Қазақстан Республикасындағы лизингтің құқықтық негіздері

          (2)

Мұндағы

Ам – ай сайынғы арендалық ақының мөлшерлері;

Вм – жалдаушының ортақ ай сайынғы шығындары;

К – жабдықты қолдануының коэффициенті (жабдықтың жалдауының шамалаған уақытының календарлық уақытына қатынасы);

Р – пайда балансының сомасы (яғни кредиттер бойынша пайыздардың шегермесіне дейін, амортизациялық төлемдер және салық). Осы қауымдастығының ұсынысы бойынша пайда балансының сомасы 25-33% мөлшерде бекітіледі, өйткені ойда болмаған шығындар жағдайында 20-25% мөлшерде есеп пайдасын алу үшін.

Өз кезегінде, жалдаушының ортақ ай сайынғы шығындары төмендегіше есептеліне алады:

        (3)

Мұндағы

С1– амортизацияның жыл сайынғы сомасы;

С2– сақтандыру бойынша шығындар;

С3 – техникалық қызмет көрсету бойынша шығындар;

С4– жабдықты жалдауына берілген сатып алу қарыздары бойынша пайыз;

С5 – фирманың-жалдаушы әкімшілік шығындары ;

С6– қосымша шығындар.

Амортизацияның жыл сайынғы сомасы төмендегіше есептеліне алады:

          (4)

Мұндағы

Ц1– жаңа жабдықтың бағасы, жалгерге дейін тасымалдау бойынша шығындарды қоса, жүк түсіруге, монтажға, тексеруге және консультацияларға;

Ц2– қызмет мерзімінің аяқтау кезінде жабдықты сату жүзеге асырудың қалдық құны;

Т – жабдықтың экономикалық ұтымды қызмет мерзімі (амортизацияның мерзімі) жылмен есептегенде.

Келтірілген формулалар әмбебап сияқты қарала алмайды. Әрбір нақты мәміле жеке ықпал етуді талап етеді.Мысалы, мерзімінен тыс уақытқа жалдауға төлеу есепке алына алады.

Төлеу кезінде келісім шарт келесі тәуелділікті қамтып көрсетеді: жалдау мерзімі қысқа болған сайын, төлемдердің деңгейі жоғарылай береді.

Коммерциялық банктер және олардың лизинг компаниялары, әдеттегіде, қаржы лизинктерін қолданады.Бұл типті және жайылған лизингтің формалары, шарттардың орташа-және ұзақ мерзімді сипатымен, толық амортизациямен немесе жабдықтың басым бөлігімен бейнеленеді.Жалгер шарттың жұмыс істеу мерзімі біткенде: жалдаушыға лизингтің объектісін қайтара алады; келісімді создырады немесе жаңадан келісім шартқа отырады; қалдық құны бойынша лизингтің объектсіін сатып ала алады. Жалгер өз таңдауы туралы алдын ала хабарлайды (келісім мерзімнің соңына дейін жарты жыл бұрын).

Қаржы лизингі іс жүзінде сатып алуға ұзақ мерзімді несие беру формасы болып табылады, сауда-саттықтың кәдімгі мәмілесінен айырмашылығы бар.

Мәміленің бағасы келісім шартта анықталады және арендалық төлем сомасын және оның төлеу ретін қосады.Арендалық төлем (лизингтік жарна) лизингтік мәміленің өндірістік қолдану объектісіне төлеу болып табылады және жалдауға берілген мүліктің құнынан түсетін проценттік жарнаның (банктің қосымша қызметі үшін төлем және банктік кредитке пайыз) және амортизациялық төлемдер сомасынан тұрады.Амортизациялық төлемдердің мөлшерлері мүліктің бастапқы құнынан, оның қызметінің мерзімінен, берілу моментіндегі тозу дәрежесінен және амортизация нормаларынан тәуелді болады.

Мүліктің бастапқы құнынан түсетін пайызбен анықталатын арендалық төлемдердің екінші жасаушысы ұзақ мерзімді қарыздар бойынша проценттік мөлшердің шамасына тең болуы қажет. Келісім шартта арендалық төлемнің аударылуының жүйелілігін атап өтуі тиісті - ай сайын, квартал сайын, жарты жылда бір рет және тағы басқалар.

Лизингтік банк бөлімі лизингтік төлемдерді есептеу әдістерін жасай алады, мәміленің нақты шарттарына байланысты периодты жарналардың графигін құрастыра алады.Осылай, бір жылдың ішінде (квартал сайын, ай сайын) іске асатын лизингтік төлемдерді анықтауда, қосымша қызметке төленетін кредит және пайыздары негізінде есептелінетін жабдықтың ортажылдық  мөлшердегі құны анықталады.

Осы жағдайда лизингтік келісім бойынша төлеулер амортизациялық төлемдердің, қолданылған қорларға  төлемдерден, комиссиялық төлеулердің, лизингберушіні қосымша қызметі үшін төлемдерінің сомаларынан қалыптасады.Оларды есептеу кезінде лизингберушінің қосымша құнға салықты бюджетке салым салатынын есепке алу керек.

1) Қолданылған жабдық лизингі бойынша амортизациялық төлемдерді есептеу.

Қолданылатын жабдыққа амортизациясы қарапайым әдіспен есептелуі мүмкін, жабдықтың баланстық құнына, оның қызмет мерзіміне және амортизацияның белгіленген нормасына байланысты және жылдамдатылған амортизациялық әдісімен де есептеледі, мұнда толық қалпына келтіруге арналған жылдық амортизациялық төлемдердің нормасы екі еседен аспай үлкееді.Бұдан басқа, амортизацияның жылдамдатылған әдісін қолданатын шағын кәсіпорындар бірінші жылы машиналарды пайдалануды және жабдықты қосымша сызып тастайды, амортизациялық төлем ретінде, қызмет мерзімінен үш жылдан артық негізгі қордың бастапқы құнынан 20% дейін.Амортизациялық төлемдердің есептеу реті  туралы негізгі қордың белсенді бөлігінің жылдамдатылған амортизацияның қолдануын халық шаруашылығында негізгі қорларға амортизациялық төлеулерді есептеу реті Ережесімен анықталған.

Амортизациялық төлемдердің лизингберушіге тиесілі шамасы (А) келесі формула бойынша есептелінеді:

         (5)

Мұндағы

С — жабдықтың баланстық құны;

На— толық қалпына келтіруге арналған амортизациялық төлемдерінің нормасы;

Т — лизингтік келісімінің жұмыс істеу мерзімі.

2) Қолданылған несие қорларына төлем (Пк) келесі формула бойынша анықталады:

          (6)

Мұндағы

К — лизинг операциясын өткізуіне тартылатын несие қорларының шамасы;

Ск — несие қорларын пайдалануға алынатын мөлшер.

Өз кезегінде, несие қорларының шамасы келесі формула бойынша анықталады:

         (7)

Мұндағы

Сн – жыл басындағы құрал-жабдықтың құны;

Ск - жыл аяғындағы құрал-жабдықтың құны;

Т – лизингтік келісім уақыты белгіленетін шарттың жыл саны.

3) Комиссиялық мөлшері (Пком) келесі формула бойынша анықталады:

         (8)

Мұндағы

Ском – комиссиялық сыйақы мөлшері.

4) Лизингберушінің қосымша қызметтері үшін төлемдерінің есебі (Пу) келесі формуламен бейнеленеді:

        (9)

Мұндағы

Рк – лизингберуші фирма қызметкерлерінің іссапар шығындары;

Ру - қызметтер үшін шығындар (заңдық консультациялары, құрал-жабдықты пайдалану туралы мәліметжәне т.б.);

Рр – жарнамаға шығындар;

Рд – лизингберуші фирманың басқа шығындары.

Өз кезегінде, ҚҚС салығы салынатын және мүлікті арендаға беру қызметінен түсетін пайда сомасы келесі формула бойынша есептелінеді:

        (10)

6) Сайып келгенде, лизингтік келісім бойынша лизингтік төлемдердің ортақ сомасы келесіні құрайды:

      (11)

7) Лизингтік жарналарының шамасы, олардың нақты лизингтік келісім шартының мерзімділігімен сәйкес келесі формулалар бойынша анықталады:

а) жарналарды жыл сайын төлегенде:

         (12)

Мұндағы

Лв — бір лизингтік жарна;

б) жарналарды квартал сайын төлегенде:

        (13)

в) жарналарды ай сайын төлегенде:

        (14).

Лизингтік төлемдерді анықтауға келтірілген әдістемеде оның түрінен тәуелсіз лизинг бойынша төлемінің есептеу негізі болып қарала алады.Сонымен бірге лизингтік төлемдерді есептеу әрбір нақты жағдайда  лизингтердің түрімен анықталатын  лизингтік келісімінің ерекшеліктерінен тәуелді болады, сонымен бірге лизингберушімен және лизингалушысымен таңдалатын лизингтік төлемдердің түрінен  [3; 119б.].

Лизингтік төлемдерді есептеу әрбір нақты жағдайда лизингтің нақты түрінен, лизингтік келісім шарттың ерекшеліктерінен және төлемдердің таңдаулы түрінен тәуелді болады.Лизингтік мәміле қосымша қызмет көрсетуді қоса алады: интелектуальды меншігіне құқық алу (лицензиялар, ноу-хау), жинақтау жұмысын жүзеге асыруы, кепілдіктен кейін қызмет көрсету, ремонт, консультациялық қызметтеріжәне т.б.

Сайып келгенде, лизингтік төлемдерді есептеу  негізінен факторлардың қатарларын есепке алу арқылы анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.«КАЗАГРОФИНАНС» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ҚАРЖЫ ЛИЗИНГІН ТАЛДАУ

 

2.1  Қазақстан  Республикасындағы лизингтің құқықтық  негіздері

 

Лизингтің көптеген анықтамалары бар. Лизинг етістіктен туындаған to lease-затты алу және оны уақытша пайдалануға беру деген ағылшын сөзінен шыққан. Біздің көзқарасымыз бойынша «лизинг» терминінің мәнін мына анықтама нақтылайды: Лизинг уақытша бос немесе тартылған қаржылық қаражаттың инвестициалануы болып саналады, бұнда лизинг беруші меншігіне белгілі сатушыдан шартпен келісілген мүлікті және осы мүлікті лизинг алушыға кейіннен сатып алу құқығымен төлем ақыға уақытша пайдалануға береді.

Лизингтік мәміле, өз кезегінде, лизинг беруші, лизинг алушы және лизингтың затын сатушы (жеткізіп беруші) арасындағы шартты жүзеге асыратын шарттардың жиынтығын көрсетеді.

Үйлер, ғимараттар, көліктер, құрал-саймандар, жабдықтар, мүкәммал, көлік құралдары, жер тілімдері және басқа да қолданылмаған заттар лизинг заты болып табылады.

Құнды қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг заты болып табылмайды.

Лизинг заты ретінде жеке деңгейдегі заттар мен жер тілімдерін пайдалануға заңнама актілерімен кейбір тыйымдар салынуы мүмкін.

Әдеттегі лизингтік мәміле мынандай болып көрінеді.

1.Пайдаланушы (лизингтік  қарым-қатынасқа түскеннен кейін  лизинг алушы) лизингтік компанияға  өзіне қандай жабдық керек  екенін хабарлайды.

2.Лизингтік компания , жобаның  өтімді екеніне көз жеткізгеннен  кейін осы жабдықты дайындаушы  фирмадан немесе басқа заңды  тұлғадан, немесе жеке тұлғадан  лизинг объектісі болып табылатын  сатылатын мүлікті сатып алады.

3. Лизингтік компания (лизинг  беруші) жабдықтың меншік иесі  болғаннан кейін, оны орнына лизингтік  төлемдерді ала отырып, кейіннен  сатып алу құқығымен (келісім-шартпен  нақтыланады) лизинг алушыға уақытша  пайдалануға береді.

«Риторикада» Аристотель  белгілегендей , байлық тек құқық меншігі негізінде мүлік иемдену емес, ал оны (мүлікті) пайдалану. Ағылшын авторы Т.Кларк лизинг Аристотель өмір сүрген уақыттан қаншама ертерек мәлім болған деп сендіреді: ол біздің дәуірге дейінгі 1760ж маңайында қабылданған Хаммупари заңдарында лизинг туралы бірнеше ереже жиынтықтарын келтіреді. Лизинг мәселелерінен Рим Империясы да шетте қалған жоқ - олар өз бейнесін Юстинианның Институциясында тапты. Сонымен иемдену құқығы мен меншік құқығы және иемденуден пайда түсіру  идеясы ежелгі уақыттан бері келе жатқан, ал қазіргі лизингтың пайда болуы және тарауы «жаңа – жақсы ұмытылған ескі» екендігін тағы да растайды.

Лизинг американың  жаңа ой табысы деп дәстүрлі есептеледі, «Белл телефон Компани» америка  компаниясы телефондарды сату орнына оларды жалға беруге шешім қабылдаған бастап, шетел зерттеушілері лизинг операцияларын есептеу нүктесі 1877 жыл.деп есептейді. Лизингтың дамуына қуатты импульс берген арнайы лизинг компаниясының құрылуы, олар үшін лизинг тек қана сауда саясатының амалы ғана емес, сондай-ақ қызмет құралына айналды. Бірінші лизинг компаниясы «Юнайтед Стейтс лизингкорп» Сан-Францискода 1952 жылы құрылды. 60-жылдардың басында америка кәсіпкерлері лизингты Еуропаға мұхит арқылы «өткізді», осында бірінші лизинг компаниясы «Дойче лизинг ГМбХ» Дюссельдорфта 1962 жылы пайда болды. 1972 жылдан бері осында еуропалық лизинг рыногы қолданыста.

Англияда жалға беру заңының алғашқыларына Уэльс Заңы жатады (Statute of Wales) 1284 ж., ол дәстүрлі жерді жалға беруге қоса жылжымайтын мүлікті де жалға беруді қосты. Осы заңға сәйкес,жалға беру аса адал емес және мейірімсіз адамдардың мүддесінде пайдаланды, мысалы, заттың шын мәнін жасыруда: кім меншік иесі, кім қожа екені-кредиторларды жаңылтуға енгізу үшін. Кейіннен Англияда тек қана жер мен жылжымайтын мүлік қана емес, сонымен қатар жылжитын мүлік пен басқа да тауарлар жалға беріле бастады. Лизинг заттың шын мәнін жасыру үшін аса адал емес және мейірімсіз адамдардың мүддесінде  заттың шын мәнін жасыру: кім меншік иесі, кім қожа екенін, кредиторларды жаңылту үшін пайдаланылды. 1571ж. Лизингті алу тарихы ХХ ғасырда да қайталанады. қазірзі заманғы лизинг шуы «лизинг» аты ғана, мәні жағынан үлкен кірістер алу мүмкіндігін жапқан, салық төлеуден жалтаратын үлкен мәмілелер санын арттыруға әкеп соқтырды. алғаш рет осы саладығ заң актілері өзінің негізгі мақсаты ретінде түрлі өлшемдер мен көрсеткіштерді пайдалану жолымен «шын мәніндегі» және «алдамшы» лизингтің ара жігін ажыратуды өздерінің мақсаты етіп қойды.

«Алмашы лизинг» біздің елемезде де және ТМД көршілестерде де жетіп жатыр. Мысалы, Белорсуссияның банктері әдейі жасалған компанияларды лизнгі, кредит берудің күрделі жүйесін пайдалана отырып, бір бірінен «лизингке» банк офистерін, қазіргі заманға байланыс құралдарын, қымбат автомобильдер мен инкасациялауға брондалған машиналар алды. Соңында көптеген соманы (салықтар, резервтік ақша) ала алмаған Беларуссияның Ұлттық Банкі ғана ұтылды.

Біздің елімізде қабылданған лизинг түрлерімен қатар әлемде жабдықьың лизингінен басқа, астық лизингі, жұмыс күшінің лизингі және тауарлардың басқа да көптеген түрлерінің лизингі бар, сондықтан біздің елімізде экономикалық қарым-қатынастардың бұл түрінің әлеуеті біздің елімізде зор.

Мәміле лизингінде әдетте бірнеше субъектілер қатысады: