«Адал агроөнеркәсіптік» АҚ мысалындағы айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау

Салықты төлегеннен кейінгі түскен түсім, Фирманың қорын құруға және акциялардың девидиентін төлеуге қолданылады. Жалпы акционерлер шешіміне сәйкес дивидиент, акциялары бар акционерлерге төленетін сыйақы болып табылады. Дивидиенттер ақшамен, немесе акционер келіссе бағалы қағаздармен төленеді.

Фирма дивидиенті жыл соңында төлейді. Дивидиентті төлеу туралы шешім қабылдау үшін дивидиенттердің көлемі және нақты дивидиенттерді төлеу туралы күнді білу, дивидиенттерді алуға құқығы бар акционерлерінің тіркелуінің нақты күнін білу.

 Өз акцияларын  дивидентті төлеу уақытына 30 күн  бұрын сатып алуға құқығы бар. Айналымға түспеген немесе орналаспаған  акцияларға дивидиент төленбейді.

 

 

 

 

Компанияны басқару мүшелері:

- Акционерлердің жалпы жиналысы                             - жоғарғы мүше

- Директорлар кеңесі                                                      - басқару мүшесі

- Генералды директор                                                    - атқару мүшеcі

- Ревизер                                                                         - бақылау мүшесі

                  Басқару құрылымы келесі түрде  көрініс табады:

Фирма жыл сайын акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті. Қаржылық жыл біткеннен кейін 5 ай арасында жылдық жалпы акционерлер жиналысы өтуі керек. Бұл мерзім 3 айға созылуы мүмкін, егер есептік кезде фирмада аудиторлық қызмет аяқталмаса. Жиналыстың өтуі, оның дайындығымен атқарушы мүше айналысады.

  Компания  мүшелерінің, директорлар кеңесінің  сұрауы арқасына кезексіз жиналысты  өткізуі мүмкін. Фирманың ішкі  қызметіне байланысты директорлар  кеңесінің кез келген шешімін  жалпы акционерлер жиналысы жоққа  шығарып, келіспеуге құқығы бар.                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 3- Фирманы басқару мүшелері.

 

Күн тәртібінде атқарушы орган құрастырады. Күн тәртібіне өзгертулер және толықтырулар енгізілуі мүмкін, егер акционерлердің жалпы көлемі 90-95 күн тәртібіне өзгерту енгізу деп дауыс береді. Директорлар кеңесі – бұл қоғам мүшесі, жалпы жиналыстағы ерекше компитенциясына қатысты емес сұрақтардан, басқасынан барлығын қарайтын компания қызметін басқаратын мүше.

Акционерлік қоғам «Адал АӨК» 01.01.2004 жылға арналған жалпы жер көлемі – 5616 га.

 Соның ішінде – шаруашылыққа  жарамдысы 3969 га

• егістігі – 3253 га

•  жайылым – 715 га

Техникалық қамсыздануы:

«Енисей» комбайндары 7 дана, іске жарамды мерзімдері 9 жыл

К – 700А  - 3 дана   іске жарамды мерзімдері 7 ден 10 жыл

К – 701     - 3 дана   іске жарамды мерзімдері 10 жыл

Т – 150    - 3 дана   іске жарамды мерзімдері 7 ден 10 жыл

 Дөнгелекті  тракторлар (МТЗ, ЮМЗ, Т - 16) 41 дана, іске  жарамды мерзімдері 2 ден 7 жыл, соның  ішінде МТЗ барлық модефикациясында 36 дана, іске жарамды мерзімдері 2 ден 7 жыл.

 ЮМЗ – 6 – 4 ДАНА.

 Т – 16 – 1 ДАНА.

КРАЗ негізіндегі дөңгелек трактор – 1 дана.

Силос, жүгері жинайтыны – 6 дана, соның ішінде КСКУ – 6 – 3 дана.

өзі жүретін «Ягуар» - 2 дана

 «Марал» - 1 дана

 Цептегі тракторлар – 7 дана  іске жарамды мерзімдері 7 астам

Соның ішінде ДТ 75А – 5 дана іске жарамды мерзімдері 7 астам

                        Т- 170 – 1 дана іске жарамды мерзімдері 7 астам

 Автокөлік барлығы – 50 дана  іске жарамды мерзімдері 1 ден 8 жыл

Соның ішінде арнайысы - 39 дана іске жарамды мерзімдері 1 ден 8 жыл

Ауыр жүкке арналғаны - 2 дана іске жарамды мерзімдері 1 ден 8 жыл

Жеңіл автокөлік - 9 дана іске жарамды мерзімдері 1 ден 8 жыл

   Қазіргі кезде «Адал АӨК» мыңдаған сату нүктелерімен сауда жүргізеді, екі делдалмен және бірнеше корпоративті сатып алушылармен жұмыс жасайды. (Мысалы, «Рахат» кондитерлік фабрикасының асханасы). «Адал АӨК» АҚ нарықтағы үлесі 15% құрайды, негізгі бәсекелесі «Фудмастер» компаниясымен салыстырғандағы нарықтағы үлесі 35%, екінші жақын бәсекелесі «Винн Биль Данн» салыстырғандағы үлесі 10%, және басқа , «Қайсар», «Агропродукт», нарықтағы салыстырғандағы үлесі 8%.Сонымен бірге қоғамның акционерлері келесі талаптарды орындауға міндетті: қоғам 10 күн ішінде номиналды акция ұстайтын адам болған өзгерістер жайлы хабарлау; коммерциялық құпияны сақтауға құқығы бар. Фирманың белгіленген жарғылық капиталы 300 000 000 тенге және олар 30 000 жай акцияға бөлінген оның біреуінің номиналды құны 10 000 теңге. Акцияны төлеуге ақша, мүліктік құқ, жерді қолдану құқы немесе тағы басқа мүліктер.Компаниядағы акционерлердің шешімі бойынша, ақшадан, мүліктен, акцияға салынатын төлемдермен белгіленеді. Акцияны сатып алғаны туралы және оның бағасы аудиторлармен расталуы қажет. Фирма бағасын белгіленгені туралы қоғам негіздеме жасау керек. Толық құн төленбеген акциялардың өз даусы жоқ және оларға дивилиенттер төленбейді. Қоғам белгіленген жарғылық капиталдың көлемін өзгерте алады. Жарғылық капиталды азайтқанда, ол сол кездің Қазақстан Республикасының заңында келтірілген мөлшерден кем болмауы керек.           

Кесте 5 - «Адал агроөнеркәсіптік» АҚ-ның техника-экономикалық көрсеткіштерін талдау.

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Жылдары		Ауытқулар
			2010	2011	+/-	%
	Өнімді өткізуден түскен түсім	Мың теңге	362648	442364	79716	22,0
	Өткізілген өнімнің өзіндік құны	Мың теңге	288364	358512	70148	24,3
	Жиынтық табыс	Мың теңге	74284	82157	7873	10,6
	Кезең шығыны	Мың теңге	51316	55599	4283	8,34
	Негізгі қызметтен түскен түсім	Мың теңге	22968	26558	3590	15,6
	Таза табыс	Мың теңге	22488	25487	2999	13,33
	Қор сыйымдылығы	%	0,09	0,65	0,56	22,2
	Қормен қарулану	%	1,08	1,53	0,45	41,6
	Айналым козффициенті	%	0,83	1,15	0,32	38,0
	Айналыс коэффициенті	%	2,57	2,93	0,36	14,0
	Жұмысшылардың саны	адам	514	552	38	7,4
	Өндірістегі негізгі қорлар	Мың теңге	231687,0	235948,0	4261	183

 

 

Кестеде көрсетілген фирмалардың мәліметтері бойынша “Адал агро өнеркәсіптік фирмасының” есептік жылдар ішінде өнімді өткізуден түскен табыс 79716 теңгеге немесе 2010 жылмен салыстырғанда  22,0%-ға көбейген. Бұл фирмалардың көрсетілетін қызмет көрсету түрлерінің көбеюімен байланысты.

Фирма жарғылық капиталдың 15 пайыз мөлшеріндегі күйреуін жабу үшін құрайды. Жарғылық капитал, өндірісті дамытуға, әлеуметтік дамуға, жұмыскерлерді марапаттау үшін қолданылады. Ол фирма мемлекеттік тіркелуінің 2 жыл ішінде құрылуы керек. Жарғылық капитал фирманың әр жылғы таза табысынан алынады. Әр жыл сайынғы жарғылық капиталға салық жалпы акционерлер қоғамының жиналысында белгіленеді.

Бағалы қағаздарды шығару, тіркеу, орналастыру солар арқылы есеп айырсу, тек Қазақстан Республикасының заңымен және фирманың жарғысымен белгіленеді.

Өткізілген өнімнің өзіндік құнынан түскен табыстың деңгейі 2010 жылмен салыстырғанда 70148 теңгенІ құрап, 24,3%-ға өскен. Осы мерзім ішінде берілген екі фирманың да жалпы табыс деңгейі көбейген. “Адал  агроөнеркәсіптік фирмасы” бойынша жиынтық табыс 7873 теңгеге немесе 10,6%-ға өскен.

   2010 жылы «Адал агроөнеркәсіптік фирма»  жұмыс істейтіндердің тізімдік саны – 552 адамды құраған, өткен жылды есепке ала отырып ауытқу шамасы – 38 адамға көбейгенін көреміз.

   Осылайша фирма қызметінің іскерлік белсенділігін бағалау нәтижесі өндірісті жан-жақты қарқындандыру сонымен қатар, өркендеген өндiрiс қоғамның дамуына жол ашуына, ал дамыған қоғам өндiрiстiң өркендей беруiн қамтамасыз етедi.

 

 

 

 

2.2. “Адал  агроөнеркәсіптік ”  АҚ айналым  қаражаттарын пайдалануды талдау.

 

   Фирма қызметiнiң тиiмдiлiгi өндiрiс нәiтижелерiнiң шығындарға немес кеткен ресурстарға қатынасымен анықталады. Авансталған немес тұтынылған ресурстар қатынасы әсерiнен (өнiм, пайда) фирма қызметiнiң бiрқатар тиiмдiлiк көрсеткiштерiн табуға болады. Өндiрiстiк қызметтiң тиiмдiлiк көрсеткiштерiн анықтау үшiн бухгалтерлiк баланс, фирма қызметiнiң шаруашылық-қаржылық нәтижесi есебiмен 2009-2010 жылдар есебiнiң мәлiметтерi қолданылады. Айналым қаражаттарының қолданудың тиiмдiлiк көрсеткiштерi 3-кестемен байланысты, одан төмен оларға түсiнiктемелер берiледi

 

Кесте 6 – 2010-2011 жылдар “Адал АӨК” АҚ айналым қаражаттарын пайдалану тиiмдiлiгiнiң көрсеткiштерi.

 

 

 

№	Көрсеткiштер	өлш.бiрл.	2010ж	2011ж.	өзгеруi,%
1	Өндiрiс табыстылығы	Мың теңге	10,7	25,8	2,4
2	Активтер айналымдылығы	Мың теңге	0,68	0,69	1,01
3	Активтер айналымдылығы	Мың теңге	0,68	0,69	1,01
4	Айналым қаражаттарының айналымдылығы	Мың теңге	3,63	3,7	1,02
5	1 айналым ұзақтығы	Күн	98,1	96,2	0,98
6	Активтер түсiмдiлiгі	Мың теңге	0,397	0,5	1,25
7	Меншiктi капитал түсiмдiлiгi	Мың теңге	28,3	31,07	1,1
8	Дивиденд төлеу көрсеткiшi	Мың теңге	0,02	0,007	-59

