Өндірістік оқыту әдістемесі» лекциялар курсы

Оқу жоспары – оқытудың көлемі мен мазмұны көрсететін ресми құжат.

Оқу жоспары модулі – кәсіби оқытудың негізгі инварианттық құрылымдық құрамдастарының мазмұны көрсетілген оқу жоспарының жасалу негізі.

Жалпы оқу жоспары – кәсіптер мен мамандықтарға біліктілік дәрежелеріне, оқытудың базалық мерзіміне лайық оқу циклдері мен пәндерінің тізімі мен көлемінің республикалық деңгейін белгілейтін және аймақтық білім басқару орындарының, білім мекемелерінің күнделікті жұмыстың оқу-бағдарламалық құжаттарды жасаудағы дербестік дәрежесін анықтайтын құжат.

Күнделікті жұмыстық жоспар – жалпы оқу жоспары негізінде аймақ сала, мамандықтар ерекшеліктері ескеріліп және оқу үрдісінің күнтізбелік құрылымы мен кезеңдері нақтыланып жасалған оқу жоспары.

Оқу бағдарламалары –нақты пән (курс) бойынша оқыту мазмұнын түбегейлі ашатын құжат.

Жалпы оқу бағдарламасы–жалпы оқу жоспарындағы нақты пәндер бойынша оқытудың және оқу материалының меңгерілу сапасының параметрлерінің республикалық құрамдастықтағы нақты мазмұны анықталатын құжат.

Күнделікті жұмыстың оқу  бағдарламасы – жалпы оқу бағдарламасы негізінде салалық және республикалық құрамдастықтың ерекшеліктері ескеріле отырып, оқыту мазмұны көрсетілген  нақты сала мен кәсіпке (мамандықтарға) лайық жасалған оқу бағдарламасы.

Сертификат – бастапқы кәсіби білімді растайтын құжат.

Білікті жұмысшылар мен  қызметкерлер кәсіптері мен мамандықтарының  тізімін толық түсіну үшін оның өзектілігіне жаңа тізімді жасаудың алғы шарттарына  шет ел мемлекеттерінде енгізілген классификатор маңызына тоқталу керек. Бірінші анықтама кәсіптің жаңа тізімінің өзектілігі.

Нарықтық қатынастардың дамуы  негізіндегі қоғамыздың экономикалық базисіндегі өзгерістер және ұлттық экономика әлемдік шаруашылық жүйеге енуі кәсіби білім беруде сапалы өзгерістер жасауды қажет етеді.

Жұмыскерлердің еңбек рыногындағы  табандылығы тек кең кәсіптік жалпы және кәсіптік даярлыққа жалпы  еңбектік және арнаулы білік пен  іскерліктің тұрақтылығына негізделетін кәсіптік жеткіліктілік есебінен ғана қамтамасыз етілмек. Жұмыссыздық мүмкіндігі жағдайында кәсіптік жеткіліктілік әрі әлеуметтік қорғау факторы бола алады. Сондықтан да бағдарды кеңейту және жұмысшылар мен қызметкерлерді оқыту сапасын арттыру экономикалық мемлекеттік және мемлекеттік емес секторлары кәсіпорындары тарапынан қойылатын талаптарының негізгілерінің бірі болып табылады.

Бұл көрсетілген жағдайлар кәсіптік білім беруде терең құрылымдық реформалар қажеттігін айқындайды. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, кәсіптерді қалыптастырудың қазіргі методикалық статусы және негізгі параметрлері бұл үрдістер маңызды қызмет атқарады, солардың негізінде тиісті кәсіби даярлық ұйымдастырылады және бақыланады. Мәселенің өзектілігі кәсіби білімнің Мемлекеттік стандарты шеңберінде кәсіптердің жаңа Тізімінің жобасын жасауды талап етеді.

Жаңа Тізімді  жасаудың алғы шарттарын біліп алуы керек:

а) қазіргі қолданыстағы кәсіптер Тізімінің Қазақстан Республикасындағы  кәсіби білімінің сәйкес еместігі.

