Шетел тілін оқытудың әлеуметтік-мәдени біліктілігі

• Компьютер   түйсінудің  барлық   үш  каналын (есту, көзбен шолу және  кинестетикалық) іске қосуға   мүмкіндік   береді,  оның өзі  материалды   меңгерудің   көлемін ұлғайтуға   және   берік болуын  қамтамасыз етеді .
• Оқушылардың танымдық   белсенділігін  көбейтіп,  пәнге деген   қызығушылығын қолдайды .
• Оқушылардың  өз бетінше   жұмыс істеуі  үшін  кеңестікті ұлғайтады .
• Әр  оқушыға  тұлғалық   маңызы бар  жағдайларды   жасақтауға  мүмкіндік береді .
• Виртуалды   кеңістікке - оқушылардың  әлеуметтік-мәдени құзырын  дамытудың   тиімді  құралы - енудің   құралы ретінде  Интернетті   пайдалануға  мүмкіндік жасады .

Бұл жағдайда   бізге   Интернет   не береді :

• Контекстуалды ақпараттың  едәуір көлемін .
• Қажет  болған  кезде   пайда болған   мәселені   басын аша  отырып  студентке   өз  жеке оймен   жүруге   рұқсат   етеді .
• Коммуникативті   бағдарламалар  (чаттар, почта және т.б.) ұсына отырып  виртуалды  әлеуметтік-мәдени   және   тілдік  орта   қалыптастырады .
• Қандай да бір елде   виртуалды болуға   мүмкіндік  береді .
• Әр түрлі  проектілерге, оның  ішінде   шет елде, қатысу   мүмкіндік береді .

                Лингвист - маман  әлеуметтік  -  мәдени  құзырлыққа - мәдени   диалогын    жүргізуге   қабілеттілік   пен   дайындыққа - ие   болуға    тиіс. Е.М. Верещагин   сөзімен айтқанда  «тұлға мен  мәдениет  ара қатынасын   анықтауда  тұлғаның  қалыптасу   генезисін әлеуметтік  қауымдастықпен (кіші  әлеуметтік  топтын , ақыр соңында ,ұлттын) бөлек түсіну мүмкін  емес, орыстың немесе  немістің , поляктың немесе   француздың   ішкі жан дүниесін   түсінуге  ықыластық болса,  орыс немесе   тиісінше   неміс, польша , француз  мәдениеттерін   зерттеу  қажет ». Тілін үйренетін   ел болмысы , өнегесі ,  әдеті , салт – дәстүрі  туралы  білімдер; тілдік коммуникация  актілерінде  коммуникативтік   мінез – құлық   дағдылар мен  білімдер; вербалды және  вербалды  емес мінез – құлық   шеберлігі мен  дағдылары   қалыптасуға  негіз   болатын шет  тілін  оқытудың   әлеуметтік  - мәдени компоненті  ұлттық мәдениет  мәдени танымдық  білімді (мәдениет   фактілерін) меңгеруді ғана емес, үйреніп жатқан  тіл иелерінің менталдігін түсінуге  дайындық пен қабілетті, және осы ел  халқының  коммуникативтік мінез-құлық ерекшеліктерін  ұғуды да  ойластырады.

             Шет тілі   факультетінде  шет тілін  оқыту  студенттердің  өзара  байланысты  коммуникативтік  және әлеуметтік – мәдени  дамуын  қарастырады. Соның  нәтижесінде   өзге мәдениетке, өзге өмір  салты мен құндылықтар иерархиясына  қызығушылық, басқа халықтар  мен мәдениеттерді сыйлау  қабілеті, туған халқы мәдениетін басқа елдің мәдениеті мен салыстыру мен өзге халық   өкілдерімен қатынасу және   өзін әлемдік қауымдастық мүшесі,  елдің белгілі   әлеуметтік - мәдени  көзқарастарын тасымалдаушы  ретінде сезіну  шеберлігі қалыптасады.

             Сонымен қатар, бір - бірін түсінудегі  қиындықтар, байланысты   немесе   қатынасқа  ықыласты  жоғалту  көбіне  лингвистикалық    құзырлықты  меңгеру  деңгейінің  жеткіліксіздіктері  ғана емес, әлемді  әлеуметтік - мәдени  қабылдаудың  айырмашылықтары да  туындатып отырады. Өзге  мәдениет  адамының    айтқандары мен әрекеттерін түсіну таза  вербалды  немесе   жүріс – тұрыс   тесті шеңберінен шығуды  және  осы мәдениет  адамына тән күнделікті  үйреншікті  сана   стереотиптері мен түсініктердің  кең  контекстінде  қарастыруды талап етеді.Сонымен  оқытудың тәжірибелік  мақсаттарына  оқытушылардың  шет тілінде  ауызша және  жазбаша  қатынасудың   әдет, шеберлігі  ғана емес, сонымен қатар «Шет тілі » пәнінің  потенциалдық  мүмкіндіктерін  толыққанды пайдалану  жолымен  білімділік, дамытушылық  және  тәрбиелік  мақсаттарына  да жетудің  қажеттілігі  күмән  тудырмасы сөзсіз. Өзге әлеуметтер, өзге  мәдениеттер  арқылы  тану, оларды  туған  мәдениетпен  салыстыру  және  олардың  жалпы  мәдени   деңгейн көтеру  арқылы  тұлғаны қалыптастыру  ақырғы  нәтиже  болуы тиіс.

           Әлеуметтік-мәдени құзыреттілігін дамыту қажеттіліктері, мамандандырылған ЖОО студенттерінің әлеуметтік  - мәдени құзыреттілігі мазмұнының құрлымы мен  ғаламтор – ресурстарын  маңызды  ақпарат көздерінің бірі ретінде  таңдап алу  дидактикалық мүмкіндіктерін  анализдеді, белсенді  оқу әдістемелеріне  мінездеме берілді және  таңдап алынды. Шет тілі  мамандандырылған ЖОО студенттеріне  негізгі  мамандық  болып саналмайды,ол  кәсіби  істі  іске асыру құралы  ұсынады. Мамандандырылған ЖОО  шет тілін оқыту  және  ақпараттық – аналитикалық  істі жүргізе алуын  дамытуға арналған, ақпаратты табу, оны   кәсіби  іс әрекетте қолдану  және   өңдеуге 1300-1500  дәрістік сағаттар  көлемінде жүзеге асады. Мамандандырылған ЖОО  үшін  ақпаратпен жұмыс істей алу, коммуникативті құзыреттілікті дамыту,білім берудің негізгі мақсат болып  табылады. Алайда, мамандарға  жалпы европалық даму барысына  табысты   қосылу үшін (шет тілінде шетелдік  азаматтармен әрдайым қарым – қатынасқа  түсу) өзінің  кәсіби іс әрекетінің   ерекшелігіне мәдениетаралық  өз ара әрекет жасау  шартында  шынайы  қарым – қатынаста оны  қолдану үшін  шет тілін білу қажет. Бұл дерек   мамандандырылған ЖОО-ның студенттерінің   басқа мәдениетті қабылдауында,  өзге менталитетті  өкілдермен  қарым – қатынас жасауда студенттерді  дайындау қажеттігін растайды. Осы бейіндегі мамандар  әңгімелесушіні   сұхбатқа  ынталандыру, әңгімені жалғастыру,тілді тасмалдаушыларға   мәдениетті  түбегейлі білу қажеттілігі, мемлекеттің  мемлекеттік және қоғамдық  білім беру  құрлымын, саяси және мәдени  жағдайлардың артықшылықтары мен т.б. білу керек. Осы мен байланысты зерттеуде шет тілін  оқуға деген  әлеуметтік – мәдени   тәсіл  өзектелінеді (В.В.Сафонова). Әлеуметтік - мәдени құзыреттілігі компоненттері (жалпымәдениет,лингвоелтанымдық,әлеуметтік лингвистикалық, әлеуметтік) және басты заманауи мәдениеттанымдық білім беру принциптері мамандандырылған ЖОО оқыту мақсаты негізінде тиімді  шешеді (келелі мәдениеттанымдық тапсырмаларының басым болуы, мәдениет пен өркениет сұхбаты, дидактикалық мәдени сәйкестігі.Сафонова,2001).

              Мамандандырылған ЖОО студенттерінің  әлеуметтік - мәдени құзыреттілігін  қалыптастыру деңгейіне, сонымен қатар  коммуникативті  әңгіме ықпалдастығын дамыту  қажеттілігі, әлеуметтік – мәдени   іскерлігі,  келелі материалдарды беру қажеттілігі себепші студенттердің  интеллектуалды  дамуына жеке бағдарға  оқытуға бағытталған  жоғарғы  талаптар. Бізбен таңдалып  алынған белсенді дидактикалық әдістер мамандандырылған ЖОО оқу    барысында,   гуманистикалық     педагогикамен    бағыт    көрсету     тәсілі  принциптері негізінде көрінумен заманауи  дидактикалық барлық талаптарға  жауап беруді ұйымдастыра алады (кіші  топтарға  қызмет жасауға үйрету, шет тілдік мәдениет танымдық  бағыт талас – тартыстар, мәдениеттанымдық - бағытталған рөлдік ойындар келелі бағытпен, жағдаяттық анализ).Болашақ мамандандырылған ЖОО студенттерінің  өзіне әртүрлі  үлкен  көлемді  ақпарат көздерінен  ақпарттық аналитикалық  жұмыспен, қажетті ақпартты  оның

бағасын, қажетті  ақпартты таңдап алу және т.б. түлектердің  сыни ойлау  деңгейін тек жоғарғы мүмкіндікте кәсіби іскерлігі. Сонымен қатар  ЖОО  алдында оларды осыған оқыту  міндеті  тұр. Сонымен,бір жағынан студент  ақпаратпен  соның ішінде электронды ақпаратпен  нәтижелі жұмыс істей  алу үшін  оларға сыни ойлау интеллектуалды іскерлігін білу керек. 

              Басқа жағынан - әңгімелесушімен  қарым – қатынас жасау барысында  тілін  оқып жатқан мемлекеттің  мәдени ерекшеліктерін білуді  белсенді қолдану үшін әлеуметтік – мәдени құзыреттілікті   жан – жақты  дамыту қажет. Сондықтанда  мамандандырылған  ЖОО   студенттерінде  әлеуметтік – мәдени құзыреттілік дамыту  үшін   ақпараттандырылған  қоғам жағдайында  және   сыншыл ақыл  өзекті, маңызы бірдей, бір – бірімен  байланысты тапсырмалар болып табылады  және оларды  салыстырмалы дамыту керек.

             Әлеуметтік – мәдени құзыреттілікті   дамыту  көзқарасы    ғаламтор – ресурстарының мүмкіндіктерінің  дидактикалық сараптамасы, сонымен қатар  Гардиан (www.guardian.co.uk) (qualities) “солидных” контент- сараптамасы, Дейли телеграф (www.telegraph.co.uk), және (www.thesun.co.uk) газеті (populars) “массовых”, мамандандырылған ЖОО ағылшын тілі бойынша бағдарламалардың талапқа сай болуымен  мазмұны Дейли экспресс (www.express.co.uk) көзқарасы бойынша әлеуметтік – мәдени  тақырыптармен  қоғамдық саяси мәселелерге оқытуда, сонымен қатар   мамандандырылған ЖОО студенттерінде   сыни ойлау мен  әлеуметтік – мәдени құзыреттілікті  дамытуда  әдістемелік тапсырмаларды  шешу үшін  интерактивті  мүмкіндіктермен  кең  ғайыпты болжау ғаламтор  қызмет көрсету орталықтарын ұсынумен ақпараттық ресурстардың  мамандандырылған ЖОО ағылшын тілі бойынша  бағдарламаның  талапқа сәйкестігімен мазмұнын  көрсетеді .

            “Мамандандырылған ЖОО  студенттерінде шет тілдік  әлеуметтік – мәдени құзыреттілікті  қалыптастыру  әдістемесі” екінші бөлімінде мамандандырылған ЖОО шарттарында коммуникативті құзыреттілікті дамытуда жалғастырушы деңгейде   жұмыс істеу үшін британдық электрондық баспасөзде  дидактикалық мүмкіндіктер  жарық көреді .

          Зерттеуде электрондық британдық БАҚ ақпараттық – коммуникативті     және әлеуметтік – мәдени  сипаттамалар қарастырылды: электрондық ақпараттық мазмұнда қабылдау ерекшеліктері жан – жақты жанрлық көзқарастарында (populars) “массовых”, (qualities) “солидных” британдық электрондық газет версияларында салыстыру  сараптамалары жүргізілді. Студенттер   мен     оқытушыларға     ғаламтор - ресурстарының     баға критерилері, сонымен қатар  оқу мәдени  кеңістігі үшін электронды мәтіндердің  баға критерилері  зерттелді.

             Әлеуметтік – мәдени құзыреттілікті дамыту бойынша  оқу барысын қамтамасыз ететін ғылыми әдістемелік  зерттеулерде  мамандандырылған ЖОО – ға  жалпы европалық шкаласы бойынша  В2  ағылшын тілін меңгеру

деңгейінде  әлеуметтік – мәдени және  қоғамдық - саяси тақырыптарды  оқуда аутентикалық  таңбалы мәтіндермен шет тілдік  ғаламтор -  ресурсарын  қосу ұсынылды .

             Мамандандырылған ЖОО студенттерін  оқытуда мақсаты  мен міндеттерін  іске асыру үшін  шет тілдік  коммуникативті  құзыреттілікті (В2) жалғастырушы деңгейінде меңгеру, ғаламтор – ресурстары (веб - форумдары, видео конференцияларды, электронды  конференцияларды, электронды почталарды) интерактивті және  іздеу (іздеу жүйесі каталогтар), болжау  (кітапханалар мен мұрағаттар, анықтамалар, құралдар, электрондық оқулықтар, БАҚ) қолдануға болады .

              Шет тілін  үйрену  барысында  ғаламтор  материалдарын  қолдануға өзіндік  пікірдің  қалыптасуы  мен  сол немесе басқа  мәселелерді  жан  - жақты зерттеу , әртүрлі  ақпаратты  іздеу мүмкіндігін, шынайы тілдік  ортаны  құруға, интерактивті оқытуға,  аутентикалық ақпаратпен қамтамасыз етеді. Бірақ   ғаламтор  сервисі мен  ақпараттық ресурстармен  жұмыс істеуде  өзінің ашық   ерекшелігі бар екенін  көрсетеді. Сондықтан  да  жүйелі оқу курсын  бастамас бұрын  студенттерді  ғаламтордағы  іздеу  жүйесімен  таныстыру маңызды, практикалық және  технологиялық  жоспарлардың  негізгі  қиындықтарымен, ғаламтор  - ресурстарымен  жұмыс істеуде  олар  кездесуі мүмкін . Осындай жағдайда  студенттерді ақпараттық  ресурстармен жұмыс жасау  ерекшелігімен,

олардың  айдарлары мен құрылымымен,   әлеуметтік – мәдени  және  ақпараттық – коммуникативті   сипаттамаларымен , ерекшеліктерімен  АКТ  құралдарымен  таныстыру үшін   пропедевтикалық курс  өткізу қажет. Британдық  электрондық баспасөзбен  жұмыс істеу  барысында  үйренушігі  кәсіби және  жеке  маңызды міндеттерді  шешу кезінде (электронды почта, форум, блог, чат,теле-видеоконференция  және  т.б.) ұсынылған веб - газет  мүмкіндіктерін  қолдануға  үйрету керек . Сонымен қатар  студентті  веб – газет  түрлерінен  хабардар болуға (“массовых”, “солидных”), ғаламтор – газеттерінің  әртүрлі  санаттарында  пікірлері  шындыққа  негізделген  және т.б.  айыра білуге  үйрету керек . 

       Зерттеу  жұмысында ғаламтор  коммуникативті   ресурстары мен  ақпараттық  құрылымдық  және    іріктеу  оқу барысын  ұйымдастыру үшін келесілерге  ерекше  назар аударылды:

1. Мамандандырылған  ЖОО-да оқу  мақсаты  үшін  ғаламтор  материалдарын  қолдану  мен дидактикалық  мақсатқа  сай  таңдау  және  білім  беру  құндылығы ;
2. Ғаламтор  материалдарының  мәселелігі  деңгейі,  тілдік  және  мәдени  құндылықтар ;
3. Ағылшын тілін  үйрету  тәсілдері  мен жеке  тұлғаны дамыту  үшін ғаламтор – ресурстарының мәдени  құндылықтары ;
4. Ғаламтор – ақпараттарының   шынайылығы мен мәдени сәйкестігі,  беріктігі ,  дереккөздері ;
5. Сайтты  көркем – эстетикалық мәдениетін  ресімдеуі;

            Маманданған  ЖОО  студенттерінің   сыни  ойлауы мен  әлеуметтік- мәдени құзыреттілігін  дамыту  бір – бірімен байланысты   міндеттер болып табылады,  немесе  олардың оқу барысында іске асуы  мынадай құрамда болуы керек ;

1.  Әлеуметтік –  мәдени   білімдерін алу мен   тереңдету ;

2. Оқу мен кәсіби  міндеттерді   АКТ тәсілімен  қолдануды   шешу  мүмкіндіктері,  коммуникативті  және  әлеуметтік – мәдени  іскерліктерін дамыту .

           Ғаламтор  және  телекоммуникация  құралдарын  қолданумен  шет тілі  мен ана тілінде   практикалық   тәжірибесімен  алмасу, оны   бағалау, жаңа  қажетті  ақпаратты  табу  іскерлігі , АКТ  тәсілін  қолдану  кезінде  өзін - өзі  кемелдендіру  қабілеттілігі.

           Зерттеу   барысында  танымдық  - зерттеу   тапсырмаларының  типологиясы   жасалған теория  мен практикада  оқытуда толық шешімін  таппаған   отандық  жетістіктерді   есепке алдым .

          Ол келесі  кезектегі  типология  тапсырмалардың   белгілері:

1. құзыреттілікті  дамыту  рөлінің  басым  болуы бойынша :

       - әлеуметтік  – мәдени  құзыреттілікті  дамытуға  бағытталған  тапсырмалар: жалпы   мәдениетті  дамытуға  бағытталған   тапсырмалар (Ресей, АҚШ, Ұлыбритания  білім беру  жүйесін білуі, веб- газет пен  соның ішінде  газет артықшылықтарын , құрылымын ), лингвоелтанымдық (мәдени- тарихи, қоғамдық - саяси  реалилер , афоризмдер, тұрақты  тіркестер, ұлттық – мәдени  семантикамен лексикалық  бірліктер,  реалилер, идиомалық көрсеткіштер, терминология), әлеуметтік – лингвистикалық, әлеуметтік-  құзыреттілік (сөйлеу  әрекеті  және оның жүйелілігі; қарым – қатынастағы  жағдаймен  мақсатына байланысты  құралдар  мен  бірдей  тілдік  формаларын   қолдану мен таңдау).