«Индергаз» ЖШС – ғы бухгалтерлік баланс жағдайы, аудиті және жүргізілу тәртібі

        Француз авторлары  Э.Лоэте мен А.Гильбо бухгалтерлік  балансты «жабылмаған шоттар  синтезі» деп атайды. Ал, Додэ  «Нақты жағдай мен есептік  жылдың шын мәнінде табысты болғанын тек қана бухгалтерлік баланс көрсетеді» - дейді. (11)

        Әлемлік банк  өңдеп шығарған «Қаржылық есеп, аудит, есеп беру бойынша нұсқаулар»  оқулығында былайша түсіндіріледі: « Бухгалтерлік баланстық есеп  – бұл белгілі бір кезеңде жасалған және осы кезеңдегі ұйымның жалпы қаржылық жағдайын бағалау үшін пайдаланылатын фотосурет. Қаржылық жағдай ұғымымен тікелей байланысқан баланстың есеп элементтері дегеніміз бұл активтер, пассивтер және капитал. Баланстық есеп кәсіпорынның әрі қарайғы жұмысын қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта қолда бар ресурстар туралы ақпаратты қамтиды. Ол сондай – ақ, бұл активтерді қаржыландыру көздері туралы ақпараттан тұрады. Мысалы: бұл көздер қарызға алынған ба, жоқ әлде меншікті ме?»деген сұрақтар шешіледі.(13)

        «Бухгалтерлік баланстың мақсаты- бухгалтерлік есепті» №2 «Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептегі негізгі өзгертулер» деген стандартында көрсетілгендей, - бұл қолданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның қызметінің нәтижелері мен есепті кезеңдегі қаржылық жағдайында болған өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады» деп көрсетілген Қазақстандық ғалым К.Ш.Дүйсенбаевтың «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» деген оқу құралында. 10)

        Қазақстандық сертификатталған бухгалтер - тәжірибеші А.Абдиманапов «Терминология және қаржылық есеп беру элементерін мойындау» мақаласында: «Бухгалтерлік баланста ашылып көрсетілуге тиісті ақпараттар қаржылық есеп берудің бір бөлігі болып табылады. Бұл ақпараттар кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауға және қаржылық шешімдер қабылдауға қажет. Пайдаланушылар дұрыс қаржылық  шешім қабылдай алмайды егер бухгалтерлік баланстағы мәліметтер толық, түсінікті көрсетілмесе» (23) Бұл айтылған сөздермен келісетін себебім шынымен де егер баланста мәліметтер толық көрсетілмесе, онда кәсіпорынның қазіргі жағдайын қандай екенін біз біле алмаймыз . 

        «АТФ Банк» бас маманы Р.Капасов: « Бухгалтерлік баланс – кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау және талдау үшін ақпаратты форма болып табылады. Бухгалтерлік баланс анализі кәсіпорынның актив, міндеттеме және меншікті капиталын бағалауды болжайды. (28) Бұл пікірмен келісуге болады, себебі, бухгалтерлік баланс баптары арқылы қазіргі таңда кәсіпорын мүлкі,оның орналасуы туралы көп көлемде ақпарат ала аламыз.

        Қазақстан Республикасының аудиторы Т.Витулева « Бухгалтерлік баланс» деген мақаласында: «Қаржылық есеп беру – есепке алу әдісіне сәйкес қызметтің үздіксіздігі туралы жіберу негізінде құрылуға тиіс баланс»(27) Бухгалтерлік баланс қаржылық есеп берудің ең басты формасы болып саналғандықтан бұл аудиторлық көзқараспен толықтай келісуге болады.

        Cертификацияланған бухгалтер- тәжірибеші Ә.Нурсеитов өз мақаласында(30) : «Бастапқы баланс қалыптасқан терминология бойынша «кіріс қалдықтары», ал бастапқы сальдо есебімен құрылған есептік кезеңге баланс ХҚЕС бойынша құрылған бірінші қаржылық есеп болып табылады» деген сөздеріне толықтай келісуге болады.

 

1.3. Бухгалтерлік баланстың алдындағы  міндеттері

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізгі құралдардың орналасуы мен пайдалануы және олардың пайда болу көздері бойынша сипаталады. Бұл мәліметтер кәсіпорынның бухгалтерлік  балансында көрсетіледі, себебі ол қаржылық есеп беру жүйесінің басты көрсеткіші болып табылады. Бухгалтерлік баланс есеп беруде мынадай маңызды міндеттер атқарады:

• Меншік иелері  мен менеджерлерді шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайымен таныстырады; баланстан олар осы кәсіпорын иелік ететін материалдық құралдар қорларының саны мен сапасы туралы ақпарат ала алады;
• Баланс бойынша кәсіпорын жақын арада үшінші тұлғаның алдында өзіне жүктелген міндеттемелерді орындау мүмкіндігі анықталады;
• Актив пен пассив баптырының мазмұны, ішкі саясаты, сыртқы пайдаланушыларға қолдануға мүмкіндік береді;

Бухгалтерлік баланс - қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде, есептік кезеңге кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, шығыстары мен ағымдық активтердік айналымдылығын, меншік капиталы мен міндеттемелерін, дебиторлық кредиторлық бережақтардың жағдайы мен динамикасын,кәсіпорынның төлем қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның нақты аналитикалық мүмкіндіктерін бағалау үшін берілген баланстағы ақпараттарды оқып білу қажет, яғни : Баланс - бұл есептік кезең басы мен аяғына сол кездегі мәліметтерді сәйкестендіру болып табылады. Ол мынадай сұраққа жауап береді: «Дәл қазіргі уақытта кәсіпорынның жағдайы қандай ?», ал мына сұраққа жауап бермейді: «Мұндай жағдай ненің нәтижесінде болды?»

Негізгі бухгалтерлік баланс мазмұнының жалпы көрсеткіштері оны пайдаланушыларға үлкен ақпарат береді және қаржылық жағдайды нақты бағалау үшін негізгі талдау бағыттарын анықтайды :

• Қысқа мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі баланс құрылымының қанағаттанарлық бағалау көрсеткіштерінің есептелуіне негізделеді.Төлем қабілетілігін сипаттау үшін мынаған назар аударған жөн,банктердегі есеп шоттардағы ақша қаражаттарына,ұйымның кассасына,шығындарға, дебиторлық,кредиторлық бережақтарға;
• Ұзақ мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі құралдардың пайда болу көздерінің құрылымын,ұйымның сыртқы инвесторлары мен кредиторларына тәуелді деңгейін зерттейді;
• Ұйымның іскерлік активтілігінің анализі;

        Сондай –ақ, бухгалтерлік балансты құрған кезде келесідей міндеттер де есепке алынғаны жөн. Оны жасауға дейін есеп регистріндегі барлық синтетикалық шоттар бойынша қалдық пен айналым аналитикалық есеп мәліметтермен салыстырылады. Жылдың басындағы және аяғындағы баланстың деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс номенклатурасымен және бөлім топтамаларымен, әрбір баптарымен ( егер баланс баптарының номенклатурасында өзгерістер болса) сәйкестендірілуге тиіс.

        Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелер өзара есепке алынуына рұқсат етілмейді. Бухгалтерлік баланстың кейбір баптары басқа баптарға енгізілмеуі керек немесе бұрып қоюға болмайды ( мысалы: дебиторлық қарызды кредиторлық қарызбен жабуға болмайды)

        Сонымен баланстағы  ағымдық активтер мен міндеттемелерді  анықтау және олардың мазмұнын  ашудың қаржылық есеп беру  үшін маңызы зор, сондай – ақ, пайдаланушылар үшін де ол өте қажет және олардың сол көрсеткіштері бойынша талдау жасалынады.

        Сондай – ақ, ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы, ұзақ және ағымдағы міндеттемелер бухгалтерлік баланста ашылуы тиіс.

        Бухгалтерлік балансты құру кезінде алдына қойылған міндеттер келесідей принциптерге негізделеді:

• Ақшалай өлшем – бухгалтерлік бақылауға алынған объектілер бір ақпаратты модельге жалпылау үшін көрсеткіштерді бірдей ақшалай өлшемге алып келінеді;
• Ерекшеленген кәсіпорын- бухгалтерлік баланс оған байланысты тұлғаларға ( дебитор, кредитор, инвестор т.б) емес, кәсіпорынға қатысты; активінде толық бақылауға алынған және мүлік құқығын иеленген кәсіпорынға тиісті мүліктер есептеледі;
• Қызмет етуші кәсіпорын – кәсіпорын қызмет атқаратын мерзімі анықталмаған, оның ликвидациясы белгісіз;
• Өзіндік құны бойынша есеп – бухгалтерлік баланста актив ағымдағы нарықтық құнымен емес, бастапқы сомасы бойынша бейнеленеді;
• Екі жақты жазу – бұл концепция келесідей фактіден көрінеді: бухгалтердік баланстың сол жағындағы актив сомасы меншікті және тартылған капитал сомасына тең болуы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС -  ң қаржы – ұйымдастырушылық

жағдайына сипаттама

2.1 Кәсіпорынның  қаржы – экономикалық жағдайын талдау

        Дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған «Индергаз»жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) Атырау облысы, Индер ауданында орналасқан.

      «Индергаз» ЖШС  ҚР «Жауапкершілігі шектеулі  серіктестік» заңына және Азаматтық  Кодексіне негізделіп, Атырау облыстық Әділет басқармасының қаулысына сәйкес 1998 жылы 22 сәуірде  құрылды. 2004 жылдың 14 желтоқсанында акционерлердің кезекті отырысында «Индергаз» ЖШС ретінде қайта құрылды.

      Меншік формасы - жеке кәсіпорын.

      «Индергаз» ЖШС  Қазақстан Республикасының «Жеке  кәсіпкерлік туралы»заңына және  жеке Жарғысына (Устав) сәйкес өзінің қызметін жүзеге асырып келе жатқан заңды тұлға,ол жеке балансын,өз кәсіпорын атымен қазақ және орыс тілдерінде мөр таңбасын және банкте есептік,арнайы және валюталық шоттарын иеленеді.

      Жарғылық капиталы - 6 385 200 мың теңге.

      Негізгі қызмет түрлері:

• тұрба құбырлары бойынша газ отындарын бөлу;
• Атырау облысының халқын табиғи және сұйытылған (сжиженный) газбен қамтамасыз ету бойынша қызметтер көрсету.

        «Индергаз»  ЖШС – ң қаржы – шаруашылық жағдайын талдай келсек келесідей нәтижелерді  көреміз. Мұны төмендегі кестелерден анық көре аламыз.

 

 

 

 

Кесте 1

2004-2006 жылдарға « Индергаз» ЖШС-ң

 өндіріс көлемі

Көрсеткіштер	Жылдар			Өсу қарқыны %
	2004	2005	2006
Тауарлы өнім көлемі, мың.тг	108080379	144958583	108079895	100
Негізгі құралдар, мың.тг	17781991	22521428	27651274	156
Жұмысшылар саны,адам	38	47	53	139
Таза табыс (зиян),мың.тг	4851342	3954745	5229880	108

 

        Кестеден көріп отырғанымыздай, тауарлы өнім көлемі 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда ешбір өзгерусіз қалғанын көре аламыз, ал 2005 жылды 2004 жылмен салыстырғанда (144958583/108080379)*100%) 34%-ға өскені анық көрінеді.(144958583тг) Осы жылы жағымды бағаны кәсіпорынның негізгі құралдарының көбеюіне бере аламыз, яғни, кестеден көріп отырғанымыздай 56 %-ға немесе 9869283 мың теңгеге көбейген, өсу қарқынының мұндай көрсеткіші кәсіпорынның жер, ғимараттар алуынан білінеді. Мұны 1-3 қосымшалардан, яғни кәсіпорын баланстарынан анық көре аламыз. 2006 жылы кәсіпорынның таза табысы басқа жылдармен салыстырғанда едәуір жоғарылаған (+8%).

        Кәсіпорынның  өндірілген өнім көлемін бөлек  баптар бойынша талдап өтсек,оны  төмендегі кестеден көре аламыз.

 

Кесте 2

2004- 2006 жылдарға «Индергаз» ЖШС-ң 

тауарлы өнім көлемі, (мың. тг)

 

Көрсеткіштер	Жылдар			Өсу қарқыны %
	2004	2005	2006
	Мың,тг	Мың,тг	Мың,тг
Табиғи газды сату	56 977 858	48 634 193	39 346 532	69
Табиғи газ тасымалы	26 847 519	40 543 604	32 718 081	122
Сұйытылған газ сату	24 255 002	55 780 786	36 015 282	148
Барлығы	108 080 379	144 958 583	108 079 895	100

       

        2004 жылы басқа жылдармен салыстырғанда табиғи газды сату көлемі едәуір жоғары болған 56 977 858 мың тг себебі бұл жылдары көптеген жеке және заңды тұлғалар газды жаңадан өткізе бастады. 2004 жылмен салыстыратын болсақ, 2006 жылы газ сату көлемі 31% ға азайған,ал 2005 жылмен салыстырғанда (39346532/ 48634193)* 100%) 19%-ға азайған, бұл жылдан жылға азаюдың себебін Индер ауданында ЖАҚ «ИСИ гипс», ЖАҚ «ИСИ Инерт», АҚ «Тодини» т.б. ірі өндіріс ұйымдарының өз қызметтерін аяқтауына байланысты екенін көре аламыз.2006 жылы табиғи газ тасымалының жоғарылағаны көрінеді, 2004 жылмен салыстыратын болсақ, газ тасымалы 22%-ға көбейген, ал 2005 жылмен салыстырғанда (32718081/40543604)*100%) 19%-ға азайған, себебі бұл жылдары газдың 1м3- не жаңа тарифтік ставка 3,6 теңгеге бірден жоғарылауы көрінеді. Сондықтан да «Индергаз» ЖШС- ң сатып алушылары «Аркагаз» ЖШС сынды көптеген заңды тұлғалар сатып алынатын газ көлемін азайтты,себебі газдың құны жоғарылай түсті. Ал сұйытылған газ (сжиженный) сату көлемі 2005 жылы ең жоғары көрсеткішті көрсетеді. 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда сұйытылған газ сату көлемі 48% -ға көтерілген. Жалпы бұл кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорынның тауарлы өнім көлемі 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда бірқалыпты қалғананын көреміз.