Қазіргі қолданыстағы кәсіптер Тізімі 1996 жылы жасалған. Өзіне дейінгі осындай құжаттармен салыстырғанда бірқатар жетістіктері болумен бірге (кәсіп бірліктерін қысқарту есебінен кәсіптер топтамаларының көбеюі, Классификатордан кәсіптердің көп түрін өндіруі, жаңа кәсіптерді ендіру т.б.) ол Тізім өзі кезегіндегі мәселерді іс жүзінде шеше алмады.

Даярлықтың негізгі  бірлігі ретінде тар кәсіпті  есептеу бұрынғысынша қалып қойды. Оларды жалаң топтамаларға біріктіру  кең кәсіптік жұмысшылар дайындауды шешпеді.

Оқыту мазмұнында интеграция мәселесі шешілмеді, бұл оқыту бағдарламалық құжаттарды жасауда кешенді әдістемелік қамтамасыз етуде кері ықпал етті.

Тізімде ескерілген кәсіптер мен біліктілікті еңбекті қажет  етпейтін кәсіптер көп еді. Ол бірыңғай реттеуші ғана сипатта болады, кәсіптер топтамасы құрамына және оқыту параметрлеріне қатаң талаптар қойды, оның өзі кәсіптік жауап беру икемділігі мүмкіндіктерін шектеді.

Бүкіл мемлекеттік Классификатор  негізінде Тізім Қазақстан аймақтары  үшін тән емес кәсіптердің санын  едәуір көп ендірді.

ә) Қазіргі қолданыстағы Тізім шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларына, өндірістің жаңа талаптарына сай келмейді.

Осы орайдан көптеген кәсіпорындарда мамандықтардың құрылымдығының және даярланатын  жұмысшылар мен қызметкерлердің  біліктілік деңгейлерінің мәселелерін өз бетінше шешу қажеттіліктері күшеюде. Өндірістің белгілі бір мамандықтағы жұмысшылар мен қызметкерлерге мұқтаждықтарын ескеруге мүмкіндік беретін икемді құжат қажет болып отыр.

Қазіргі қолданыстағы кәсіптік Тізіміне және ЕТКС-ке енбеген жаңа кәсіптер мен мамандықтардың пайда болуы, оларды дайындаудың аса қажеттілігі ашық құжат жасауды талап етеді. Оларға қажеттігіне қарай жаңа пайда болып жатқан кәсіптер мен мамандықтарды және оларды даярлау түрлері мен тиісті даярлау параметрлерін енгізу қажеттігі туындауда. Ал Тізімнен құрып бара жатқан, ескерген кәсіптер мен мамандықтарды алып тастау қажет.

Тізімде ұйымдастырылу  жағынан кәсіптердің кіріктірулерінің бәрін ескеру мүмкін емес, сондықтан  да кейбір кәсіптерді кіріктіруге мұқтаждық  жағдайында орталық кәсіптік білім беру басқару орындарынан үміт күтеді. Алайда ұйымдастырылу жағынан кіріктірілген кәсіптерді реттеу мәселесі бұл орайда Тізім өміркешендік қабілетсіздігін барған сайын көрсетуде.

Ғылыми-техникалық процесстің, экономикадағы құрылымдық өзгерістердің,  жаңа технологиялық ендірулердің тап осындай кәсіптердің құрылымдықтарын өзгерту мен жетілдіру мәселелерін көптеген елдерде күн тәртібін қойып отырғандығын халықаралық тәжірибе көрсетуде.

Мәселен, Алманияда бұл  Тізім 63 қызмет саласын («кәсіптік ауқым») қамтитын 480-ге жуық, негізінен, кіріктірілген кәсіптерден құрылған. Кәсіптік білім тұжырымдамасына сай оқушылар жаңа технологиялар мен әдістерге тез бейімделе алатын, өндірістің әртүрлі салаларында және сан алуан кәсіпорындарында жұмыс істеуге мүмкіндік беретін мейлінше жеткілікті және икемдік даярлық алады.

Ұлыбританияда қазіргі  уақытта  алдын-ала есептеулер бойынша 160 кәсіпті қамтитын кәсіп құрылымдықтарын  жасау жөнінде жұмыс атқарылуда.

Финляндияда 80-жылдары  кәсіптік оқытудың құрылымы өзгерген, экономиканың барлық салалары дерлік 25 бағытта берілген, әрбір  бағыт бірнеше кәсіпті қамтиды, барлығы 270 кәсіп бойынша оқытылады.

Басқа елдерде де кәсіп  тізімін  жасау тәжірбесі есепсіз  құрылымдықтан технологияның ең жаңа өзгерістеріне бағдарланған және кәсіптер құрылымдыққа ауысудың қажеттігіне куә бола алады.

Кәсіптік білім мазмұны  анықтағанда Республикалық деңгейде Базистік оқу жоспарының модулі қалай  жасалатынын, кәсіптік сипаттамаларды жобалау жолдарын, сонымен қатар  кәсіптік мектептер үшін оқу жоспарлары мен бағдарламаларын жасауға арналған нұсқаулармен толық таныстыру керек.

Сонымен қатар кәсіби білім мазмұнының базистік құрамдастығын  жобалауды үйрете отырып, Қазақстан Республикасы бастапқы кәсіптік білімнің мемлекеттік стандарты құрылымын түсіндіру мақсатында белгілі бір кәсіптің (мысал ретінде «ауыл шаруашылық өндірісінің шебері (фермер) кәсібінің») стандарты құрылымы мен мазмұнын толық көрсетіп беру керек.

 

Базистік оқу  жоспарының модулін түсіндіру әдісі.

Оқу жоспарының базистік модулі – кәсіптік білім мазмұнының негізгі инвариантты құрылымды құрамдастықтарды көрсете алатын құжат екенін сипаттаймыз.

ҚР Білім Министрлігінің 1 шілде 1996 жылы №20 бұйрығымен бекітілген КР БМ кәсіптік-техникалық білім басқармасы жасаған оқу жоспары модулі мүмкіндігінше лайықты екенін түсіндіру қажет. Себебі сол кездегі ҚР кәсіптік-техникалық училищелердің кәсіптік-техникалық мектептеріне айналуына байланысты және ҚР Президентінің 27 қаңтар 1996 жылғы «Қазақстан Республикасының білім мәселелері бойынша» кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы «Жарлығына» сәйкес, сондай-ақ кәсіптер мен мамандықтар тізімін енгізуге орай жасалған болатын.

КТМ үшін жаңа оқу жоспарлары модельдері үш циклден тұрады: кәсіби-техникалық жаратылыстану-ғылыми және гуманитарлық; екі топтана таңдауы бойынша пәндер мен факультативтер.

Кәсіптік-техникалық циклге енетіндер: жалпы кәсіби курс – сызу, электротехника, информатика және өндірісті автоматтандыру негіздері, нарықтық экономика негіздері;

Кәсіби курс – арнайы технология, материалтану, еңбек қорғау, экология, кәсіп бойынша т.б. пәндер өндірістік оқыту–оқу шеберханаларында, оқу шаруашылықтарында, кәсіпорындарында және кез келген меншік түріндегі мекемелерде, сонымен бірге өз ықтиярында пайдалануға жататын уақыт қоры беріледі.

Кәсіптік мектептер үшін базистік оқу жоспарларын кәсіптік білімнің әлемдік тәжірибесін және Қазақстан Республикасы жалпы орта білімнін мемлекеттік стандартын ескере отырып, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы жасаған. Базистік оқу жоспарларының модельдерінің есептеулері аптасына 39 сағатпен шектелген оқу жүктемесі шеңберінде, ал оқудың қорытынды кезеңіндегі аяққы кәсіптік практика 41 сағатпен жүзеге асырылған. Жылдық оқу уақыты 40 аптадан тұрады.

