Автоцистерна

Шарттың , қайсыларда қауіпті өндіріс факторлардың адамына әсер

мүмкіншілігі  жасалып жатыр , қауіпті жағдайды анықтап жатыр . Қауіп

қатер–еңбек шарттарының күй-жағдайы , қайсыда қауіпті факторлардың

әрекетіне адам ықтималдық дәрежесімен айқынмен душар болып  жатыр .

Қауіпсіздік –  мынау еңбек шарттарының сондай күй-жағдайы , қайсыда айқынмен ықтималдықпен  қауіп-қатер көрініп жатыр , яғни адам денсаулық зақым келу мүмкіншілігі .

 

      5.2.Жарықтандыру

      Жарықталғандық өндіріс орналастырулардың қызмет етуі жанында өте

маңызды мағына болып  жатыр , дәл осылай жетіспеушілік сияқты немесе

жұмысшы орын қажетті  жарықталғандық жоқ болуын травматизмға ертіп

әкеле алып жатыр .

Табиғи жарықтандыруды өндіріс және қолғабысшы орналастырулардың

жалпы жарықтандыруы  үшін қолданылып жатыр . Ол күн сәулелі

энергиясымен  жасалып жатыр және ең қолайлы адам организмына іс істеп

жатыр .

     Жасанды жарықтандыруға арнайы электрлік қайнарлар қолданылып

жатыр–әбден қыздыру  шамдары, аласа және биік қысым люминесценттік

,сынапты шамдары,түзелгенмен  соның ішінде - ДРЛ үлгісінің , ДРИ және

сыртқы жарықтандыруға арналған және т.б. осы шақ,басқа,аласа қысымды

натрий шамдары  қолданылып жатыр . Мынау – газ санатты шамның ,колбаға

кейбіреулері  металл натрий және газ неонды орналасып жатыр .Жұмыс

деңгейін жақсарту үшін жарықтандырудың минималды  деңгейін қоюымыз

қажет.Жарықтандыруды таңдаған кезде келесі көрсетркіштерді  негізге алған 

жөн:кезінде көрермен жұмысының нақтылығы,жұмыс бетінің  түсу

коэффициентінің нормалылығы және обьектімен жұмыстың қарама қарсы

көрісі.

       АТП өндіріс орналастыруында жасанды жарықтандыру нормасы 100% құрастырып жатыр.

      Жұмыс бетіндегі апат алдын алатын жарықтандырғыштыр кем дегенде

5 % жарық беруі қажет.Жұмыс орнының жарықтануы ішкі жағынан

2 лк болуы қажет.Жарықтандырғыштарды  қоректендіру аккумулятор

батареяларының  көмегімен жүргізіледі.

Өндіріс территориясындағы  жұмыс беттерінің жарықтануы табиғи және

жанама тәсілмен жүзеге асады.Ол нормалар кестеге толтырылады.

Кесте 5.1. Өндіріс учаскілерін жарықтандыру нормалары

Жұмыс түрі	жарықтылық, лк
қызмет көрсету цехы	100
ағымдағы және капитального ремонт цехы	100
байкау канавтары	150
Механикалық және инструменттік бөлімдер.	100
Жону станоктарының  жұмыс зонасы	200
Кабинеттер мен жұмыс бөлмелері	300
Механикалық жону станоктарының жұмыс орны	150

 

    5.3.Өндіріс орнындағы жарықтандыруды есептеу

 

Ғимарат өлшемдері  12,0 × 6,0 м², биіктігі 4,0 м.

Лампаның жарық  ағыны келесі формулалар арқылы есептеледі :

F_л = (E_н × k × a × z) / (h × N),

Мұнда E_н - нормалы жарықтану E_н = 100 лк;

k – қор коэффициенті, k = 1,3;

     a – освещаемая площадь,  А = 72,0 м²;

     z – тегіс еместік коэффициенті z = 1,2;

h - пайдалану коэффициенті;

     N – жарықтандырғыштар саны.

Ғимараттың индексін есептейміз:

i =  (a × b) / [h × (a + b)],

мұнда а – ғимарат жалпақтығы, м;

      b – ғимарат ұзындығы, м

      h – жарықтандыру бетімен жарықтандырғыштың арасы

      h = 4,0 – 0,8 – 0,3 = 2,9 м,

      0,8 – жер бетімен жұмыс орнының биіктігі

        i = 12 × 6 / [2,9 × (12 + 6)] = 13,38

 

Өндіріс ғимаратындағы  төбемен қабырғаның еденнің тойтарысу

коэффициенті r_пот = 30%, r_ст = 10%, r_п = 10%,сонда кесте бойынша

жарықтандырғыштарды пайдалану коэффициентін анықтаймыз h = 0,44.

