Электронды юнита дифференциалды психология

Жүйке жүйесінің динамикалылығы мен күшін зерттей отырып, В. Д. Небылицын орталық жүйке жүйесінің  қасиеттері мен психологиялық көріністерінің анық байланысатынын белгілеген, - мысалы жүйке жүйесі әлсіз адамдар монотонды жұмыстарымен жеңіл шұғылданады, ал экстремальді жағдайда күш – қуаты мен динамикалылығы жоғары адамдар өздерін жақсы көрсетеді.

Жүйке жүйесінің жалпы қасиеті адам мінез – құлқының тұрақты негізін құрайды, сондықтан олардың тұқымқуалаушылығын зерттеу туралы сұрақ туады.  Егіздерге жасалған зерттеулер Э. Г. Г. – нің ішкі құрсақтық ұқсастығы аса жоғары, оған қоса бұл балалар мен егде егіз адамдарға да қатысты екенін көрсетті. Сонымен қатар онтогенездегі орталық жүйке жүйесінің қасиеті (динамикалылық пен күштің) табиғи тұқымқуалаушылыққа қатысты тұрақты өмір сүреді.

Осылайша, Орталық жүйке  жүйесінің тұрақтылығы жайлы  қорытынды шығаруға болады, бірақ  олардың шығу тегін түсіндіруге болмайды.  Осылай адам мінез – құлқы мен оның индивидуалды вариацияларын биологиялық тұрғыда анықтай отырып, олар әрқашан тұқым қуаламайтынын көреміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Индивидуалдылықтың арнайы теориясы

 

Биологиялық әрекетті және арнайы индивидуалды теорияның бағытын ашып жазуды В. М. Русалов В. С. Мерлиннің интегралды индивидуалдылығына толықтырулар енгізді.

1.Индивидуалдылықтың  биологиялық факторы – адамдардың  денелік морфофунцкионалды ұжымы  ғана емес, сонымен қатар тірі әлемнің эволюционды даму процесінде  қалыптасатын мінез – құлық программасы.  Бұл программалар өз әрекеттерін ұрықтану кезінде бастап, іске асырады және үш айда эмбрионды тұрақты индивидуалды мінез – құлық формасы пайда болады.

2. Бір уақытта әрекет  етуші заңдылықтардың 2 түрі бар. Біріншісінің іс-әрекет етуінің  нәтижесінде психиканың мәндік -  заттық сипаттамалары қалыптасса, (мотивтер, интеллект, бағыттылық), басқасының нәтижесінде – индивидуалды мінез – құлықтың формальді – динамикалық ерекшеліктері қалыптасады.

Бұрын олардың пайда  болуы туралы мәлмет болған жоқ, ал қазіргі уақытта мәндік – заттық сипаттамалар үшін жалпылану құрлымы  психиканың өзгергіштігін қамтамасыз ете отырып,  сыртқы ортадан беріледі. Ал формальді –динамикалық қасиеттің  өзі арқылы биологиялық программалардың жлпыланған нәтижесін білдіретін басқа көзі бар. Осылайша, формальді – динамикалық қасиет адамзат іс - әрекетінінің барлық түрлерін сипаттай отырып, әлемде жоғалмай тұрақтылықты сақтай алады, ал заттық – мәндік - өзіндік өзгеру арқылы  айналадағы ортада әр түрлі нәрселерге жауап бере алады.

3. Жалпыланған туа  біткен  программа үш бағыт  бойынша жүреді.  Бірінші бағыт  – мінез – құлықтың динамикалы  – энергетикалық сипаттамалары  (төзімділік, пластиттік,  жылдамдық). Екінші бағыт – эмоционалды сипаттамалар (көңіл – күйді басқаратын сезімталдық, лабильділік). Үшінші – қалауы (когнетивті стильдің, стимулды ортаның).  Осылайша, өмірлік тұрақтылық, сезімталдық, алуан түрлілікке ұмтылыс немесе адамның бір сарынды өмір барысында мүлде өзгермейтін, тұрақты қасиеттерін білдіреді.

4. Формальді қасиеттер  (дәстүрлі түрде жалпы «Темперамент»  түсінігімен бірігеді)  оқшаулана  өмір сүрмейді, ал тұлғаның жоғарғы  ұйымдасқан құрлымына енеді. Бұл  жағдайды  В. С. Мерлин иерархиялы  жүйе ретінде берген индивидуалдылық анықтамасына жатқызуға болады.

5. Формальді – динамикалық  сипаттамалар іс - әрекеттің шарты  мен алғы шарттары ретінде  ғана көрінбейді, сонымен қатар  оның динамикасына, өзіндік  әртүрлілікке, стильіне әсер етеді, яғни іс - әрекеттің соңғы нәтижесін анықтайды.  Осылайша, формальді -  динамикалық қасиеттер іс - әрекет стильін таңдауда біршама еркінділікті білдіреді, осымен оның мүмкін болатын  өнімді шекарасын қалыптастырады.

Сонымен, индивидуалдылықтың арнайы теориясы  - бұл адамның индивидуалды қасиеттерінің  жалпы  құрлымындағы биологиялық факторлардың орны мен құрлымы және пайда болуы туралы теория. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Глоссарий

Әрекет – белгілі мақсатты орындауға бағытталған оңашаланған қимыл. Ол қимыл-қозғалыс арқылы орындалатын сыртқы және ақыл-оймен орындалатын ішкі әрекет.

Вербалдылық – (латынша – сөз) ауызша сөз.

Гештальтпсихология – Германияда ХХ ғасырда дүниеге келген идеалисчтік бағыт. Сананың алғашқы бөлшектері тұтас түрдегі «гештальттар» (психологиялық құрылымдар) деп санайды.

Генезис - (грекше – туу, пайда болу, даму) қайсыбір құбылыс, заттың пайда болу сәтін де сол сияқты заңды даму процесін де бейнелейтін ұғым.

Данышпандылық – адамның ақыл-ойы мен іс-әрекетінің ең жоғары дәрежесі.

Дағды – санасыз қайталау нәтижесінде қалыптасатын іс-әрекет түрі. Соның нәтижесінде ол автоматтандырылған әрекетке айналып, оңай, шапшаң орындалады. Дағдының физиологиялық негізі – динамикалық стериотип болады.

Дарындылық – адамның белгілі бір іске деген айрықша қабілеттілігі, өмірдің қандай да бір саласында өзін ерекше қырынан көрсетуі.

Нышан – қабілеттің дамуына негізө болатын анатомиялық және физиологиялық ерекшелік.

Қабілет – адамның даралық психологиялық ерекшелігі.

Қабілет - әр адамның белгілі бір іс-әрекет түріне икемділігі, мақсатқа бағытталған, тәлім-тәрбие жұмысына байланысты адамның бір іс-әрекетке ұйымдасқан түрде бейімделуі және оны нәтижелі етіп атқаруы.

Талант – адамның нақты бір істі нәтижелі орындаудағы қабілетінің біршама жағымды қасиеттерінің өзара байланысты түрде үндесуі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Студенттердің өзіндік жұмысына арналған сұрақтар

 

1.  Индивидуалдылықтың  деңгейі.

2.  Адам индивидуалдылығының  генетикалық негізі.

3.  Адамның биохимиялық  индивидуалдылығы.

4.  Жыныстардың арасындағы  психологиялық айырмашылықтар

5.  И.П.Павловтың нерв жүйе қасиеттері мен типтері.

6.  Темпераменттің  типтері

7.  Темперамент теориялары 

8.  Дифференциалды  психология тарихы

9.  Аналық (феминды)-аталық(маскулинді)стереотиптері

10. Жыныстардың арасындағы  психологиялық айырмашылықтар

11. Индивидуалды-психологиялық дамуды зерттеудегі лонгитюдті әдісі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Білімді тексеруге  арналған сұрақтар

 

1. Дифференциалды  психологияның пәні, оның теоретикалық және қолданбалы міндеттері.
2. Дифференциалды  психологияның даму тарихы және бүгінгі     жағдайы
3. Индивидуалдылықтың деңгейі.
4. Жүріс-тұрыс пен әрекеттің индивидуалды сипаты.
5. Адам индивидуалдылығының генетикалық негізі.
6. Адамның биохимиялық индивидуалдылығы.
7. Адам психикасының дамуындағы жыныстық және жастық ерекшеліктері.
8. Жыныстардың арасындағы психологиялық айырмашылықтар.
9. Дифференциалды психологиядағы жас мәселесі  (сандық және сапалы сипаттамасы).
10. Адамның жекелеген дамуындағы гетерохрондығы.
11. И.П.Павловтың нерв жүйе қасиеттері мен типтері туралы ілім.
12. И.П.Павловтың жоғары нерв қызметінің арнайы адамдық типтері туралы ілім.
13. Жоғары нерв қызметінің арнайы адамдық типтерінің сипаттамасы.
14. Нерв жүйеге тән жалпыланған және жекелеген қасиеттерінің мәселесі.
15. В.Н. Русаловтың нерв жүйе қасиеттерін зерттеудегі жүйелі-структуралық бағыты.
16. Нерв жүйеге тән қасиеттерінің классификациясы(дәстүрлік және бүгінгі күнге сай көзқарастар).
17. Индивидуалды-психологиялық дамуды зерттеудегі лонгитюдті әдісі.
18. Нерв жүйесінің компенсаторлық қызмет қасиеттері.

 

 

 

 

 

 

 

«Дифференциалды психология» пәні бойынша тест сұрақтары

 

1.  Дифференциалды психология терминін енгізген:  В. Штерн	С
2. Бихевиоризмнің негізін  салушылар:  Дж. Уотсон.	д
3. Ес және ойлаудың  нейрофизиологиялық негізін салған : А.Р. Лурия.	С
4. Табиғи эксперимент  әдісін ұсынған: B) А.Ф. Лазурский	В
5. Жеке адамның әлеуметтік  тұлға ретінде қалыптасуының  биологиялық негізін танытатын  психологиялық қасиет: А) Мінез. В) Қабілет. С) Сезім. D) Темперамент. E) Ерік.	Д
6. Сипаты тікелей темпераменттен көрінетін адам қасиеті: А) Әрекет-қимыл. В) Сана. С) Мінез. D) Сезім. E) Қабілет.	А
18. Тест әдісін алғаш  қолданған ғалым? А.Бине
28. Дифференциалды психологияның  дербес ғылым болуы A) ХІХ ғасырдың аяғы  B) 1980 жылы C) 1935 жылы D) 1868 жылы E) 1991 жылы	А
29. Тұлғаны комплексті зерттеуді ұсынған: А) С.Л. Рубинштейн. B) Л.С. Выготский  C) А.Р. Лурия.  D)  П.Я. Гальперин. Е) Б.Г. Ананьев	Е
30. “Адам индивидуалдылығы және акцентуацияланған тұлғалар” атты еңбек авторы А) К.Леонгард B) Э. Кречмер  C) У. Шелдон  D)  П.Я. Гальперин. Е) П.Б. Ганнушкин	А
Детерминизм принципін  енгізген ғалым? A) Декарт B) Демокрит C)  Вольф D) Аристотель E) Вундт	B
Тұлға қасиеттерін көрсет: A) Темперамент B) Мінез  C)  Ес D) Қабілет E) Ойлау	А,В,Е
Сезімтал, әлсіз тип: A) Флегматик B) Сангвиник C)  Холерик D) Меланхолик E) Атлетик	D
Қабілеттің дамуының алғы шартттары: A) тілек B) дағды C)  әрекет D) нышан E) дарын	D
Мінез психикалық көріністің қай тобына жатады. A) Психикалық процесс B) Психикалық күй C)  Жеке тұлғаның  қасиетіне D) Физиологиялық процесс E) Эмоциональді-еріктік  процесс	C
Мінездің физиологиялық  негізі. A) Сигнал системелары B) Темперамент C)  Анализатор D) Рецептор E) Нышандар	B
Жеке адамның қалыптасуына не биологиялық фундамент болып  табылады? A) Темперамент B) Ақыл-ой C)  Қабілет D) Сөйлеу E)Ойлау	A
Жеке адамның өзіне  тән қылық әрекетінде, тіл қатынасында  тұрақты қалыптасатын дара ерекшеліктер жиынтығы:       А) мінез В) ерік С) темперамент Д) қабілет Е) сезім.	A
Қабілеттің көрінуіне  және оның дамуына  ықпал етуші  адамдық фактор: А) Мінез В) Зейін С) Темперамент D) Ойлау Е) Іс-әрекет	Е
Психологияның  қандай бағыты адам мінез-құлық реакциялар тізбегі ретінде қарастырады? А) Психоанализ В) Бихевиоризм С) Гештальтпсихология D) Гумманистік психология Е) Интроспективті психология	В

 

Юнита 2

 

Электронды оқулықта дифференциалды психологиядағы индивидуалды айырмашылықтар, мінез-құлық, темперамент, қабілет, индивидуалды стиль ұғымдарына түсініктеме беріледі. Оқулық «педагогика  және психология» мамандығының студенттеріне, педагогтерге, магистранттарға арналады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

Дидактикалық жоспар

Әдебиеттер  тізімі

1. Темперамент 

1.1 Темперамент теориялары

1.2 Темпераменттің физиологиялық  негіздері.

1.3Темперамент түрлері және олардың психологиялық сипаттамалары.

2. Мінез психологиясы

2.1 Индивидуалды құрылымдағы мінездің орны жайлы сипаттама

2.2 А.Ф. Лазурский еңбегіндегі мінез психологиясы

2.3 Мінез акцентуациясының шетелдік психологтерінің еңбектерінде талқылануы

3.  Қабілет

3.1 Қабілет анықтамасы.

3.2 Қабілет теориялары.

3.3 Қабілет және тұлға даралығы

4.  Индивидуалдылықтың стильдік ерекшеліктері

4.1 Психологиядағы өмірлік стиль түсінігі

4.2 Кеңестік  психологиядағы индивидуалды стиль түсінігі

4.3  «Мен» концепциясы өмірлік стильдің негізі ретінде

5. Адам және басқа адамдар

5.1 Тұлғаның бағдарлары мен қарым-қатынас стратегиялары

5.2  Индивидуалдылық құрылымындағы қарым-қатынас стилі

5.3 Лидерліктің стильдері

5.4 Педагогикалық қарым-қатынастың стильдері

5.5 Ата-ана тәрбиесінің стильдері

Глоссарий

Студенттердің өзіндік жұмысына арналған сұрақтар

Білімді тексеруге  арналған сұрақтар

Тест

 

 

 

 

 

Әдебиеттер  тізімі

Негізгі әдебиеттер

1. Анастази А. Дифференциальная психология.Индувидуальные и групповые различия в пщведении.М.:Апрель Пресс, Изд-во “ЭКСМО Пресс”, 2001.  -  752 с.  (Серия “Кафедра психологии”)
2. Анастази А. Дифференциальная психология- М.: Апрель-Пресс, 2001-745с.
3. Ананьев Б.Г. Избранные психологические произведение. В2 – х т. М.:Педагогика, 1980.
4. Ахвердова О.А., Волоскова Н.Н., Белых Т.В. Дифференциальная психология- СП., 2004-168с.
5. Нартова-Бочавер С.К.   Дифференциальная психология- М., 2003-280с.
6. Лазурский А.Ф. Классификация личности // Психология индивидуальных различий. Тексты.- М., 1982
7. Мерлин В.С. Отличительные признаки темперамента // Психология индивидуальных различий.Тексты.-М.,1982.
8. Теплов Б.М. Типологические свойства нервной системы и их значение для психологии //Психология индивидуальных различий Тексты. М.,1982.
9. Штерн В.Дифференциальная психология и ее методические основы. - М.: Наука, 1998.-335с.
10. Юнг К.Г. Психологические типы. –СПб.: Ювента; М.,Прогресс,1995.-711с.
11. Леонгард К. Акцентуированные личности. Киев: Высшая школа 1981.
12. Личко А.Е. Психопатии и акцентуации характера у подросков. Л.: Медицина, 1983.
13. Мерлин В.С.Очерк интергального исследования индивидуальности. М.:Педагогика, 1986.
14. Небылицын В.Д. Психофизиологическое исследование индивидуальных различий. М.:Наука, 1976.
15. Психология индивидуальных различий. Тексты  //Под ред. Ю.Б.Гиппенрейтер, В.Я.Романова. М.: МГУ, 1982.
16. Психология личности. Тексты //Под реч. Б.Ю.Гиппенрейтер А.А.Пузырея. М.: МГУ, 1982.
17. Русалов В.М. Биологические основы индивидуально-психологических различий.М.: Наука,1979.
18. Теплов Б.М. Избранные психологические произведения.В2-х т.М.: Педагогика,1989.