Кәсіптік оқу  мекемелерінің жаңа оқу жоспарларының  модельдері үш циклдан тұрады: бағдарлы,  жаратылыстану-ғылыми және гуманитарлық және екі топтан тұрады: арнаулы кәсіптік пәндерге берілген уақыт қоры және таңдауы бойынша жалпы білімдік курстар мен бағдарлы пәндер.

Кәсіптік циклға енетіндер: жалпы кәсіптік курс – сызу, электротехника, өндірісті ақпараттандыру және автоматизациялау негіздері, нарықтық экономика негіздері; кәсіптік курс – арнаулы технология, материалтану, еңбек қорғау, ЖЖЕ, кәсіп бойынша т.б. пәндер; өндірістік оқу және оқу шеберханаларында, оқу шаруашылықтарында, меншік түрлеріндегі кәсіпорындарын мен ұйымдардарғы өндірістік практика.

Кәсіптік даярлық – базистік оқу жоспарларының моделінің вариативті бөлігі. Оның мазмұны кәсіптік оқудың молдығына қойылатын талаптарды ескере отырып, кәсіптер мен мамандықтар бойынша сипаттамалардың негізінде түзіледі, онда кәсіпорындар мен ұйымдардың өздері үшін дайындалатын біліктілікті еңбек қызметкерлері (жұмысшылар мен қызметшілер) ұсыныстары ескеріледі.

Жаңа техника мен  өндіріс технологияларын және азаматтарға қызмет көрсетуді оқу үшін, сондай-ақ басқадай кәсіпорындар мен мамандықтар үшін оқу жоспарларын 250 оқу сағаттарына дейінгі көлемде арнаулы кәсіптік пәндерге уақыт беріледі. Ең жаңа жабдықтарды өндірістің және халыққа қызмет көрсетудің тиімді технологияларын оқыту үшін сабақ жүргізуге тиісті сәйкес келетін өндіріс пен қызмет көрсету салаларының, соның ішінде шетел мемлекеттерімен және техника мен жабдықтарды жасаушы заводтардан, банк саласы қызметкерлерінен, салық қызметінен т.б. тарту қажет. Осы мақсаттарда келісім шарт негізінде өндірістік оқу және кәсіптік практика негізінде нұсқаулар жүргізу үшін кәсіпорындар мен ұйымдардан тәжірибелі мамандар шақырылады. «Нарық экономикасы негіздері» курсына ерекше көңіл бөлуге тиіс. Тігінші – кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылық беретін кәсіптер бойынша біліктілік алу үшін арнаулы пәндерге уақыт қор есебінен 200 сағатқа дейін бөлуге болады.

«Өндірісті ақпараттандыру және автоматтандыру негіздері» пәні тиісті қызмет түрінен бағдарламалық өнімдер негізінде оқылады.

Сызу мен электроника сияқты жалпыкәсіптік пәндер техникалық, құрылыстық, көп бағдарлы бағыттағы жалпы техникалық білімдерді алу қажеттілігін байланысты кәсіптер бойынша енгізіледі. Ал басқа кәсіптер бұл  сағаттар арнаулы пәндерден білімдерін тереңдетуге пайдаланылуы мүмкін.

Жаратылыстану-ғылыми цикл ҚР жалпы орта білім мемлекеттік  стандарты белгілеген бағдарлы базалық  құрамдас болып табылады. Ол математика, физика, химия, биология сияқты пәндерден  тұрады. Бұл пәндер кәсіптер бойынша  тірек, білімдер болғандықтан, ауыл шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі, кәсіптер үшін биология мен химия, электро-радио, электронды есептеуіш және прибор жасау өнідірістері үшін математика мен физика сағаттарын бағдарлы пәндер үшін уақыт есебінен көбейтуге болады.

Отбасы өмір этикасы  және психологиясы, жағрапия, тарих, астрономия т.б. үшін таңдаулы бойынша жалпы білім беретін курс сағаттары пайдаланылады.

Гуманитарлы циклге 3-4 жылдық оқу мерзімі үшін 840 сағат беріледі, оларды оқу міндетті. Азаматтарға  қызмет көрсетуге байланысты кәсіптер бойынша мемлекеттік тіл курсы және шетел тілдерінің бірі тапсырыстарды алу және орындау барысында тапсырушылармен қатынас жасарлық шеңберде оқылады, басқа кәсіптер үшін бұл сағаттар арнаулы пәндерді оқуға беріледі.

Консультациялар мен емтихандар сағаты жалпы орта білім беретін және кәсіптік пәндерге, сондай-ақ бітіретін біліктілік емтихандарын өткізуге бөлінеді.

1. Қазақ тілі мен  әдебиеті:

орыс тілді кәсіптік мектептерде – диктант;

қазақ тілді кәсіптік мектептерде – шығарма.

2. Орыс тілі мен  әдебиеті:

орыс тілді мектептерде – шығарма;

қазақ тілді мектептерде  – диктант.

3. Математика

4. Физика

5. Химия

6. Дене тәрбиесі.

7. Арнаулы технология

8. Бітіретін біліктілік  емтихандары

Базистік оқу жоспарлары әртүрлі оқу мерзімдеріне жасалатынын айта келе, мына төмендегі модульдің құрылымын түсіндіру қажет.

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  КӘСІПТІК МЕКТЕПТЕРГЕ (ЛИЦЕЙЛЕРГЕ) АРНАЛҒАН ОҚУ ЖОСПАРЫНЫҢ МОДЕЛІ

 

Циклдер Курстар Сабақтар	Жалпы білім беретін  мектептер негізінде				Орта жалпы білім  беру негізінде
	Күндізгі оқу түрінде орта білім алу		Орта жалпы білім  алуды кешкі, сырттай оқу түрімен  жалғастыру		1 жыл	1,5 жыл	2 жыл	6 ай
	4 жыл	3 жыл	1 жыл	2 жыл
І. Кәсіптік цикл	2896	4344	1338	2491	1256	2256	2903	906
1. Жалпы кәсіптік курс	268	268	172	202	155	155	155	101
- сызу	34	34	34	34	34	34	34	17
- электротехника	34	34	34	34	34	34	34	17
- ақпаратты және өндірістерді  автоматтандыру негізі	100	100	34	34	17	17	17	17
- нарықтық экономика  негізі	100	100	70	100	70	100	100	50
2. Кәсіптік курс	2308	3916	1126	2209	1061	2011	2668	805
Курс сабақтары (арнайы технология, еңбекті сақтау т.б.)	254	254	254	254	254	254	254	130
өндірістік оқыту, кәсіптік практика	2174	3822	862	2035	847	1817	2194	675
3. Кәсіптік оқулықтарға,  кәсіби ерекшеліктерге арналған  уақыт	250	250	50	100	100	120	150	50
Ғылыми-жаратылыстану  циклы	480	480
- математика	200	200
- физика	160	160
- химия	80	80
Биология	40	40
ІІІ. Гуманитарлы цикл	840	840	138	413	120	170	205	70
Қазақ тілі	200	200	35	70	35	35	35	35
Қоғамтану	68	68	68	68
Орыс тілі және дүниелік мәдениет	200	200
Қазақстан тарихы	68	68
Шет тілі	68	68	35	70	35	35	70	35
Денешынықтыру	136	136	60	120	50	100	100
Алғашқы әскери дайындық	100	100	40	85
ІV. Қалауынша жалпы білімдік курстар және кәсіптік сабақтар	150	150
V. Консультация Емтихандар	250 102	250 102	60 24	80 36	60 24	70 30	80 36	40 12
Барлығы	4768	6416	1560	3120	1560	2646	3120	104