапасьша қарай тандаумен  ипатталады

 

Бақылау сұрақтары:

1.Міндеттілікті тапсыру және өкілеттілік.?

2.Сызықтық және аппараттық  өкілеттіліктер?.

3.Өкілеттілікті таратуды  тиімді ұйымдастыру?.

Әдебиеттер:

Ахметов А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005

Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы:  КазГАУ, 1995

Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996.

Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.

Дәріс №6

Менеджменттегі жоспарлау

Дәрістің мақсаты: Жоспарлаудың маңызы, түрлері,басқарудың негізгі қызметі екенін айқындау

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1.Жоспар түрлері, жоспарлау формалары. 

2.Ұйымның қызметін стратегиялық  жоспарлау

3.Тактикалық жоспарлау.

Тақырыптың қысқаша  мазмұны

Статегиялық жоспарлау – жетекшімен қабылданатын әреккеттермен шешімдер жиынтығы, бұлар арнайы статегияларды дайындауға көмектеседі, негізінен ұйымның мақсатына жетуге арналады. Статегиялық жоспарлау процесі басқару шешімдерін қабылдау кезінде көмектесетін құрал болып табылады. Оның міндеті ұйымда жеткілікті дәрежеде жаңалықтармен, өзгерістермен қамтамассыз ету. Қорта айтсақ статегиялық жоспарлау барлық басқару функцияларының негізгісі болып табылады. Статегиялық жоспарлау шегінде 4 түрлі басқару қазметі ерекшеленеді: 1. Рисурстарды бөлу 2. Сыртқы ортаға бейімделу 3. Ішкі бағыттауларды жүргізу 4. Стратегияның мәнін түсіну және жүзеге асыру. Статегиялық жоспарлау икемді болу керек. Себебі: сытрқы орта өзгеріске ұшырап отырады. Стратегия – бұл грек тілінен аударғанда генерал өнері деген мән береді. Стратегия жан жақты бөлшекті кешендік жоспар. Ол ұйымның негізгі мақсатын жүзеге асыруды және оған жетуді қамтамассыз ету керек. Статегиялық жоспарлау кәсіпорынның алдағы дамуына байланысты болашақты есепке ала отырып дайындалыу керек

1. Миссия – ұйымның құрылуының ерекше себебі миссияны қалыптастыруда келесі жағдайлар есепке алынады. 1. кәсіпорын нақты қандай кәсіпкерлік қызметпен айналысуы керек. 2. кәсіпорынның сыртқы ортасы қандай. 3. Ұйымның міндеті. Миссияның негізінде ұйымның мақсаттары қортылады. Кәсіпорынның ұзақ мерзімі мақсаты және қысқа мерзімі болуы мүмкін. Кейбір кәсіпорындар нақты жоспарлауға көп уақыт жібермей-ақ белгілі жетістіктерге жетеді. Мұнымен қатар стратегиялық жоспарлау жетістікке жетуге кепілдеме бермейді.Стратегиялық жоспарды жасаушы ұйым ұйымдастыру ынталандыру және бақылау кезінде жіберген қателіктерге қарамастан нақты жоспарлау ұйымға маңызды және жақсы жағдайлар жасауы мүмкін.Қазіргі кездегі өзгерістердің жиілігіне байланысты білімдердің жоғарлауына байланысты стратегиялық жоспарлау болашақ мәселермен мүмкіндіктерді нақты бағдарлаудың бірден бір тәсілі болып табылады. Стратегиялық жоспарлау шешім қабылдаудың негізін береді. Нақты жоспарлау шешім қабылдауда тәуекел деңгейін төмендетеді. Жоспарлау алға қойған мақсаттарға қалыптастыруда ұйым ішіндегі жалпы мақсатты құрауға көмектеседі.

Ұйымның негізгі мақсаты бұл  айқын көрсетілген өмір сүуінің  себебі және оның миссиясы, мақсат миссияны таңдау кезіндегі жетекші 2 сұраққа  жауап беруі керек: “ Біздің клиенттеріміз  кім? ” және “Біздің клиенттеріміздің қандай қажеттіліктері бар? ” және “Біздің оны қанағаттандыра аламыз ба? ”

Жалпы кәсіпорынның мақсаты ұйымның  миссиясы бойынша қалыптасып бекітіледі және жорғарғы басқарушылар осыған бағыт  бағдар жасайды. Ұйымның жетістігіне  мәнді жағдай жасау үшін мақсаттар  келесі реттегі мінездемелерге ие болуы шарт:

1. Нақты және өлшенетінболуы  керек.

2. Мақсат тиімді болуы керек,  яғни бағдарлаудың нақты шегін  көрсетеді. Мақсаттар уақытқа  байланысты тағайындалады: ұзақ  мерзімдік мақсат жоспарлау шегі 5 жыл.

3.Қысқа мерзімді мақсат бір  жыл көлемінде орта мерзімді мақсатжоспарлау шегі 1 жылдан 5 жылға дейін.

4. Мақсатқа жетуге мүмкіндік  болу керек. Бұл ұйымның тиімділігін  жоғарлатады.

5.Ұйымның көптеген мақсаттары  тиімді болуы үшін бір-бірін  қолдап отыруы керек, яғни бір  мақсатқа жетудегі қажетті әрекеттермен шешімдер келесі мақсатқа жетуде кедергі жасамауы керек. Стратегиялық жоспарлау процесінің мақсат маңызды бөлігі болу үшін жоғарғы басқармаларда дұрыс қалыптастырып, төменгі деңгейдегі жұмысшыларға айқын таныстырып оны жүзеге асыруда ынталандыру.

Стратегиялық жоспарлау жүзеге асырылғаннан кейін ғана белгілі мәнге ие болады. Негізгі стратегияны таңдаудан кейін оны жүзеге асыру қажет. Жалпы стратегиялық жоспарлау ұйымның басқада функцияларымен біріктіре отырып іске асырылады. Стратегияны іске асыруда тактика, политика, процедура және правило жасалынады.

Процедура –  нақты жағдайда қабылданатын әрекеттердің жиынтығы.

Ереже – нақты жағдайда да не істеу керектігін көрсетеді.

Саясат – шешім қабылдаумен әрекеттердің жалпы бағдарламасы.

Тактика – нақты қыска мерзімдік стратегия.

 Стратегиялық жоспарлаудың  жүзеге асыру басқармасының 2 әдісі бар:

1. Мақсаттар бойынша басқару 2. Бюджет көмегімен басқару.

Стратегиялық жоспарлаудың бағалануы.Стратегияға  баға беру жұмыс шешімдерін мақсаттармен салыстыру көмегімен жүргізіледі.

Бағалау процесі стратегияны ретке  келтіру үшін қайта байланыс механизмі  ретінде қолданылады. Бағалау тиімді болуы үшін жүйелі және үздіксіз жүргізілуі керек. Бағалау процесі басқарудың барлық деңгейлерін жоғарыдан төменге  қамтуы қажет.Стратегиялық жоспарлауды бағалау процесі кезінде келесі 5 сұраққа жауап беруі қажет: