1.Ауру адамдағы
тері арқылы бөлінген натрий хлориді мен
муковисцидозбен ауыратын балаларға ыстық
құрғақ климатта тамаққа қосымша ас тұзын
қосуға қажет. Әйтпесе жылу соққысымен
коллапстың келуі мүмкін.
2.Ауру адамдағы
асқазанасты безінің функциясының
жетіспеушілігі жануарлардың асқазанасты
безінің құрғақ экстрактарымен
немесе капсуладағы ферменттермен
(панкреатин, панзинорм, фестал) жүзеге
асды. Бауыр функциясының бұзылуы клиникалық
белгілерімен терапияның арнайы курсы
өткізіледі.
3. Емдеуге ең
қиыны мен ауыр емделетіні тыныс алу жолдары
бұзылыстары болып табылады. Бронхылардың
шырышпен шырышталуы өкпе тіндерінде
инфекциялардың дамуына әкеледі. Бронхылардың
қатпарлануы кезінде инфекция симптоматикалық
терапиямен бағытталған. Обструкцияны
кішірейту үшін бронхоспазмолитикалық
және қақырататын қоспалар(изопреналин,
эуфуллин, атропин, эфедрин және т.б.), муколитикалық
әсерлі препараттар қолданылады. Препаратты
енгізу әдістері (ингаляция, ішкі, бұлшықетішкі)
клиникалық картинаның бейнелеуіне тәуелді
болады. Клеткаішілік шырышты заттты төмендететін
дәрі-дәрмек қолданылады, мысалы мукодин
(карбоксиметилцистеин).
4.Мукосвисцидозбен
шалдыққан өкпедегі қабыну бұзылыстарын
емдеу күрделі мәселе болып табылады,
өйткені, осы қабыну күрделілендірулері
бактерия иен саңырауқұлақтардың әсерінен
пайда болады. Осы мақсатпен микробиологиялық
интенсивті антибиотикотерапиямен қатар
көкіріңді инфекцияларға қарсы хторхинолонмен
емдеу әдістері қолданылады. Антибиотиктерді
микрофлораның сезімталдығына қарай таңдайды.
Ингаляция мен парентеральді жолдар
арқылы антибиотиктерді енгізу үлкен
әсер етеді.
Мысалдағы келтірілген муковисцидоз,
көпсимптомды ауруларды емдеу
үшін фармококинетикалық үйлесімді
дәрілер қолданатыны айқын көрінеді,
Симптоматикалық емлеу тек қана
дәрілік әдіспен шектелмейді, сонымен
қатар физикалық емдеудің көптеген
түрлері (климатотерапия, бальнеоемдеу,
электротерапияның әртүрлі түрлері, жылу
емделу) арқылы емдейді. Олар жүйке жүйесінің
тұқым қуалайтын ауруларында, зат алмасу
аурулары мен қаңқа ауруларын емдеуде
қолданылып келеді. Осындай емдеу курстарынан
кейін ауру адамдар өздерін жақсы сезініп,
олардың өмірі ұзарады.
Физиотерапиялық емдеу көрсетілмеген
тұқым қуалайтын аурулар жоқ
шығар. Мысалы, муковисцидоздың дәрі-дәрмектік
емделу үнемі әр алуан физиотерапиялық
процедуралармен (ингаляция, массаж) нәрлендіріледі.
Симптоматикалық емдеу түріне
хирургиялық емдеуге дейінгі
және кейінгі тұқым қуалаушылықтан
туындаған ісіктің рентгенорадиологиялық
емделуі жатады.
Симптоматикалық емдеудің мүмкіншіліктері
көптеген ауруларда әлі де
қолданылады, әсіресе ол дәрілік
және диетикплық терапиямен байланысты.
Симптоматикалық емдеуді болашақта
алдыңғы қатарлы патогенетикалық
немесе этиотроптық емдеу әдістерімен
қатар тұқым қуалайтын ауруларды
емдеуде кеңінен қолданылатынын
ерекше атап көрсеткен абзал.
Патогенетикалық
емдеу.
Әртүрлі ауруларды патогенезге
араласу жолымен емдеу әрқашанда
симптоматикалық әдіске қарағанда
әсері мықтырақ болады. Патогенетикалық
әдістер тұқым қуалайтын ауруларда
нақты негізделген, бірақ симптоматикалық
емдеуге қарама-қарсы келмейді. Патогенезді
зерттеу кезінде әрбір ауруларда осы процеске
араласу мүмкіншіліктері ауыру мен сауықтыру
аралығында пайда болады. Клиникалық медицина
патологиялық процестердің теоретикалық
көріністері негізінде дамыған. Дәл осы
жолмен клиникалық генетика да дамуда.
Тұқым қуалайтын аурулардың патогенетикалық
емдеу әдісі үшін, соңғы жылдары,
молекулярлық және биохимиялық
генетиканың жетістіктеріне негізделген
жаңа емдеу түрлері енгізілуде.
Гендік ауруларды сипаттаған
кезінде барлық биохимиялық механизмдерінің
бұзылыстары сияқты мысалдары
келтіріледі. Осы бұзылыстардан
кейін тұқым қуалайтын патологиялық
процесс-аномальдік гендік өнімнен аурудың
клиникалық көрініске дейінгі үрдіс дамиды.
Әрине, осындай жағдайда ауру патогенезіне
тікелей араласуға болады. Аурудың тууының
алғашқы себебі- мутанттық ген істен
шықпайды, патологиялық процесс тізбегі
үзілмей, патологиялық фенотип (ауру) дамымайды,
яғни норкокөшіру процесі жүреді.
Патологиялық емдеудің дамуы
генетиканың дамуымен байланысты.
Әзірше, оның тұқым қуалаушылық
патологияны емдеу әдістерін
жасуда қосқан үлесі зор болмаса
да, соңғы жылдары оның керемет
жетістіктерге жететінінде ешкімде
дау жоқ. Қазіргі кезде емдеу
бұзылған жеке тізбек буындарының
(звенолардың) коррекциясына негізделген,
алайда, патологиялық процеске жүйелік
реакциялар деңгейінде араласу әсері
әлдеқайда сапалы болады.
Тұқым қуалайтын аурулардың патогенетикалық
емдеу негізлері ауру адамдарда
аномальды белок(фермент) түзілуінен
немесе қалыпты белоктың өндіруінің жеткіліксіздігінен
туындайды. Осы жағдайлардан кейін субсрат
түзілу тізбектерінің өзгеруі жүреді.
Патогенетикалық емдеу мутантты
геннің ақуыздың өнімінің мөлшерінің
өзгеруіне байланысты бұзылған
биохимиялық, физиологиялық үдерістерді
толық немесе жартылай қалпына
келтіруге бағытталады.
Патогенетикалық емдеу непзгі
патогенетикалық механизмі субстраттың
ыдырауының бұзылуы болып табылатын
алмасудың тұқым қуалайтын ауруларында
(АТА) ең тиімді болып табылады.
Емдеу әдістерін таңдау клиникалық
белгілердің белгілі бip механизміне
: а) ағза синтезделетін немесе
сырттан түсетін субстраттың
ыдырауының бұзылуы салдарына; б)
науқастың ағзасында алмасу өнімдерінің
жеткіліксіздігіне байланысты болады.
Keйбip АТА патологиялық өзгерістер
қанда және жасушаларда (ұлпаларда)
метаболизмдік блоктың алдындағы
өнімдердің жиналуымен, ал енді
біреулері - алмасудың соңғы өнімдеінің
жеткіліксіздігіне байланысты болады.
Егер ауру тағаммен түскен
заттың ыдырауының бұзылуына
байланысты болса, онда ферменттің
жетіспеушілігіне байланысты алмасуы
бұзылған өнімнің түсyiн толық
тоқтатуға бағытталған диетотерапия
қолданылады.
Тиімді диетотерапияға классикалық
мысал фенилкетонурия және галактоземия
болып табылады. Науқастарға сәйкес
фенилаланині және лактозасы жоқ диетаны баланың өмірінің
алғашқы аптасынан бастап тағайындау
аурудың клиникалық көрінісінің дамуын
алдын алады.
Адам ағзасында синтезделетін
субстраттың ыдырауының бұзылуына
байланысты дамитын тұқым қуалайтын
ауруларда биохимиялық реакцияның
метаболизмдік блогын жоюға, жиналған
субстратты немесе оның алмасуының
жанама өнімдерінің ағзадан шығаруға
бағытталган емдеу қолданылады.
Бұл бұзылыстардың негізінде
сәйкес биохимиялық реакцияларды
катализдеуші ферменттердің белсенділігінің
төмендеуі (болмауы) немесе коферменттердің
тасмалдануының бұзылуы немесе
мөлшерінің азаюы жатыр. Бұл жағдайларда
ферменттердің синтезін күшейтетін
дәрілік заттарды немесе коферменттерді,
ферменттің өзін енгізу жолымен
емдеу белгілі бip ферменттердің
белсенділгін жоғарлатуға бағытталады.
Мысалы, метилмалондық ациедемияда
кобаламинді (кофактор), гомоцистинурияда-пиридоксинді,К0А-дегидрогеназалардың көптік жетіспеушілігінде
- рибофлавинді тағайындау. Митохондриялардың
тыныс алу тізбектерінің үдepicтepiн қоздыру
мақсатында антиоксиданттық әсер көрсететін,
электрондардың донорлары мен акцепторлары
болып табылатын К1 жэне K2 витаминдері
бар филлохинон; янтарь қышқылын, рибофлавин,
никотинамид, С және Е витаминдері қолданылады.
Кофакторларды енгізу кофакторлардың
синтезін немесе оларды тасымалдайтын
заттардың синтезін бақылайтын
гендердің мутацияларына байланысты
дамитын сирек тұқым қуалайтын
ауруларға тиімдi болып табылады.
Е витаминнің жетіспеушілігіне
байланыстыың дамитын тұқым қуалайтын
атаксия мысал болады. Бұл Жерота
тeңiзi, Африка елдерінде таралған
атаксияның сирек түpi, Е витамин-
ɑ-токоферолдың белсенді молекулалы
түpiн тасымалдайтын микросомальды
ақуыздың гeнiнiң мутациясынан
пайда болады. Бұл ақуыздың мөлшерінің
азаюы а-токоферолдың бауырдан
қанға бөлінуін бұзады және
оның ағзада жеткіліксіздігіне
алып келеді. Науқастарға өмip бойы
Е витамині тағайындалады. Емдеу
аурудың клиникалық көрініс бepyiн
алдын алады.
Энзимопатияларды ең тиімді емдеудің әдici жетіспейтін
ферменттерді нысана-жасушаларына тікелей
енгізу болып табылады.
Емдеу жетістігі жеткілікті мөлшерде
стерильді, иммуногенді емес ферменттердің
болуымен, ағзаның иммундық қорғаныстық
кедергілерінен өту әдістерімен
және оларды нысана-жасушаларға
жеткізумен қамтамасыз етіледі.
Мұндай емдеу әдісі лизосомалық
ауруларды емдеуде ең перспективалық
болып табылады. Бұл әдіс Гоше
ауруын емдеуде жетістікпен қолданылады,
Гоше ауруы лизосомалық фермент глюкоцереброзидаза
геннің мутациясына байланысты тұқым
қуалайтын аутосомды-рецессивті ауру.
Ферменттпің жетіспеушілігі моноцитарлы-микрофагальды
жүйе жасушаларының лизосомаларында
глюкоцереброзид-липидінің ыдырау
үдepiciнiң бұзылуына алып келеді,
бұл Гоше жасушаларының түзілуімен
(iciнгeн, жасушаның липидтеріне толы)
жүреді, ол жасушалар әртүрлі
мүшелердегі, әcipece, бауыр, көкбауыр, сүйек
кемігіндегі қалыпты жасушаларды
ығыстырады.
Гоше ауруын емдеу үшін 200 ЕД
ḅ-глюкоцереброзидаза модификацияланған
ферменттен тұратын церезим препараты қолданылады,
ол глюкоцереброзидтерді глюкоза мен
церамидке дейін ыдыратады. Орын басу
терапиясын ерте бастағанда аурудың дамуын
және мүгедектіктің алдын алуға болады.
Орын басу ферменттік емдеудің
тиімділігі Фабри ауруында, Помпе
ауруында және мукополисахаридоздардың
бірқатар нұсқаларында көрсетілген.
Емдеудің тиімділігі көбіне жүйке
жүйесінің зақымдалуының болуы
немесе болмауына тәуелді,өйткені
қaзipгi уақытқа дейін гематоэнцефалиялық
кедергіден өте алатын және
нейрондардағы алмасу үдерістеріне
әсер ете алатын ферменттік
препараттар жоқ.
Бipқaтap сирек тұқым қуалайтын
ауруларда патологиялық белгілердің
дамуы ферменттердің белсенділігінің
артуына байланысты болады, сондықтан
бұл жағдайларда емдеу олардың
белсенділігін төмендетуге бағытталады.
Мысалы, порфирияның тұқым қуалайтын
түрлері аминолевуленатсинтет ағзаның
жоғары белсенділігімен сипатталады.
Осы ферменттің белсенділігін
төмендететін гематинді тағайындау
науқастьң жағдайын жақсартады.
Ферменттік ақауды түзету мұүкін
болмаған жағдайда, токсикалық әсерінің
алдын алу үшiн жинақталған
субстрат және оның метаболиттерін
шыгғруға бағытталған емдеу әдістері
қолданылады. Бұл үшін өніммен
улы емес қосынды түзіп, бүйрек
немесе асқазан-ішік жолымен шығарылатын
препараттар қолданылады.
Мысалы, мыс- тасмалдаушы Р- типті
АТР-аза генінің мутациясына байланысты
дамитын Вильсон-Коновалов ауруын
емдеуде Д-пеницилламин препараты
қолданылады. Бұл препараттың құрамында
ауыр металлдармен, соның ішінде,
мыспен кешен түзетін сульфгидрильді
топтары болады.
Егер ауру алмасудың соңғы
өнімдерінің жеткіліксіздігіне
байланысты болса, сустраттың орнын
толтыратын препараттар тағайындалады.
Мұндай емдеу әдici гормоножетіспейтін
ауруларда ең тиімді болып
табылады. Ерте тағайындалған тироксин
туа біткен гипотериозда толығымен
аурудың дамуын алдын алады. Өсу
гормонын қабылдау гипофизарлы
нанизмде, стероидтарды бүйрекүcтi безінің
қыртысының туа біткен гиперплазиясында
қабылдау оң нәтижелер береді.
Хирургиялық емдеу.
Тұқым қуалайтын ауруларды емдеуде хирургиядық
емдеудің медицинада алар орны ерекше.
Біріншіден, тұқым қуалайтын аурулардың
көптеген формалары морфологиялық ауытқулармен
өтеді, екіншіден, хирургиялық техниканың
дамуы көптеген күрделі операциялардың
жасалуына мүмкіндік береді. Үшіншіден,
реанимация мен интенсивтік терапия тұқым
қуалайтын аурулармен ауыратын сәбилердің
өмірін сақтап қалады, ал бұндай пациенттер
кезекті хируругиялық көмекке мәжбүр
болатынын біз білеміз.
Хирургиялық көмек тұқым қуалау
патологиялары бар адамдарда
жалпы түрде коррекцияны, трансплантация
мен мүлдем кесіп тастауды
қажет етеді. Операциялар жиі
ауру симптомдардың жойылуына
бағытталған. Бірақ, кейбір жағдайларда
хируругиялық көмек симптоматикалық
емдеудің щегінен шығып қалады
да, патогенетикалық емдеу эффектіне
жақындайды. Мысалы, субстраттардың
патологиялық реакцияларға ауысу
жолдарын өзгерту үшін хирургиялық
шунтирлеу әдісін қолдануға болады.
Гликогеноздың I және III типтерінде
көктамыллардың басы мен төмеңгі жақтар
арасында анастомоз жасайды. Бұл ішектегі
сіңіруден кейін глюкоза бөліктерінің
бауырдан өтіп, онда гликоген түрінде
жинамауына мүмкіндік береді. Аналогтық
өту жолы отбасылық гиперхолестеринемия
(II a типі ) кезінде ұсынылды – арық және
тынысасты (подвздошная) ішектер арасындағы
анастомоз. Бұл холестериннің сіңіруінің
төмендеуіне әкеледі.