 

 

 

1. Өндiрiс табыстылығы фирма қызметiнiң тиiмдiлiгiн айқындаудың негiзгi көрсеткiшi болып табылады. Ол өндiрiстегi қаражаттардың 1 теңгесiне келетiн пайда үлесiн бiлдiредi. Мұндай жағдайда бұл көрсеткiш: 2010ж. - 10,7%, 2011ж. – 25,8% құраған. Бұл салынған қаражаттардың 100 теңгесiне 10,7 – 25,8тг пайда түскенiн көрсетедi. Көрсетiлген тенденция фирма қызметiнiң табыстылық қызмет етуiн көрсетедi.

2. Сату түсiмдiлiгi (пайда маржасы)

Бұл көрсеткiш фирманың пайда табу мүмкiндiгiн сипаттайды. Ол Фирмады түскен табыспен тек қана шығындар мен заемдық қаражаттар жабуға емес, сонымен қатар кәсiпкер берiлген фирмаға капитал салудағы тәуекелiн өтейтiн қалдық сома қалатындай етiп бiлiктi басқаруды бiлдiредi.

2010 жылы сату  түсiмдiлiгi 0,72 болса, 2011 жылы – 0,34 құрады. Бұл Фирма салынған 1 теңгесiне  келетiн пайдасы 7,2 және 3,4 теңге болатынын  көрсеттi. Сонымен қатар бұл көрсеткiш  өнiм бағасы құрылымының 2010 жылы 92,8% өзiндiк құн, ал 7,2% пайдасы үлесiне  тиетiн, 2011 жылы өзiндiк құн үлесi 96,6%, ал пайда 3,4% алғанын бiлдiредi.

3. Активтер айналымдылығы

Активтер айналымдылығы көрсеткiшi қолында бар активтер негiзiнде өнiм өндiруге және тауарларды жүзеге асыру қабiлетiн сипаттайды. Ресурстарды басқаруда менеджерлер меншiк иесi сенiп берген активтерiнiң қолдану тиiмдiлiгiн ескеру керек.

2010-2011 жылдардағы  активтер айналымындағы 0,68 және 0,69 құрады. Берiлген көрсеткiш, бiрiншiден, активтердiң бiрлiгiне шаққандағы  өндiрiлген өнiмдi айқындаса, екiншiден, активтер айналымының жылдамдылығын  айқындайды, ол 2010 жылы 0,6 айналым, 2011 жылы 0,69 айналым болғанын көрсетедi.

Есептеулер екi кезеңде айналым қаражаттарының тиiмдi қолданылғанын және болашақта, өнiмдi өткiзуден түскен табыс жоғарылағандықтан, айналым қаражаттарының орташа жылдық құнының өсетiндiгiн көрсетедi.

4. Айналым қаражаттарының айналымдылығы

Айналым қаражаттарының тиiмдi қолдану нәтижесiнде олардың айналымдылығын жылдамдатуына әкеледi. Айналымдылықтың жылдамдатылуы оларға деген қажеттiлiктi төмендетедi, яғни айналым қаражаттары айналыста болатын уақыттың азаюын бiлдiредi. Айналысты жылдамдату себебi нарықтағы сатып алушы пайда емес, капитал қозғалысына қызығушылығы көп болады (көбiнесе тауарлар несиеге сатылған жағдайда). Пайда – бухгалтерлiк термин болып табылады. Бухгалтерлiк есепке сәйкес фирма тауарын несиеге сатқанда пайдаға ие болады, бiрақ онда қолма-қол ақша болмайды. Менеджерлер қаражатты қайта айналысқа салу үшiн өндiрiс пен өнiмдi жүзеге асыруға қызметкөрсетуге авансталған қаражаттардың тез қайтарылуын қалайды.