                      F_л = (100 × 1,3 × 72 × 1,2) / (0,44 × 4) = 6382 лм

Төрт жарықтандырғыш үшін ток ағымының мәні шамамен 6382 лм болады.

Қуаттылығы 200 Вт болатын Б типтес  лампаны алып,ток ағымы 2920 лм

болатын әр жарықтандырғышқа екі лампа деп есептесек жалпы  ток ағымы

5840 лм құрайды.Берілген  лампалармен саналатын лампалардың  ток

ағымының пайыздық ауытқуын есептеп мағынасын шығарамыз:

                     ΔF = (2920 × 2 – 6382) / (2920 × 2) × 100% = -9,3%,

нормаға сәйкес келеді (от – 10% до + 20%).

 

        5.4.Эклогиялық қауіпсіздік

Адам  денсаулығына әсер ететін өндірістік зиянды факторлар 

        Конституциямыздың 1-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырды, оның ең қьмбат қазынасы - адам және адамның  өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Адамның ең қымбат құқықтарының бірі - қолайлы қоршаған ортаға құқық, оны  Конституцияның 2-бабынан көруге болады: «Мемлекет адамның өмір сүруі  мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды». Негізгі заңымыздың бұл нормасы, мүлдем сақталмайды деп айтуға болады.

       Ресурстарды өндіру және пайдалану  барысында қоршаған ортаға жүктелген  ауыртпашылықтар ұлғая түсті. Оның себебін көптеген факторлардан іздеуге  болады, табиғи ресурстарды ретсіз, тиімсіз пайдалану, экология саласында құқықбұзушылық үшін жауапкершіліктің болмауы. және т.б. «Экологиялық сараптама  туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылы 18 – наурызда қабылданған  заңының 3-бабында, жоспарланып отырған  басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық  және өзге де қызметтің қоршаған орта мен халықтың денсаулығына әсерін жан-жақты  ғылыми негізделген талдау және бағалау  міндеті көрсетілген. Экологиялық қауіпсіздік - мемлекеттің стратегиялық компоненті және Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігінің құрамдас бөлігі.Экологиялық қауіпсіздік ең аллымен тұлғаның қоршаған ортаға антропогендік әсер етуден, оның зарлаптарынан, апаттардан қорғалғандығымен анықталады.Өмір сүру ортасында адам іс-әрекетінің кері әсер етуінің негізгі  факторларының бірі– атмосфералық  ластану болып табылады. Атмосфералық ауаның әр түрлі зиянды заттармен  былғануы, адамдар органының ауруына, оның ішінде тыныс мүшелерінің ауруына  әкеліп соғады.

Мысалы, түрлі түсті металлургия  кәсіпорындарының ауаға жіберетін  зиянды заттары жүрек-тамыр ауруларының  өсуіне, жүйкенің бұзылуына, қатерлі  ісік ауруларының пайда болуына  әкеледі. Қара метал мен электр қуаты  кәсіпорындарының ауаға шығаратын  заттары өкпе ауруларына шалдықтырады. Химия өнеркәсібінің ауаға шығаратын  зиянды заттары аллергияның, ибез және жыныс ауруларының пайда болуына  әсер етеді.

Атмосфераның ауасын ластайтын  негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік және жылу энергетикасы жатады.

Қазіргі заманда белгілі  млн. астам химиялық заттар бар. Халықаралық  рыногта жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін  жаңа химиялық қосындылар, өнімдер  пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті  улы заттар дүниеге  көптеп келіп жатыр.

- Улы химиялық заттар, өзінің пайдаланылуына байланысты төмендегідей болып жіктеледі:

- Өнеркәсіп улы – өндірісте қолданылатын заттар;

- Улы химикаттар – ауыл шаруашылығында қолданылатын заттар;

- Дәрі-дәрмектер;

- Тұрмыс химикаты;

- Өсімдіктер және жануарлар уы – өсімдіктерде, саңырауқұлаұтарда, жануарларда, құрт-ұүмырсқаларла болатын заттар;

- Әскери улаушы заттектер.

      Адамның табиғатты өзгертуі өте қауіпті экологиялық жағдайлар  тудыруда. Атап айтқанда, біріншіден, Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін өнеркәсібі дамымаған мемлекеттер соғыстан кейін индустриялы даму жолына түсті. Осы мақсатта адамдар табиғи ресурстарды игеріп, жаңадан зауыт, фабрикалар және жолдар сала бастады. Өнеркәсіптің жаппай дамуы табиғатқа тиетін кері әсер ауқымын кеңейтіп, жаңа кен орындарының ашылуы және игерілуі бұған өзіндік үлес қосты. Бұл қоршаған ортаның ластануын күшейтті.

 

5.5.Қоршаған ортаға зиян келтіретін өндірістік факторлардың              

нормалық деңгейлері

      Қазақстандағы өндіріс орындарына байланысты туындаған экологиялық  проблемалар көп жағдайда алдын-ала  ескерілмеген себептерге негізделген. Қарағандыдағы, Шымкенттегі, Жамбылдағы, Алматыдағы т.б. қалалардағы кейбір зауыттардың табиғатқа теріс әсерлері соған дәлел. Бұл – өндіріс орындарының топырақты, ауаны ластауын болдырмау үшін жергілікті жер ерекшеліктерін ескермегендіктен туындаған мәселе. Бұл орайда атом стансаларын жобалау кезінде адамдардың қауіпсіздік жағын қорғау жан-жақты есептелуге тиіс.ХХ ғасырдың екінші жартысында қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасының  жаңа бір саласы – алып өндіріс  орындары көптеп бой көтере бастады. Зауыттар мен фабрикалардың еселеп өсуі барған сайын шикізат түрлерінің мол пайдаланылуына, энергия шығынының өсуіне, қазба байлықтардың қарқынды игерілуіне алып келді. Ғылыми-техникалық прогрестің табиғатқа тигізетін кері әсері дауыл, су тасқыны, жанартаулар атқылауы, жер сілкіністері сияқты апатты құбылыстардың зардаптарымен теңбе-тең, тіпті олардан асып түсетіндей жағдайға жетті. Мұның өзі табиғи ортаның қалыптасқан заңдылығын бұзып, биосферадағы энергия мен табиғи зат алмасуға теріс әсер етті. Адамдарда кездесетін кейбір патологиялық аурулардың таралуына, экологиялық  факторлар тобының әсеріне бақылау  жүргізгенде бірқатар мәселелер  нақтыланған. Мысалы, жүйке, қан айналыс  жүйесінің, асқорыту мүшелерінің патологиясына  ішетін су сапасының төмендігі, атмосфераның ауыр металдар мен мұнай өнімдері буымен ластануы едәуір әсер ететіні  анықталды. Қатерлі ісік ауруларының 75-80%-ы химиялық заттардың (асбест, полициклді көмірсулар, ауыр металдар) әсерінен пайда  болады. Аяқ-қолдарының дамуы тежелген, мүшелері жетілмеген сәбилердің туылуы, өлі туу мен төтеннен іш тастаудың  жиілігі ластанған ауадағы кейбір заттар мен дәрілік препараттарға  да байланысты. Олай болса, халықтың денсаулығына экологиялық қауіп-қатерді азайту үшін қоршаған ортаны тазарту бағытындағы  нақты істерге шындап кірісу қажет.Санитарлық қызметтің  өнеркәсіп қызметін қадағалауда   негізгі алдына қойған  мақсаты -  кәсіби аурушаңдықтың алдын алуға бағытталған шараларды күшейту.             

Кесте-7.Жұмыс орнындағы атмосферадығы ауа құрамындағы кейбір заттардың шекті концентрациясы

№	Зиян зат	Шекті концентрация, мг/м³
			Жұмыс аумағы		максимально разовая	среднесу-точная
1	Азота диоксиді	5,0	0,085			0,085
	Аммиак	20	0,2			0,2
	Ацетон	200	0,35			0,35
	Бензол	5,0	1,5			0,8
	Дихлорэтан	10	3,0			1,0
	Метанол	5,0	1,0			0,5
	Әк шаңы	6	0,5			0,05
	Күкіртті сутегі	10	0,008			0,008
	Күкірт  диоксид	10	0,5			0,5
10	Фенол	5	0,01			0,01

 

Нарықтық қатынастарға араласа  алатын дамушы мемлекет ретінде, елдегі өнеркәсіп пен өндірісті дамытуда мақсат етіп қоя тұра, халыктың өмір сүруіне қолайлы қоршаған ортаны қамтамасыз ету керектігін ұмытпаган  жөн. Бізден кейінгі ұрпақтардың  бар екенін және олардың лайықты, таза табиғи ортада өмір сүруіне жағдай жасау әр азаматтың міндеті және азаматтық борышы. Дүние жүзі мамандарының пайымдауынша, Қазақстанда шоғырланған  табиғи ресурстар елдің дамуын керісінше  тежеуде және оларды пайдаланғаннан пайдаланбаған артық, әрі қауіпсіз. Сонымен, жоғарыда қарастырылған өзекті мәселелерді қарастыра келе адамдардың денсаулығына келтірілген зиянның  орнын толтыру үшін төмендегідей негіздер бар деп тұжырымдауға болады:  
- белгілі бір аумақтағы қоршаған ортаның ластануы туралы акт құрастырылып, онда судағы, топырақтағы, ауадағы және т.б. жердегі зиянды заттардың концентрациялық мөлшері көрсетілуі тиіс;

-медициналық растау құжаты, онда денсаулыққа келтірілген  зардаптың дәрежесі, мөлшері және  басқа да көрсеткіштерді айқындау  қажет;  
- медициналық-әлеуметтік сараптама қорытыңдысы, онда зардап келтірген ошақ пен зиян шеккен адамның арасындағы себептік байланыс көрініс табады.  
- экологиялық құқықбұзушылық нәтижесінде келтірілген залалдардың көлемін материалдық есептеу үшін зардап шеккеннің еңбек қабілеттелігін жоғалту дәрежесі, емделу және денсаулыққа келтірілген шығынның көлемі, лажсыз жіберілген уакыты, мекен-жайының немесе өмір сүру жағдайының өзгеруіне байланысты туындаған қолайсыздықтар, мамандықтың өзгеруі, моральдық және т.б. залалдардың келтірілуі міндетті түрде есепке алынуы тиіс.

      Жұмыскерлердің денсаулығына жағымсыз әсер ететін өндірістік әсерлер  әрқилы. Олардың әсерлерінен тек  кәсіптік ауру ғана емес, сонымен қатар  кәсіптік жарақаттанулар да кездеседі.  Соңғыларына өндірістің аумағында  немесе тікелей жұмыс орнында  тіндер мен ағзалардың механикалық, термиялық, химиялық және электрлік  зақымдануларынан болған жіті аурулар  жатады.

Кәсіптік ауру жіктелулері  толық жасалмаған, себебі олардың  клиникалық көріністері полиморфты болып келеді және  көптеген ағзалар  мен жүйелердің өзгерістерімен сипатталады. Алайда кейбір кәсіптік ауру түрлерінде басым зақымданатын ағзалар мен  жүйелері болады, мысалы тыныс, қан, жүйке, тірек-қимыл аппараты, есту мен көру ағзалары, т.б.Сондықтан қазіргі  кезде этиологиялық себептерге сәйкес жалпылай топтастыру, яғни кәсіптік ауру тудырған өндірістік фактордың сипатына байланысты жіктеледі.

     Кәсіптік ауру этиологиялық себебіне сәйкес топтары:

- Физикалық себептер туындаған  кәсіптік аурулар; өндіріс шаңдары (пневмо-кониоздар, шаңды бронхит, т.б.)

- Өндірістік ортаның физикалық әсерлерінен туындаған кәсіптік аурулар (тербеліс ауруы; қарқынды шудан, әртүрлі сәулеленуден, сыртқы ортаданың жоғарғы және төменгі температурасынан болған зақымданулар)

- Өндірістік ортаның химиялық әсерлерінен болған кәсіптік аурулар (әртүрлі жіті және сүлелі уланулар)

-Биологиялық әсерлерден болған кәсіптік аурулар (инфекциялық материалдармен не жануарлармен қатынаста болатын еңбеккерлерде, сол секілді туберку-лезге қарсы және инфекциялық емдеу мен профилактикалық медицина-лық мекемлердегі қызметкерлер дамыған әртүрлі жұқпалы инфекция-лық және паразитарлық аурулар;  антибиотиктерден, грибоктар мензат түзетін қабілеті бар саңырауқұлақтар және т.б. туындаған аурулар)

-Кейбір ағзалар мен жүйелерге шамадан тыс күш түсуден дамыған КА (тірек-қимыл аппаратының, шеткілік нервтер мен бұлшықеттердің аурулары).