Қашаған кен орны Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Ол Каспий аймағы мұнай кен провинциясына жатады. Қашаған - Солтүстік Кас

                                                                Мазмұны        

Кіріспе..........................................................................................................................................5бет

1.  Тәжірибе ауданымен танысу

1.1.  Кен орны туралы мәлімет....................................................................................................6 бет

1.2  Өнім қабаттары, олардың сипаты.......................................................................................7 бет

1.3. Скважина өнімі, олардың  физика – химиялық қасиеттері..............................................10 бет

            2. Мұнай газ өндіру техникасы мен технологиясы

2.1  Скважиналарды штангалық сораптармен пайдалану......................................................12 бет

2.2  Скважиналарды БЭОТСҚ-мен пайдалану........................................................................15 бет

2.3  Скважина өніміне әсер ететін факторлар.........................................................................18 бет

2.4. Скважиналарды зерттеу, зерттеу нәтижелерін өңдеу.....................................................20 бет

2.5. Скважиналарды автоматтандыру......................................................................................23 бет

3.  Мұнай және газды жинау және дайындау

3.1. Скважиналар өнімін жинау жүйелерінің түрлері мен олардың артықшылықтары.....25 бет

3.2. Жинау жүйесінде кездесетін қиыншылықтар, олардың алдын – алу............................28 бет

4. Скважиналарды жер асты жөндеу

4.1. Скважиналардың жөндеуге тоқтатылу себептері...........................................................30 бет

4.2. КТО тізбегінің орындалуы................................................................................................32 бет

4.3. Скважиналарды тұншықтыру............................................................................................33 бет

4.4. СЖАЖ кезіндегі құжаттар, олардың үлгілері..................................................................35 бет

5. Өнім қабаттарына немесе СТА-ға әсер ету

5.1. Қабатты су арынымен жару технологиясы.....................................................................36 бет

5.2. Дәстүрлі өңдеу (ВУС, ВУВЭ, ЭКВ) әдістері..................................................................39 бет

5.3. ЖОЖ (РИР) технологиясы.................................................................................................41 бет

6. Қорытынды...........................................................................................................................43 бет

7. Пайдаланылған әдебиеттер ..............................................................................................44 бет

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Өзг

Бет

    № құжат

Қолы

Күні

Орындаған

Әбітов Қ

Жетекші

Үсенов Н

07.12

                                                      Технологиялық тәжірибенің есебі

Әдебиет

Бет

 Беттер

ПЦК төр.

Нұржан Н

07.12

0

4

44

Бөл. меңг.

Әйтімбетова Г

07.12

АПК ЭНа-10

1. Тәжірибе ауданымен танысу
1. Кен орны туралы мәлімет

                                          КаспийМуанайгаз   Қисымбай кен орны

 Қашаған кен орны Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Ол Каспий аймағы мұнай кен провинциясына жатады. Қашаған - Солтүстік Каспийдегі Қаратон-Теңіз кен орнының жалғасы болып саналады. Ол негізгі үш массивке бөлінеді: Шығыс Қашаған, Батыс және Оңтүстік-Батыс Қашаған. Өндірілетін мұнай қоры 1,5-10,5 млрд тонна аралығында болса, ал жалпы геологиялық мұнай қоры - 38 млрд баррель құрайды (6 млрд т)[2].

Шығыс Қашағанның қоры 1,1 - 8 млрд тонна, Батыс - 2,5 млрд тоннаға дейін ал Оңтүстік-Батыс Қашағанда - 150 млн тонна. Қашағанның геологиялық қоры қазақстандық мамандардың есебі бойынша шамамен 4,8 млрд тонна деп жоспарлануда. Сонымен қатар Қашағанда табиғи газдың да ірі қоры бар - 1 трлн м3 асады.

Қашаған кен орнынан бөлек консорциум қосымша он бір блокті игеруде. Олар Ақтоты, Қайран және Қаламкас. Мұнайды өндіру жасанды аралдар арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі күнге төрт жасанды арал құрастырылып, шамамен 37 ұңғыма бұрғыланған.

Мұнай мен газды кешенді дайындау мақсатында Атырау қаласынан 32 шақырым қашықтықта «Болашак» станциясы тұрғызылды. Аталған станция тәулігіне 300 мың баррель мұнай дайындай алады және кейін оны 450 мың баррельге дейін ұлғайтуға болады.

Өндірістік операцияларды қолдау мақсатында Маңғыстау облысында Баутино базасы арқылы асырылады. Сонымен қатар мұнда мұнай төгілуге қарсы күрес орталығы да қызмет етеді.

Үлгілерді жоғарғы қысымды қондырғыға салардан бұрын контей-нерлердегі клапанды ашу қысымына бақылау өлшемдер жүргізіледі, содан кейін үлгілер қысым  астында 93.30С дейін қыздырылады, бұл қатып жатқан компоненттердің кристалдануына жол бермейді. Зерттеулер қабат флюидін шығарусыз бір қалыпты массада жүргізілді. Тәжірибе кезінде келесі коэффициенттер анықталды мұнайдың сығылу және температуралық кеңейу нәтижесінде Қабат мұнайының тұтқырлығы қабат температурасы кезінде домалайтын шаригі бар жоғары қысым вискозиметрмен анықталды.

Бір сатылы сеперация кезіндегі  алынған қабат мұнайының қанығу қысымының шамасы бұрынғы шамалармен сәйкес, оның шамасы 25,67 МПа бұрыңғы  шамасы 25,15 МПа. Мұнайдың сығылу коэффициннті өте жоғары 37,0·104 1/МПа.

Жүйе толығымен қанықпаған жағдай тұр, қабат қысымы (Рпл = 74,08 МПа) қабат флюидінің екі фазаға бөліну қысымынан (Рнас = 25,67 МПа) 48 МПа артық.

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

6

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

1.2. Өнім қабаттары, олардың сипаты

• Өнімді қабат коллекторлық қасиеті, орналасу жағдайы, пайдалану сапасы, зерттеу жұмыстарын жүргізгеннен кейін анықталуы мүмкін.
• Пайдалану ұңғыларында өнімді қабаттарды бұрғылауда, бұрғыланылған тау жыныстары шламын, геофизикалық зерттеулер нәтижелерін қолдану жеткілікті. Барлау ұңғыларында өнімді қабат жетік зерттеледі, сондықтанда жүргізілетін зерттеу жұмыстары көп.
• Барлау ұңғыларында өнімді қабат тек колонкалық қашаулармен бұрғыланады. Бұл алынған керн материалдары бойынша қабаттың орналасу жағдайы, литологиялық және физикалық сипаттамаларынан толық мәліметтер алуға мүмкіндік береді. Өнімді қабат бұрғыланып болғаннан кейін ұңғыда толық геофизикалық зерттеу жұмыстары жүргізіледі. .Дегенмен, геологиялык және геофизикалық зерттеу әдістері өнімді кешендерден өндірістік маңызын анықтауға мүмкіндік бермейді, өйткені ол кезде қабаттың мұнай бергіштігі жөнінде толық мәліметтер болмайды. Тек арнайы сынауыш аспаптар көмегімен жүргізілетін сынау аралықтарын таңдап алуға мүмкіндік береді.
• Қабаттағы және ұңғы түбіндегі қысымдардың айырмашылығына қатынасты, сұйықтың және газдың ұңғы түбіне ағынының пайда болуы негізделеді. Бұл қысым айырмашылығы (депрессия), қабаттағы энергияның түрінен, қабаттағы жыныстың және сұйықтың физикалық қасиеттерінен, ұңғыдағы сұйықты (газды) алу көлемінен туады. Мұнайы немесе газы бар қабат, бұрғыланған ұңғылары мен қоса-бірікен гидравликалық байланысты жүйе екені анық (егерде қабат тектоникалық бұзылысқа ұшырамаса немесе блоктарға бөлінбесе). Пайдалану ұңғылардың тек қана мұнай-газды облысына емес, қоршаған су қысымды облысына және қабаттың созылған шекарасына дейін әсері тиеді.
• Сондықтан ұңғы түбіне мұнай мен газ ағынын қамтамасыз етіп жатқан кеніштегі күштердің және энергиялардың түрлерін, кеніштің құрылымын, қоршаған облысын және жыныстар мен сұйықтар қаситтерін және барлық мұнай қабатының бір-бірімен байланысты жүйеде деп есептеп қарастыруымыз қажет.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

7

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Қабат өнімділігін төмендету себептері көп және олар жеткілікті анықтала қойған жоқ. Солардың бірі қабатқа бөтен сұйықтар мен бұрғыланған тау жыныстары бөлшектерінің енуі.

Ұңғыны бұрғылау барысында жуу сұйығы ұңғы ішіндегі гидростатикалық қысым қабат қысымынан жоғары болатындай етіп алынады. Су негізді жуу сұйықтары қолданған жағдайларда, су қабатқа сүзіліп өтеді. Сүзіліп өтетін судың көлемі жуу сұйығының су беру қасиетіне, қабаттың жарықшақтылық дәрежесіне және гидростатикалық қысым мен қабат қысымдарының айырмашылығына байланысты.

Судың ұңғы түбінің өткізгіштігі мен ұңғыны пайдалану үрдісіндегі зияндылығы көптеген зерттулер арқылы анықталады.

Судың өтуі арқылы ұңғы түбінің өткізгіштік қасиетінің төмендеу себептері бірнеше. Солардың бірі қабат қуысындағы капиллярлық қысымның әсері. Ол сүзіліп өткен су әсерінен байқалады. Лаплас заңы бойынша капиллярлық қысым беттік тарау күшіне тура пропорционалды және капилляр радиусына кері пропорционалды.

Қабаттан суды ығыстырып шығару барысында қабат қысымынан төмен қысым қажет. Бірақ қысым түсіргеннен бірінші судан кең кеуек арналары босайды да, ал тар кеуектерде су қалып қояды. Мұнай кедергісі аз арналар судан босаған кең кеуек арналары бойынша қозғалады да, тар арналар мұнай ағып өту үшін жабық қалады. Ұңғы төңерегінде қабат арналары арқылы мұнайдың өтуіне кедергі болатын өзінше су кедергісі пайда болады.

Ұңғы түбінің өткізгіштігінің төмендеу себептерінің келесі түрі қабатқа су ену салдарынан өнімді қабаттардағы сазбалшық бөлшектерінің ісінуі.

Қабат өткізгішінің үшінші төмендеу себебі қабатқа жуу сұйығының сүзіліп өту салдарынан шөгінділердің пайда болуы. Бұл қабат суларымен сүзіліп өткен судағы ергіш тұздардың өзара әрекеттері салдарынан болады. Шөгінділер өнімді қабаттардағы кеуектерді бітеп, оның коллекторлық қасиетін нашарлатады.

Өнімді қабат коллекторлық қасиетін төмендетуші себептердің барлығын түзету мүмкін емес. Бірақ олардың қабатқа кері әсерін төменгі шараларды қолдану арқылы азайтуға болады:

1. Өнімді қабатты бұрғылау  кезінде қабатқа ері қысымды  мүмкіндігінше азайту қажет.

2. Өнімді қабатты бұрғылау, зерттеу, пайдалану тізбегін түсіру, цементтеу алдын-ала жасалған  жоспар бойынша тез жүргізілуі қажет.

3. Өнімді қабаттарды ашуда  су бергіштігі төмен жоғары  сапалы сазбалшық ертінділері  немесе көмірсутек негізді жуу  сұйықтардан қолдану қажет.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

8

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Өнімді қабатты ашу әдістері:

1 – қарапайым ұңғы;

2 – көптармақты ұңғы;

3 – мұнайдың өнімді  қабаты;

4 – мұнайға арналған  резервуар

Т                 

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

9

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

1.3. Скважина өнімі, олардың физика – химиялық  қасиеттері

        Мұнай - жер қабатында және стандарттық жағдайда (0,1 мпа, 20 С ) сұйық күйінде болатын, көбіне метан, нафтен және қош иісті (ароматтық) топтардың көмірсутекті қосылыстар күкіртті, азотты, оттектік, металды- органикалық комплекстер, смолалар (шайырлар) және асфальтендер түрінде болады. Мұнайдың тұрақты құрамдасы әр түрлі қосылыс ретінде де таза күйінде де тараған күкірт болып табылады. Жер қабаты жағдайында мұнайдың көбінде әр түрлі мөлшерде еріген газ болады. 

      Құрамы  мен физикалық қасиеттерінің өзгешеліктері бойынша мұнай бір қатар түрлерге бөлінеді. Оның түрлері көмірсутекті топтық құрамы, фракциялық құрамы, күкірт және басқа да көмірсутекті емес құрамдастар, асфальтендер және смолалардың мөлшері бойынша ажыратылады. 

      Көмірсутекті  топтық құрам метандық, нафтендік және иісті көмірсутектердің негізгі үш тобының мөлшерін (масса бойынша процентпен) көрсетеді. Мұнайда еріген қатты көмірсутектер - парафиндер елеулі маңыз алады. Құрамындағы парафиндердің мөлшеріне қарай мұнай аз парафинді (1,5%-ке дейін), парафинді (1,5 - 6,0%) және жоғары парафинді (6,0%-тен астам) болып бөлінеді. 

      Топтық  құрамын қыздырғанда 350 С-қа дейін  қайнайтын мұнай топтарын және 350 С-тан жоғары қайнайтын май  топтарын (дистилляттардың) салыстырмалы  мөлшерін (салмақ бойынша процентпен) көрсетіледі. 

      Күкірт  мөлшеріне қарай мұнай аз күкіртті (0,5%-ке дейін), күкіртті (0,51-2,0%) және  жоғары күкіртті (2%-тен астам) болып  бөлінеді. Мұнай құрамындағы күкірт 0,5%-тен асса, ол өнеркәсіптік маңызға  ие болады. 

      Шайыр мөлшері бойынша мұнай аз шайырлы (5%-ке дейін), шайырлы (5-15%) және жоғары шайырлы (15%-тен астам) болып бөлінеді. Кейбір жоғары шайырлы мұнайдағы сирек темірлердің (ванадий, титан, никель, т.б.) мөлшері өнеркәсіптік шамаға жетуі мүмкін. 

Жер қойнауындағы мұнай көлемінің жер бетіне шығарғандағы көлеміне қатынасы – мұнайдың көлемдік коэффициенті деп аталады. Ол былай жазылады:

     (1)

мұндағы: b – мұнайдың көлемдік коэффициенті; Vпл – мұнайдың қабат бойындағы көлемі, м3; Vнор – мұнайдың жер бетіне шығарылғандағы көлемі, м3.

         ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

10

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Бұл коэффициент арқылы жер бетіне шығарылған 1 м3 мұнай жер астында қандай орын алатынын білуге болады. Көп жағдайларда бұл коэффициенттің мазмұны 1-ден артық болып, 3-ке дейін жетуі де мүмкін.

Мұнайдың негізгі қасиеттерінің бірі-тұтқырлық. Мұнай тұтқырлығының өндіріс саласындағы маңызы өте зор. Ол арқылы мұнай өндіру үрдісімен, оны құбыр арқылы айдағанда жұмыс қарқынына көптеген  әсер келтіретіні белгілі. Тұтқырлығы төмен, жеңіл, сұйық мұнайлар құбыр арқылы тез өтеді, ал тұтқырлығы басым, қою мұнайды өндіру, жинақтау, құбыр арқылы жүргізу жұмыстары көптеген қосымша еңбекті керек етеді.

Негізінде мұнайдың тұтқырлығына әсер ететін жағдайлар-оның құрамын-дағы парафин, шайыр қосымшалары және температура.

Мұнай тектес табиғи жанар газдар жер қойнауындағы өз алдына жеке-жеке таза газ кендерін, болмаса мұнай ішінде еріп, тұтас мұнай-газ горизонттарын құрастырып немесе тікелей мұнай бетінде шоғырланып орналасады. Мұнай кеніштерін игеру, өндіру процесінде мұнаймен араласып, сыртқа шығатын газды – ілеспе газ деп атайды.

Жалпы алғанда мұнай қабаттарында, қандай мөлшерде болмасын, еріген газ кездеседі.

Жанар газдардың құрамы (СН) көмірсутектерінен тұрады, олардың ішінде метан, этан, пропан, бутан, пентан т. б. газдар кездеседі. Таза газдан тұратын горизонттардың құрамында метанның көлемі басымырақ келіп, аумағы 98%-ке дейін жетеді.

Газ құрамында жеңіл газдар (метан және этан) көп болған сайын оның салмағы жеңіл келуімен қатар тез қызу бөледі, ал ауыр газдардың құрамында метан мен этан аз мөлшерде болады.

Атмосфералық жағдайда (және 00С температурада) метан мен этан газ күйінде кездеседі. Пропан мен бутан газ күйінде кездессе де шамалы қысым арқылы сұйық көмірсутегіне тез айналады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

11

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

2. Мұнай газ  өндіру техникасы мен технологиясы

2.1. Скважиналарды штангалық сораптармен пайдалану

Ұңғымаларды пайдалануға беру алдында мұнай газ өндіру объектілерінің нақты шарттарын, штангалық сорғыш және станок-тербелме құрылымын ескере отырып, арнайы талаптар мен шарттар орындалады.

Ұңғымалар сағалары бітегіш арматуралармен және штоктарды герметизациялауға арналған құрылғылармен жобаға, байлау сызбасына, қолданыстағы ережелерге және дайындаушы құжаттарына сәйкес жабдықталады.

Ұңғымалар сағалары қондырғысының сызбасы технологиялық регламентке сәйкес полирленген штоктар герметикасын ауыстыруды және ұңғымаларда қысым болған жағдайда манометрлерді ауыстыруды, сағалық температура мен қысымды өлшеуді қарастырады.

Станок –тербелмеге қызмет көрсету үшін қоршаулы алаң қарастыралады.

Қысымды, дебитті, іске қосудың технологиялық параметрлерін өлшеу және ұңғымаларды тоқтату диаграммада, журналда, электронды және қағаз тасымалдауыштарды тіркей отырып, диспетчерлік пунктке шығуды қамтамасыз етеді.

Станок-тербелменің қондырғылары жобаға сәйкес жерге қосу, найзағайдан, статикалық электрден қорғану құрылғыларымен қамтамасыз етіледі.

Жерге қосу сымдары кондуктормен жалғанумен бірге 0,5 м кем емес тереңдікте орнатылады.

Жерге қосу үшін болат арқанды қолдануға жол берілмейді. Жерге қосу сымдары жер үстіндегі қосылыстарды сырттай қарау мүмкіндігімен орнатылады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

12

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Механикалық тәсілдердің ең бір негізгісі скважиналарды тереңдік сораппен пайдалану тәсілі болып табылады. Бұл тәсілімен тереңдігі 3500м дейін, өнімі тәулігіне 400т/сут беретін скважиналарды пайдалануға болады.

Тереңдік сорап ретінде арнайы құрылысы бар плунжерлі сорапты қолданады. Ол қозғалысқа штангілер тізбегімен келтіріледі.

Қондырғы екі бөліктен тұрады: жер үсті және жер асты жабдықтарынан.

-балансир                                                                                                   -басқару станциясы

-канат  ілгіші                                                                                            -фундамент                        

-сальникті  шток                                                                                     -қоршау

-сальник                                                                                                    -жұмыс алаңы

-саға  арматурасы                                                                                    -электрқозғалтқыш

-СКҚ  тізбегі                                                                                             -редуктор

-штангілер  тізбегі                                                                                  -шатун

-сорап                                                                                                        -кривошип

Плунжерге ерсілі-қарсылы қозғалыс штангілер арқылы беріледі.

Жұмыс істеу приципі: Теңгергіш басы (балансир) жоғары кеткенде, плунжер жоғары көтеріледі, цилиндр мен плунжер арасындағы кеңістік ұлғаяды. Цилиндр ішіндегі қысым төмендейді.Сору клапаны скважина түбіндегі қысым арқылы ашылады. Айдау клапаны жабық, оған құбыр ішіндегі қысым әсер етеді. Балансирдің ең жоғарғы нүктесінде сору клапанының шаригі өз салмағымен орнына түседі, сору клапаны жабылады. Сору просессі аяқталады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

13

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Балансир төмен жүреді. Цилиндр ішіндегі қысым өседі, ол құбыр ішіндегі қысымнан үлкен болған кезде, айдау клапаны ашылады. Айдау процессі басталады. Сұйық цилиндр ішінен құбырлар тізбегіне енеді.Балансирдің ең төменгі нүктесінде айдау клапанының шаригі өз салмағымен орнына отырады,клапан жабылады. Айдау процессі аяқталады.Бір цикл аяқталады. Балансирдің жоғары шығып төмен түсуі – бір циклдің жұмысын білдіреді.

Бірнеше циклден кейін құбырлар тізбегі толып, сұйық жоғары шығады.

Тереңдік сораптар құрылысына байланысты койылатын және қойылмайтын болып екіге бөлінеді. Әр топтағы сораптар әр түрлі типте жасақталады. Олар сыңарлы ерекшіліктерімен, габариттерімен және плунжердің кұрылысымен ажыратылады.

Қойылмайтын сораптың негізгі түйіні цилиндр және плунжер скважинаға бөлшектеліп жіберіледі. Цилиндр құбырлар тізбегімен, плунжер штангілер тізбегімен.

Плунжер сору – айдау клапандарымен жинақталады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

14

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

2.2. Скважиналарды БЭОТСҚ-мен пайдалану

Тереңдік штангалық сораптардың қолданылуы, сораптың тереңдігіне және өнімділігіне байланысты болып келеді. Жылдан дылға скважина тереңдігі өсіп келеді, өнімі суланып жатыр. Штангалы сораптарды қолдану қиындап кетті. Осыған орай 50 – ші жылдардан бастап БЭОТСҚ пайдаланады. Қазіргі кезде БЭОТСҚ өңделіп, жаңартылып шықты, жаңа технология әдісінің бірі болып Өзен кендеріне кеңінен таралып қолданылып жатыр. Бұл сораптар тек қана сұйық температурасымен шектеледі.

Батырмалы электр ортадан тепкіш сорап қондырғысы (құрылысы):

 – электроқозғалтқыш;

 – протектор;

 – гидроқорғағыш;

 – сорап;

 – СКҚ;

 – кабель;

 – саға жабдығы;

 – барабан;

 – автотрансформаторлар;

 – басқару станциясы.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

15

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

        ЭОТСҚ – сы сұйықты айдау үшін арналады. Сорап жұмыс сатыларынан бағыттаушы аппараттан құрылады. Барлығы болатты корпус ішінде орналасады. 1. Жұмыс сатыларының саны 80 – 330 дейін болады. 2. Шифр – ЭОТСҚ. 3. Бір сатының арыны – 3,5 – 5,5 м.

Су бағанасы 80 – 1000 м қамыту үшін сорап корпусына 150 – 200 саты орнатады. Сораптар жоғары төзу тұрақтылығымен сипатталады. Олардың шифрі – УЭЦНИ. УЭЦНИ сорап түрлерінің ажырату ерекешеліктері:

1. Жұмыс сатыларының чугун түрлері, пластмасс түрлеріне ауыстырылған П – 68 смоладан жасақталады;

2. Саты тірегінің текстильден жасалған түрі – резина түріне ауыстырылған, ал бағыттаушы аппаратындағы резина шайбасының тірегі болып жылу мен өңделген болатты втулка орнына қолданады.

3. Жұмыс сатыларының тозуын төмендеті үшін қосымша резино – металдық тіректер пайдаланады, олар вал айналған кезінде қисаймауын қамтиды.

Батырмалы ЭОТСҚ – ның саға жабдығының кигізбе жалғанған айқыш  бар. Айқышта бөлу тұлғасы және кабель мен құбырлардың шығу орнын саңылаусыздандыратын резинка нығыздағыш бөлгіш фланецпен сығымдалады. Айқышта скважинадағы сұйық деңгейін өлшеуге арналған аспаптарды және тағы басқа құралдарды пайдалану үшін тесік бар. Скважинаның құбыр аралық кеңістігі иін және кері клапан арқылы скважинаның шығысымен жалғанады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

16

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Ал қазіргі кезде скважина аузында атқылау арматурасы қолданылады. Барлық кезде саға жабдығы құбырлар тізбегін іліп қою, сағаны саңылаусыздандыру үшін қолданылады.

ЭОТСҚ құру алдында скважинаны мұқият дайындап алу қажет. 1. Скважина түп аймағын тазалайды. 2. Шаблон мен шеген құбырлардың ішкі диаметрін тексереді. Оның диаметрі батырмалы агрегаттың диаметрінен 3 мм артық болуы керек. Шаблон ұзындығы 10 м. 3. ЭОТСҚ скважина аузында құрастырылады.

Бөлшектерін жинақтау инструкциясына байланысты жүргізіледі. Құру жұмыстары саға жабдығын орнатумен аяқталады, содан кейін шығу линияға жалғанады. Монометрлерді орнатып, кабельдің отырғызылуын тексереді.

ЭОТСҚ – ны пайдалану кезінде сораптың өнімін, беру коэффициентін, тоқтың күшін, кернеуін өлшеп, журналға жазып отырады.

Басқару станциясын, трансформаторды жылына 1 рет тексеріп, ал жалғау түйіндерін айына 1 рет тексеріп отырады.

Штангасыз сораптарды пайдалану кезінде барлық жұмыстар техника – қауіпсіздік ережелерін сақтап талап етеді: пайдалану кезінде инструкциясына байланысты қондырғыны орнату керек; инструктаж өтіп, емтихан тапсырғаннан кейін жұмысшы жұмысқа жіберіледі; жұмысшы арнайы киімдермен және жеке құралдармен қамтылуы керек; жұмыс бастау алдында оператор барлық түйіндерін тексеріп алуы керек; электромонтер кабельді қосып, ток беруі тиісті; кабель ролик – шынжыр арқылы кронштейнге ілінуі крек; түсіру – көтеру кезінде скважинаның саға фланецінде кабельді элеватордан қорғап тұратын жабдық орнатылу керек; кабельдің жинақталып – тарқатылуы механикаландырылған болуы керк; кабельді тексеру кезінде оны ұстауға болмайды; кабельді барабансыз тасымалдауға болмайды.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

17

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

2.3. Скважина өніміне  әсер ететін факторлар

Мұнай және газ ағынының пайдалану ұңғыларының түбіне келуін және айдау ұңғыларының түбінің қабылдау қабілетін арттыру үшін ұңгы түбі түсындағы қабатты құрайтын жыныстардың өткізгіштігін жақсарту мақсатында мезгіл-мезгіл ұңғылар түбінің аймағына жасанды әдістермен әсер ету жұмыстары жүргізіледі. Мысалы, кейде тіпті үңғы түбі аймағындағы қабат жыныстарының қуыстарын, жарықшақтары мен каналдарын парафин, шайыр және саз шөгіндерінен жай ғана шайып, тазалап шыққанның өзі ұңғының өнімділігін күрт арттырып жібере алады. Кей жағдайларда жасанды әдістермен ұңғы түбіндегі қуыстық каналдарды жасанды түрде кеңейтуге, ұзартуға тура келеді, яғни өнімі бар қабаттың жарықшақтығын ұлғайту жұмыстары жүргізіледі. Ұңғы түбінің аймағына әсер ету әдістері шартты түрде химиялық, механикалық, жылулық және физикалық әдістер болып болінеді. Жақсы нәтижелерге жету үшін бүл әдістер көпшілік жағдайда өзара біріктіріліп немесе бір түрінен кейін сол бойда бірден келесі түрі жүргізіледі.

  Ұңғы түбінің аймағына әсер ету әдістері өнімі бар қабаттың құрылысының ерекше- ліктеріне қарай, жыныстардың құрамына және қабаттың басқа да көрсеткіштеріне қарай таңдап алынады. Мысалы, химиялық әдістер, атап айтқанда тұз қышқылымен өңдеуді қолдану, өткізгіштігі өте көп мөлшерде емес карбонатты жыныстары бар қабаттар үшін жақсы нәтижелер береді. Сонымен қатар тұз қышқылмен өңдеу әдісін өнімі бар қабаттардың жыныстары карбонатгы заттары бар цементтеліп қалған құмтастардан құралған кезде де қолданған тиімді.

Өнімі бар қабаттарға химиялық әдістермен әсер ету, айдалатын химиялық заттардың, әсіресе әртүрлі қышқылдардың, кейбір жыныстармен реакцияласу нәтижесінде осы жыныс- тардың еріп, ыдырап, сол кезде қуыстық каналдардың ұлғайып, осылайша өткізгіштіктің артатындығына негізделген. Қабаттарға механикалық әдіспен әсер еткенде қабаттың өнім дұрыс келмей тұрған бөлігін, жаңадан пайда болатын каналдар және жарықшақтар арқылы ұңғы түбімен байланыстыру арқылы қабат өткізгіштігін арттыру көзделеді. Өткізгіштікті арттырудың аталған әдістері көпшілік кәсіпшіліктерде кеңінен қолданылуда. Өңдеудің механикалық әдістері (қабатты гидравликалық жару, торпедалау) көбінесе тығыз жыныстардан құралған қабаттар үшін қолданылады.

Жылулық әдістер қуыстық каналдардың қабырғаларында отырып қалған парафиндер мен шайырларды жою үшін және ұңғы түбінің аймағын өңдеу үшін немесе қолданылатын химиялық әдістердің әсері онан сайын күшейе түсуі үшін пайдаланылады.

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

18

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Физикалық әдістер негізінен ұңғы түбінің аймағын қалдық сулардан арылту үшін және қатты түйіршіктерден, өте ұсақ бөлшектерден арылу үшін қолданылады, осының нәтиже- сінде жыныстардың мұнайға қарағандағы өткізгіштігі артады. Бұған, мысалы, беттік әре- кеттік заттармен және басқа қоспалармен өңдеудің барлық түрлері жатады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

19

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

2.4. Скважиналарды зерттеу, зерттеу нәтижелерін өңдеу

Өндіріс нысанын игеру барысында жүргізілетін зерттеулер яғни әрекеттер жиынтығы: ұңғымалардың бүкіл категорияларын бұрғөһылау араларын бақылап отыру; игеру нысанының геологиялық құрылысын түбегейлі зерттеу; қойнауқаттардың сиымдылық сүзбелеушілік параметрлерін нақтылы әдістер көмегімен анықтау; керек болған жағдайда мұнай мен газ қорларын нақтылау; ұңғымалар жұмысының және бүкіл нысанның барша көрсеткіштерін,шоғырдың термодинамикалық жағдайларындағы өзгерістерді, мұнайдың, судың, газдың қойнаулық және беткейлік жағдайлардағы физика- лық-химиялық қасиеттерін қадағалап отыру; қорларды өндіріп алуды бақылау, шоғырды игеру жағдайын бағалау және оны одан әрі жетілдіру жайындағы ұсыныстарды негіздеуге қатысты геологиялық зерттеулердің нәтижелерін кешенді түрде тұжырымдау мақсатында ұңғымалар мен қойнауқаттардың сумен тоғытылуын қадағалап отыру.

Сынауға арналған әрбiр ұңғыма үшiн, бұл жұмыстарға технологиялық регламенттер есепке алынып жоспар құрылады. Жоспарда көрсетілуi керек: сынау объектiлерінiң саны, олардың геология-геофизикалық сипаттамалары, перфорация интервалдары мен тығыздығы, перфоратор түрі, ұңғыма конструкциясына, қабаттардың коллекторлық қасиеттеріне байланысты приток шақыру реті, қабат қысымы және температурасы, эксплуатациялық бағанадағы қысым түсуінің мүмкін шегі, лифт пен сағаны жабдықтау схемасы, зерттеу көлемдері мен әдiстерi туралы мәлiметтер. Жоспар геология басқаруы, тресті, бірлестігінің бас инженері және геологымен бекітіледі.

Газды, газ-конденсатты АЖҚҚ-ды ұңғымаларда қабаттарды сынау мен байқау жоспары ашық газ бен мұнай фонтандарын болдырмау және ликвидациялау бойынша әскери қызметінің келісімімен болады. Қабаттарды байқау немесе сынау, барлау ұңғыларын бұрғылау кезінде ұңғыманың бұл жұмыстардың жасалуына дайындығы туралы акті бар болған кезде іске асырылады. Бұл жағдайда бастаушы бұрғылау, мұнайгаздылығы жағынан мүддені ұсынатын және ұңғымен ашылған барлық қабаттарды сынайды. Сынау төменнен жоғарыға қарай жасалады. Түсімнің шектелген жағдайында өнеркәсіпті мұнайгаздылықтың ақырғы бағасы қабат аймағын өңдеудің белгілі әдістерін қолданғаннан кейін сынау нәтижелеріне байланысты беріледі.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

20

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Сонымен бiрге қабат аймағына әсер етудің келесi әдiстерi ұсынылады:

1. гидроағымды перфорация;
2. орнықты коллекторлардың барлық түрлері үшiн айнымалы қысымдар әдiсi;
3. карбонатты, сонымен бiрге құрамында карбонатты цементі бар құмды коллекторларды қышқылды өңдеу;
4. кәдімгі қышқылды өңдеудің жеткілікті түрде тиімді болмаған кезде, доломитті, доломиттi әк тастары бар, карбонатты цементі бар құмды коллекторларды термоқышқылды өңдеу;
5. орнықты коллекторлардың барлық түрлері үшін гидравликалық үзілу немесе карбонатты және карбондалған жыныстары бар коллекторлары үшін гидроқышқылды үзілу.

Әр объектті сынаудан кейін қабат параметрлерін және гидродинамикалық сипаттамаларын анықтау үшін ұңғыны зерттеу жүргізіледі. Зерттеудің аяқталуына қарай цементті белдік қойылып келесі объектіге көшеді.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

21

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Ұңғы бұрғылаудан сынауға берілген кезде бұрғылау организация басшылығы, бұрғылау мастері және ұңғыны сынау бойынша организация өкілдерінің қолдары қойылған акт құрылуы тиіс. Келесi ұңғымалар сынауға берiлмейді:

• бағанасы тығындалмаған;
• бағанадағы цемент стақаны жобамен ескерілгенге қарағанда үлкен;
• тығындалмаған саға байланыстырулары;
• бағана сыртында цементтің жоқ болуы;
• авариялық күй.

Қоршаған ортаның ластануын болдырмауға бағытталған негізгі шаралардың бірі ұңғыны байқау, игеру, сынау кезінде және меңгерілуші фонтандау кезінде ұңғыдан атылатын қабат сұйықтығын жию үшін өнімді қабаттарды ашудан бұрын ұңғыманың ық жағынан 100...200 м қашықтықта үлкен жер амбарын салу. Ұңғыма айналасының территориясында табылған барлық көмірсутектер, жұмыстардың аяқталуына қарай жиналып, утилизациялануы тиіс, немесе утилизация мүмкін болмаса өртелуі қажет. Қалып қойған бұрғылау ерітіндісін қолдану үшін басқа бұрғылау құрылысына тасымалдануы тиіс немесе қажет болса алдын ала зиянды химиялық реагенттерді нейтрализациялап, арнайы берілген жерде көмілуі керек. Аяқталған ұңғының айналасындағы территория құнарлығы қалпына келтіріліп ауыл-шаруашылық қолданысына қайта берілуі тиіс. Эксплуатацилық колонна айналасындағы ептеген алаң қолданыстағы нормаларға сәйкес жер үймегімен арашаланып абаттандырылуы тиіс.

Іздеу және барлау жұмыстары - жер койнауында мұнай-газ кендерінің барлығын анықтау, ашу, олардың қорларының санын есептеу және кен орындарының игеру жобаларының жасау мақсатында жүргізіледі. Кешенді іздестіру-барлау жұмыстарына алаңды геологиялық,геофизикалық және геохимиялық тұрғыдан зерттеу жатады, одан әрі кен орындарын түгелдей барлап, кемерлеу үшін ұңғыларды қазу әдістері белгіленеді.

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

22

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

2.5. Скважиналарды  автоматтандыру

Мұнай және газ ұңғыларының бұрғылау көлемінің өсуіне  байланысты  онда қолданылатын техника түрлері де біртіндеп  дамып  жетілген. Қазіргі кезде кез-келген мұнай және газ  ұңғылары жан-жақты механикаландырылған және автоматтандырылған  бұрғы қондырғыларымен бұрғыланады. Осындай  қондырғылардың бірі ретінде  АМТ-221  тринажер  имитаторын айтуға болады. Көтеріп-түсіру жұмыстарын автоматтандыру және механикаландыру саласында едеуір жұмыстар жүргізіліп жаңа техникалық  құралдар шығарылуда. Бұл бағытта жүргізіліп  жатқан  барлық жұмыстар көтеріп–түсіру операцияларын жеңілдетуге  оған жұмсалатын қаржыны азайтуға бағытталған. Осындай механизмдердің бірі  автоматтандырылған  АМТ-221  көтеріп –түсіру  құрылғысы. Бұл  автоматтанғандырылған механизмдер жинағы төмендегідей   жұмыстар атқарады: 

а) бұрғылау құбырлары свечаларын ашу, бекіту, оларды орналастыру, тұрған орнынан ұңғы ортасына  шығару  көтеру –түсіру;

б) бұрғы тізбегін элеватормен ұстау, босату жұмыстары  автоматтандырылған;

в) бұрғы құбырлар свечаларын  орналастыру  және ұңғы ортасына  шығару  жұмыстары  механизацияланған;

г) бұрғы  құбырлары  свечаларының  бұрандалауын майлау.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

23

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

   Свечаларды  орналастыру арнайы  тәл жүйесі  мен механизмдер  арқылы  іске асырылады. АМТ-221 механизмдер  жинағының  суреті  (2-суретте) көрсетілген. Көтеріп–түсіру жұмыстарының реті  төмендегідей. Бұрғылау  құбырлары  тізбегі  бір свеча бойы мен көтеріліп, ротор столына  ұстауыш сынамен ұстатылады да, автоматтандырылған бұрғышы кілтімен  (АКБ) ашылады. Свечаны ашу кезінде  бос тәл блогы  төмен түсіріледі, ол төмен төменге  жеткен  кезде  свеча ұстау, көтеру, жылжыту механизмдерінің  көмегімен  ұңғы ортасына  шығарылады. Келесі  свеча  көтеріліп,  шығарылған свеча орналастырылып қойылады. Бұрғылау  құбырларын ұңғыға түсіру жұмыстарының реті, көтеру  жұмыстарының  ретіне  ұқсас. Көтеріп-түсіру  жұмыстарының кейбір  бөліктерінің атқаратын механизмдері де, кеңінен қолданады. Көтеріп–түсіру механизмдер жинағы төмендегідей жұмыстарды атқарады:  

1) ағытылған  свечаларды  орналастыру;

2) ағытылған свечалардың  жоғарғы ұшын, элеватор мен  тәл  блогын  қоса жоғары жұмысшыға  қарай  тарту:

3) ағытылған  свечаны  саусаққа кіргізу  және ұңғы  ортасына  шығару;

4) бұрғылау  және  шегендеу  құбырларын бұрап қатайту.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

24

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

3. Мұнай және газды жинау және дайындау

3.1. Скважиналар  өнімін жинау жүйелерінің түрлері  мен олардың артықшылықтары

Мұнай ұңғыларының өнімі – мұнай, газ және жерасты қабатының суынан тұрады. Мұнай мен судың қуатты араласуынан көбінесе, қоспа – эмульсия түзіледі. Судың өте ұсақ тамшылары мұнай ішінде араласып жүретіндіктен, олар бір-бірімен қосылып, тұнбаға түспейді.

Газ ұңғыларының өнімінде газдан басқа су тамшылары мен буы, ал газконденсат ұнғыларында мұнымен қоса, сұйық көмірсутектері де кездеседі. Газ бен сұйықтан басқа механикалық қоспалар да болады, олар жер асты қабатынан бірге шыққан құм мен саз балшық түйіршіктері.

Мұнай мен газды жинау, тасымалдау, бір-бірінен ажырату үшін сол сияқты бөтен қоспалардан бөліп алу үшін, мұнай өндірісі территориясында құбыр жүйелері, аспаптар, ғимараттар салынады. Олар төмендегідей қызметтер атқарады:

1) ұңғы өнімдерін жинау  және өлшеу;

2) мұнайдан газды айыру;

3) мұнай мен газды судан  және механикалық қоспалардан бөліп алу;

4) мұнайды жинау және  өлшеу қондырғыларынан резервуарлар  паркіне, ал газды компрессорлық  стансияларға немесе газ тарату  тораптарына тасу;

5) мұнайды сусыздандыру, кейде тұзсыздандыру мен тұндыру, оны тұрақтандыру, яғни одан көмірсутектерін  шығару;

6) газ құрамынан керексіз  қоспалардышығарып алу;

7) мұнай мен газ өндіруді  есепке алу және оларды көлік  ұйымдарына табыс ету (өткізу).

Мұнай мен газ жинауда, тасымалдауда, өңдеуде белгілі бір үлгі жоқ. Жергілікті жағдайларға байланысты өзгеріп отырады, яғни кәсіпшіліктің географиялық орнына, ұңғылардың ара қашықтығына, өндірістің көлеміне, ұңғыларды пайдалану әдісіне, мұнайдың сапасына, оның сулылығына қарай үлгілер өзгеріп отырады.

Дегенмен, қазіргі жинау, тасымалдау, өңдеу үлгілері негізгі бір ортақ ережелерге – жеңіл фракциялардың ұшып кетпеуінен сақтандыру, мұнайдың атмосферамен жанасуын қадағалау, мұнайдан су мен газ және механикалық қоспалардың неғұрлым толық бөлінуін қамтамасыз етуіне сәйкес келу керек.

Бұл ережелерге белгілі бір аудандағы бір немесе бірнеше кен орындарға қызмет ететін мұнай жинаушы пункттерінде орталықтандырылған көпсатылы айырғышы бар арынды жүйелер сай келеді.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

25

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Мұндай жүйесі бойынша ұңғы өнімдері мұнай сағасындағы қысым (0,6-дан 1,0 МПа және жоғары) әсерімен топтап өлшейтін айырғыш қондырғысы (ТӨАҚ) арқылы жинағыш коллекторға бағытталады, онан кейін мұнайды дайындау қондырғысымен (МДҚ), товар паркімен (ТП), кейде газ өңдеу зауытымен бір территорияда орналасқан орталықтандырылған айырғыш қондырғыға (ОАҚ) келіп түседі. ОАҚ-да үш немесе төрт сатыдан өтеді.

Газ І сатыдағы айырғыштан өтіп, суытылғаннан кейін газ құбырына немесе тұтыну орындарына өз қысымымен жетеді, ал кейінгі сатыдан шыққан газ құбыр арқылы газ өңдеу зауытына (ГӨЗ) жеткізіледі.

1 суретте мұнай мен  газды кәсіпшілік жолмен жинау  үлгісінің бірі келтірілген, Бұл  үлгіде болған жағдайда, мұнайды  пайдалану мен кен орындарын игеру жағдайларына қарай өзгертуге немесе бейімдеуге болады. Мысалы, оны суланған және сусыз мұнайларды, сапасы әр түрлі мұнайдарды жинап, жеке каналдармен жіберуге болады немесе газды дайындайтын қондырғыларды қолданып, ұнғыларды газлифтілі тәсілінде пайдалануға болады және т. б.

Үлгі бойынша, мұнай ұңғыдан 1, мұнай мен газ шығымын жеке өлшейтін топтама қондырғысына 2, құбыр арқылы бағытталады. Бір ұңғының шығымын өлшеу үшін, өзге ұңғылардың өнімдерін басқа айналып кететін құбырлар арқылы жинағыш коллекторға жіберіледі, одан әрі мұнай мен газдың қоспасы айырғыш қондырғыға 3 немесе сораппен сығу стансияларына (ССС-ға) бағытталады. Соңғы айырғыштарға мұнайды жеткізу үшін қысым жеткіліксіз болғанда ғана ССС қолданылады.

1 сурет. Мұнай мен газды кәсіпшілікте жинау және дайындау жүйесі.

1 – мұнайқұбыры; 2 – газқұбыры; 3 – суқұбыры.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

26

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Соңғы айырғыштар 5 мұнай дайындау орталық пунктінің (МДОП) территориясында тікелей орналасқан. Осы жерде мұнай газдан атмосфералық қысымға жақын қысыммен айырылуы аяқталады. Соңғы айырғыштан шыққан мұнай, мұнай дайындау қондырғыларына 6, одан товарлық резервуарларға 7, сосын товарланған мұнайды тапсыратын автоматтық қондырғыға 8 келеді. Егер товарлық резервуарлардағы мұнайдың сапасы ойдағыдай болмаса, яғни шартқа сай келмесе, онда оны 8 қондырғыдан 6 қондырғыға қайта өңдеуге жіберіледі. Айырғыш құбырдан газ компрессорлық стансияның қабылдағышына 9 келеді, одан газбензин зауытына 11 айдалады.

Айырғыш қондырғылардан және резервуарлардан шыққан өндірістік сулар жиналып, тартқыш тетіктер арқылы су дайындайтын қондырғыларға       10 жіберіледі, ол жерден механикалық қоспалар мен мұнайдан тазартылып, айдайтын ұнғыларға жіберіледі.

Технологиялық жүйе бойынша мұнай, газ және су дайындайтын үлгіні мынадай элементтерге бөлуге болады: І – бастапқы жинау-өлшеу қондырғылары; ІІ – бірінші сатыдағы айырғыш қондырғылар және сығу сорап стансиялары; ІІІ – екінші және үшінші сатыда соңғы айырғыштары бар дайындау және мұнайды өткізу орталық пункті (егер технологиялық цикл бойынша қажеті болса); мұнай дайындау қондырғысы; резервуарлар паркі; мұнайды автоматтандырып өткізу қондырғысы; IV – газ жинайтын компрессор стансиялары мен газбензин зауыты; V – жер қабатына су айдау үшін су дайындайтын пункт.

Мұнай мен газды жинайтын технологиялық жүйедегі айырғыш қондырғылар сұйықты газдан бөлу үшін, сұйық пен газ шығынын өлшеу үшін, газ өңдеуші зауытқа, не басқа тұтынушыларға компрессорсыз тарату үшін, сол сияқты мұнай мен газ жинау және дайындау пунктіне қондырғы және сорап қысымымен газға қаныққан мұнайды тарату үшін қолданылады.

Бірінші сатыда айырудың айырғыш қондырғылары мен соңғы айырғыш қондырғылардың (бірнеше түрлері игерілген).

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

27

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

3.2. Жинау жүйесінде  кездесетін қиыншылықтар, олардың  алдын – алу

Мұнай мен газдың араласып кетуінен пайда болатын бөлгіштігі қиын қоспаны мұнай эмульсиясы деп аталатынын жоғарыда айтып кеткенбіз. Мұнай эмульсиясының түзілуіне қолайлы жағдайлар бар себебі мұнай жер қабатынан шығып, ең соңғы айырғыш қондырғыларға жеткенге дейін үдейі араласуда болады.

Кәсіпшілік тәжірибесінде, көбінесе, «су мұнай ішінде» эмульсиясы орын алады. Басқалардан бұл эмулсиялардан ерекше айырмашылығы – судың өте ұсақ тамшылары мұнай ішінде үреді.

Мұнай эмульсиясының тұрақтылығы әдетте жоғары болады. Жай тұндырумен суды мұнайдан ажырату мүмкін емес, ол үшін эмулсияны арнаулы өңдеуден өткізу керек.

Өңдеу алдындағы мұнайды дайындау екі операцияға бөлінеді: сусыздандыру (деэмульсация) және тұзсыздандыру. Сусыздандырғанда мұнайдағы су мөлшері 1-2%-ке, тұзсыздандырғанда 0,1%-ке жеткізіледі. Онымен қоса, бұл үрдісте тұзданда айыру үрдісі жүреді. Бұл үшін мұнайды тұщы су қабатынан өткізеді, сонда мұнай құрамындағы тұз суға еріп, онымен бірге кетеді.

Мұнай эмульсиясын бұзу үрдісін екі кезеңге бөлуге болады: біріншісі – ұсақ су тамшыларының тұтастануы, екіншісі – іріленген су тамшыларының тұнбаға түсуі. Бұл үрділер жылулық, химиялық және электрлік әдістермен іске асыруға болады.

Жылулық әдісімен тұндырғанда мұнайды 45-800С дейін қыздырады. Әрі қарай тұндырған бірнеше сағат ішінде су мұнайдан бөлініп, резервуарларға барып, жиналады да, одан кейін канализация торабымен сыртқа шығарылады.

Мұнайды деэмулсациялауды жылулық әдіспен өткізгенде қыздырудан эмулсияның тұтқырлығы төмендеп, су тамшылары тұтасып, тұнбаға түсу принципіне негізделген. Эмулсияны айыру резервуарларда, жылуалмас-тырғыштарда немесе құбырлы пештерде өтеді.

Химиялық әдіс эмулсия құрамындағы мұнай мен суға химиялық реагент-деэмулгаторлармен әсер етуге негізделген. Деэмулгатор ретінде түрлі ионогенсіз беттік әрекетті заттар (БАЗ) қолданылады, олар этилен тотығы    (ОП-10, проксоналдар, дипроксамин, дисольван т. б.). Деэмулгатор шығыны аса үлен емес (1 т өңделген мұнайға 30-дан 100 г-ға дейін).

Деэмулгатор мұнайға қосылғанда екі фазада ерігіштігіне байланысты, ішкі фазаға еркін кіріп, эмулгатордың қабығын бұзады, су-мұнай шекарасындағы тартылу күшін әлсіретеді де, сөйтіп, эмулсияны ыдыратуына соғады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

28

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Эмульсияны бұзудың электрлік әдісі – эмулсия ағынына батырылған электродтарға айнымалы және тұрақты токтің әсеретуінен пайда болған әрбір тамшының шетіндегі әртекті электр зарядтарының бір-біріне тартылып, мұнай қабығын бұза алатындығына негізделген. Электорлық деэмулсиялауда темір сауытқа, оның қабырғасына жанаспайтын етіп электрод енгізеді, онымен өтетін электртогынің кернеуі бірнеше мың вольтқа жетеді. Жерге жалғаған және кернеу трансформаторымен қосылған сауыттың қабырғалары екінші электродтың қызметін атқарады.

Жоғары кернеулі тоқ жүріп тұрған электродтардың арасымен айдалған эмульсия бұзылады, босап шыққан су тамшылары тұтасады, сөйтіп, су біртіндеп сауыт астына жиналады. Аталып кеткен деэмулгация әдістері жеке-жеке қолданылмайды десе де болады. Әдетте, құрама әдістер қолданылады, мысалы, жылулық әдіс химиялық әдіспен немесе техникалық әдіс электрлік әдіспен бірге қолданылады.

Газды дайындау

Газ өзінің шыққан жерінен тұтынушыға жеткенше, кейде мындаған км. қашықтықта тасымалданғанда неше түрлі климаттық зоналарды кесіп өтеді. Бұл жағдайда дайындаудың маңызы артады, магистралдық құбырлармен өтетің газдың құрамынан судың шығып кетпесі үшін, оны шық нүктесіне дейін кептірудің маңызы зор. Газконденсаттық кен орындарын пайдаланғанда басқа да қосымша талаптар керек етіледі- ұңғы өнімінен көмірсутек конденсатын бөліп алу сияқты. Газ және газконденсат кен орындарындағы газды өңдегенде мына сияқты технологиялық қондырғылар қолданылады: а) төменгі қызу айырғыштар (штуцердегі жоғары қысымдағы газдың редуциялану есебінен алынған суықпен істейтін);

 б) арнаулы мұздатқыш  машиналардан шығатын суықпен  істейтін төменгі қызулы айырғыштар;

в) газды сусыздандыру және бензинсіздендіру үшін абсорбциялайтын қондырғы;

г) газды адсорбция (гликолдық) жолмен кептіру үшін арналған қондырғы;

д) Қиыр Солтүстіктегі кен орындарында қолданылатын мұз еріткіштері бар қондырғы.

Газды кептіру және тазалау кен орындарында немесе магистралдық газ құбырларының бастапқы ғимараттарында жасалады.

Газдың кептірілуі газ құбырында су буы және кристаллогидраттар тзілмейтін дәрежеде өту керек.

Егер газконденсат ұңғыларының өнімдерінде су, сұйық көмірсутектері, күкірт сутек және көмір қышқылы кездессе, онда газды тасымалдастан бұрын комплексті түрде өңдеу керек.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

29

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

4.Скважиналарды  жер асты жөндеу

4.1. Скважиналардың  жөндеуге тоқтатылу себептері

Ұңғыманы күрделі жөндеу - жөндеу-түзету, ұңғыманың екінші оқпанын жасақтау, қармау және жөндеу-оқшаулау жұмыстарының кешені. Жөндеу-түзету жұмыстарына пайдалану бағанасының майысқан, сынған, жарылған орындарын түзету, зақымданған белігін ауыстыру, ұңғыма ернеуін нығыздау, цемент тығындарын бұрғылау жатады. Ақауларды түзету қиын болғанда ұңғыманың екінші оқпаны бұрғыпанады. Ол үшін ақауы бар жерден ойық жасалады, еңкіш бағытталып бұрғыланган екінші оқпанға бағананы түсіріп бекітеді. Қармау жұмыстарына құлап түскен сораптық-компрессорлық құбырлардың бағанасын, сорап штангаларын, құралдарды тартып шығару және оқпанды тазарту шаралары жатады. Ұңгымага қойнауқаттық сулар құйылғанда жендеу-оқшаулау жұмыстарын жүргізеді. Жоғарыдан, төменнен қуйылатын суларды цемент ерітіндісін айдап бітеу арқылы тоқтатады.

              Тағайындалуы әр түрлі (мұнайлы, газды, айдама, т.б.) ұңғымаларды пайдалану кезінде, кез келген басқа да инженерлік құрылымдарды пайдалану кезіндегідей, оларды мерзімімен жөндеп отыру кажет.

             Ұңғымаға құбырларды, қарнақтарды, сорғыларды немесе қандай да  бір құрал-саймандарды түсіру мен көтеруге байланысты жұмыстардың жиынтығын жерасты жөндеу деп атайды.

             Ұңғыманы жер асты жөндеу жұмыстардың  түріне және күрделігіне байланысты шартты түрде ағымдық және капиталдық деп бөледі.

Ағымдық жөндеу жұмыстарына сорғыларды ауыстыру, құбырлар мен қарнактарды ауыстыру немесе олардың ілініп тұрған сипатын өзгерту, ұңғыманы құмды тығыннан тазарту, күрделі емес ұстау жұмыстарын жүргізу (сорғы-компрессорлық құбырлар бағанасындағы

     үзіліп кеткен қарнақтар мен басқа да бұйымдарды ұстау) жатады. Бұл жұмыстарды мұнай     мен газ өндірудің әрбір мекемесінде ұйымдастырылатын ұңғыманы жерасты жөндеу бригадасы орындайды.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

30

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Жерасты жабдықтарының апаттарын жоюға байланысты (үзілген құбырларды ұстау және алып шығу), зақымдалып бұзылған эксплуатациялық бағаналарды жөндеумен, суды оқшаулаумен, басқа эксплуатациялық объектіге ауысуға байланысты жүргізілетін күрделі жұмыстар ұңғымаларды капиталдық жөндеу санатына жатады. Бұл жұмыстарды ұңғымаларды капиталдық жөндеу бойынша арнайы бригадалар орындайды. Осы бригада- лар әдетте забой маңы аймақтарын өңдеу бойынша барлық операцияларды орындайды (қатты гидравликалық үзу, гидроқұмарындық перфорация, қышқылдық өндек, дірілді өңдеу, т.б.).

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Бет

31

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

4.2. КТО тізбегінің  орындалуы

Ұңғыда жүргізілетін  күнделікті жер асты және күрделі жөндеу жұмыстары кезінде, ұңғы түбінің төңірегін өңдеу операциялары кезінде,оның ішіндегі құбырларды, штангілер мен басқа құралдарды көтеру және  түсіру жұмыстарымен байланысты. Сондықтан ұңғы сағасына уақытша немесе  тұрақты  мұнаралар мен мачталарды  қондыруды қажет етеді. Оған қоса көтеру механизмдерін (тракторға немесе автокөлікк орналасқан механикаландырылған шығыр) орналастырылған. Мұнай және газ кәсіпшіліктерінде ұңғыны күнделікті және жер асты жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін қолданатын мұнара мен шығыр  трактор немесе автокөлік үстінде орналасқан  көтергіш агрегаттар кеңіннен таралған. Құбырларды, штангілер мен басқа құралдарды  көтеру –түсіру  жұмыстарын жасау үшін қолданатын мұнаралар мен мачта жабдықтарының үлгісі 1-ші суретте көрсетілген. Осы сияқты қозғалатын агрегаттардың  өзінің үстіне орнатылған  мұнарасы мен мачтасы болады. Мұнара кәдімгі ілмегі бар тәл жүйесімен  жабдықталған. Оған арнайы аспап арқылы көтеретін жүк  құбырлар, штангілер ілінеді. Мұнараның төбесіне жиналған қозғалмайтын роликтерін кранблок деп атаймыз. Кранблоктың әдетте роликтері еркін бір білікке  орнатылып, массивті рамаға бекітілген. Тәл жүйесінің көтеретін жүк салмағына байланысты кронблокта үштен беске дейін роликтер болуы мүмкін. Тәл жүйесінің  қозғалмалы роликтері де сол сияқты тәл блогы деп аталатын бір торапқа жиналған.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

32

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

4.3. Скважиналарды  тұншықтыру

Ұңғы үстінде жұмыс бастар алдында ұңғыны бастырады (қажет болса). Бастырудың кейінгі күту уақыты 1 сағаттан кем болмайды.

Ұңғыны қабылдап алу актісі жасалып, ЖҰТ дайын болған соң ғана ұңғы бастырылады.

Ұңғы бастырар алдында ұңғы құрылғыларына ұзындығы 25 м кем емес құбыр өткізгіштер жалғанады. Құбыр өткізгіштер кері жібермейтін клапанмен және бақылау–тіркеу аппараттарын жалғау тетіктерімен жабдықталады. Құбыр өткізгішті және ұңғы үсті қондырғыларын келетін жоғарғы қысымнан 1,5 есе үлкен қысымға сынайды. Сығымдау құбырлары тез шешілетін жалғамалармен жабдықталады.

Қондырғының жуу құбыршегі ұзындығы бойына 1 – 1,5 м сайын жұмсақ болат арқанмен байланады. Болат арқан шеттері жалғану флянцтеріне қатырылады. Құбыршек жарылуының алдын алу үшін сораптық агрегатқа құбыршектің рұқсат етілген қысымынан 25 % аз қысымға реттелген сақтандыру клапаны орнатылады. Бұрандалы жалғамалардың өздігінен ажырап кету мүмкіндігі болмауы керек.

Ұңғыны бастырар алдында бастыру сұйықтығы көлемін, жөнделетін ұңғы көлемінің екі көлеміне тең болатындай қылып дайындайды. Сұйықтық қоры ұңғы жанында немесе құбырөткізгішке жалғау мүмкіндігі бар жақын жерге орналастырады.

Ұңғы қыртысы қысымы гидростатистикалық қысымнан жоғары және гидростатистикалық қысымы төмен бола тұрып, газ–мұнай атқылауы мүмкін барлық ұңғылар бастырылуға жатады.

Ұңғы бастыру сұйықтық тығыздығы гидростатистикалық қысым тізбегінің қыртыс қысымынан мына шамаға артық болуын талап етеді:

10–15 % тереңдігі 1200 м дейінгі  ұңғылар (интервал 0 – 1200 м дейін), бірақ 15 кгс/см 2 (1,5 МПа) артық болмауы тиіс;

5–10 % тереңдігі 2500 м дейінгі (интервал 1200 – 2500 м дейін), бірақ

25 кгс/см 2 (2,5 МПа) артық болмауы тиіс;

4–7 тереңдігі 2500 м артық  ұңғылар (интервал 2500 м жобалық тереңдікке  дейін), бірақ 35 кгс/см 2 (3,5 МПа) артық болмауы тиіс.

Ұңғы бастыру кезінде гидростатистикалық динамикалық қысым (ұңғыдағы мұнайды бастыру сұйықтығымен ығыстыру) жасалуы керек, бірақ бұл қысым қыртыс айырылуына немесе сұйықтықты қыртыстың жұтуына әкеп соқтырмауы тиіс.

Құрамында күкіртсутегі бар ұңғыларды күкіртсутегін залалсыздандырғыштар қосылған сұйықтықтар арқылы бастырады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Бет

33

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Бастырусыз ҰЖЖ жүргізуге, ұңғыға өздігінен қыртыс сұйықтығы құйылмайтын таугеологиялық жағдайлары бар ұңғыларды болады.

Бастырғаннан кейін ұңғы үстін атқылауға қарсы қондырғылармен жабдықтайды, ол ЖҰТ көрсетілген сызбаға сай орнатылады.

Атқылауға қарсы сызбаны мекеме жасап өнеркәсіптік қауіпсіздігі саласындағы аумақтық өкілетті органмен және АҚҚ келісіледі.

Атқылауға қарсы қондырғы орнатылған соң, оны сумен күтілетін қысымға сай сынайды, бірақ эксплуатациялық құбыр сынау қысымынан аспауы тиіс. Атқылауға қарсы қондырғыны эксплуатациялық құбыр техникалық жағдайына, ұңғы қыртысы сұйықтық құрамына (газдық фактор) және қондырғы құжатына сай АҚҚ өкілі қатысуымен жүргізіледі.

ҰЖЖ кезінде мұнайгаз көтерілуі байқалса жұмыс тоқтатылып, ұңғы қайта бастырылады. Қайта жұмыс бастау ұйымның техникалық жетекшісі рұқсатымен жүргізіледі.

ҰЖЖ кезіндегі үзілістерде ұңғы аузы мықтап бекітіледі.

Мүмкін болатын мұнайгаз атқылауының алдын алу және жою үшін бастыру сұйықтығын құю блогы орнатылып, оны ұңғыға сұйықтық өздігінен құйылатындай етіп немесе сорап арқылы жалғанады. Ұңғыдағы құбырлар шығарылу кезінде ұңғыдағы сұйықтық деңгейін ұстау үшін бастыру сұйықтығы құйылып тұрады. Құю ыдысын деңгей өлшегішпен жабдықтайды.Ұңғы үстіндегі арматурларды шешу үшін құбыр ішіндегі және сыртындағы қысымдар атмосфералық қысымға теңестіріледі.

Ұңғы үстіндегі қондырғыларды шешу газ бөлінуі тоқтап, ұңғы ішіндегі сұйықтық деңгейіне көз жеткізген соң жүргізіледі. ЖҰТ ұңғы қондырғылары шешілген соң, технологиялық күту қанша уақытқа созылатыны анықталады (ұңғыдан сұйықтық көтерілмеуіне көз жеткізу).

Жұмыскерлер газ – мұнай – су көтерілуін тұрақты бақылайды және ұңғы үстін технологиялық регламенке сай бекітеді.

Құбырлық кеңістікті бекіту үшін көпіршеде шарлық, кері жібермеу клапаны немесе ашық жағдайдағы ыстырмалар дайын болуы тиіс және олар сыналып, қызыл түске боялады.

Ұңғы түбі клапан – ажыратқышпен жабдықталса, ЖҰТ алдын–ала бастыру көзделмесе, қысымы атмосфералыққа дейін төмендетіліп, ұңғыға клапан – ажыратқыш немесе басқа жолдар арқылы сұйық ағындысы жоқтығына үш сағаттан кем емес уақытқа дейін бақыланады.

Клапан – ажыратқышты жасаушы – зауыт нұсқауына сай тексереді.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Бет

34

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

4.4. СЖАЖ кезіндегі  құжаттар, олардың үлгілері 

Ұңғыда жүргізілетін  күнделікті жер асты және күрделі жөндеу жұмыстары кезінде, ұңғы түбінің төңірегін өңдеу операциялары кезінде,оның ішіндегі құбырларды, штангілер мен басқа құралдарды көтеру және  түсіру жұмыстарымен байланысты. Сондықтан ұңғы сағасына уақытша немесе  тұрақты  мұнаралар мен мачталарды  қондыруды қажет етеді. Оған қоса көтеру механизмдерін (тракторға немесе автокөлікк орналасқан механикаландырылған шығыр) орналастырылған. Мұнай және газ кәсіпшіліктерінде ұңғыны күнделікті және жер асты жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін қолданатын мұнара мен шығыр  трактор немесе автокөлік үстінде орналасқан  көтергіш агрегаттар кеңіннен таралған. Құбырларды, штангілер мен басқа құралдарды  көтеру –түсіру  жұмыстарын жасау үшін қолданатын мұнаралар мен мачта жабдықтарының үлгісі 1-ші суретте көрсетілген. Осы сияқты қозғалатын агрегаттардың  өзінің үстіне орнатылған  мұнарасы мен мачтасы болады. Мұнара кәдімгі ілмегі бар тәл жүйесімен  жабдықталған. Оған арнайы аспап арқылы көтеретін жүк  құбырлар, штангілер ілінеді. Мұнараның төбесіне жиналған қозғалмайтын роликтерін кранблок деп атаймыз. Кранблоктың әдетте роликтері еркін бір білікке  орнатылып, массивті рамаға бекітілген. Тәл жүйесінің көтеретін жүк салмағына байланысты кронблокта үштен беске дейін роликтер болуы мүмкін. Тәл жүйесінің  қозғалмалы роликтері де сол сияқты тәл блогы деп аталатын бір торапқа жиналған.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Бет

35

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

5. Өнім қабаттарына  немесе СТА-ға әсер ету

5.1. Қабатты су арынымен жару технологиясы

Қабатты гидравликалық жару-ұңғылардың түп маңы аймағына әсер етудің тиімді құралы. Ұңғыларды меңгергенде бұл әдісті мұнай және газ кен орындарының өнімділігін арттыру үшін, айдау ұнғыларының жұту қабілетін көбейтуге, қабат суларын бөлектеуге және т. с. с. қолданады.

Қабатты гидрожару үрдісінің мәні түп маңы, аймағының жыныстарында ұңғыға айдалатын сұйық қысымы әсерімен жасанды жарықтар жасау мен бұрынғы жарықтарды кеңейтуде. Қабат жыныстарында қысым көтерілгенде жаңа жарықтар қалыптасады және бұрыннан барлары ашылады немесе кеңейеді. Бұл жарықтар жүйесі ұңғыны түптен қашықтықта жатқан қабаттың өнімді аймақтарымен байланыстырады. Қысым төмендегенде жарықтар бітеліп қалмауы үшін оларға ұнғыға айдалатын сұйыққа қосып құм айдайды, жарықтар радиусы ондаған метрлерге жетеді.

Гидрожарудан кейін ұңғы шығымдарын бірнеше ондаған есеге арттыратынын кәсіпшілік тәжерибесі көрсетті. Бұл қалыптасқан жарықтардың бұрынғыларымен жалғасатынын және ұңғыға сұйық жаруға дейін ұңғыдан бөлектенген жоғары өнімді аймақтардан келіп құылатынының куәсі.

Қабатты сүзілетін сұйықпен жарғанда, жарықтардың қалыптасу механизмі былай болады. Ұңғыда сорап агрегаттарымен тудырылатын қысымдағы жару сұйығы алдымен жоғары өткізгішті аймақтарда сүзіледі. Бұл кезде тік бағыттығы қабатшаларда қысым айырмасы пайда болады, өйткені өткізгіштігі жоғары қабатшалардағы қысым өткізгіштігі аз немесе тіптен өткізбейтін қабатшалардағы қысымға қарағанда жоғары. Нәтижесінде өткігіш қабаттың жабыны мен табанына жарушы күштер әсері басталады да, жоғары тұрған жыныстар деформацияға ұшырайды және қабатшалар шектерінде көлбеу жарықтар пайда болады.

Сүзілмейтін сұйықпен жарғанда, қабатты жару механизмі қалың қабырғалы ыдыстарды жару механизміне ұқсас болады және бұл үшін жоғары қысым керек. Бұл кезде қалыптасатын жарықтардың бағыты әдетте тік немесе қиғаш болады. Сүзілетін сұйықпен жарғанда жару қысымы әдетте сүзілмейтін сұйыққа қарағанда біршама төмен, өйткені соңғы жағдайдажару механизмі қалың қабырғалы ыдысты жару механизміне ұқсас келеді. Қабатқа өткен сүзілетін сұйық сұйықпен жанасу ауданының үлкендігі арқасында сүзілмейтін сұйықпен қабатты жаруда қажетті қысымнан біршама төмен қысымда да жаруға жеткілікті күш түсіре алады. Бірақ бұл кезде жару сұйығының көп шығыны және сорап агрегаттарының үлкен саны талап етіледі.

  ЕБ-2002002.000012 ЕТЖ

бет

36

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Қабат жағдайларында жару сұйығының тұтқырлығы өткізгіштікке байланысты 0,05-0,5 Па*с деп есептеледі. Іс жүзінде жару қысымы тау қысымынан көбіне төмен екені анықталды.

Тау қысымынан аз қысымда көлбеу жарықтардың қалыптасуына академик С. А. Христианович ұңғыны бұрғылау үрдісінде қимада кездескен саздар мен сазды жыныстардың майысу деформациясы нәтижесінде болады деп түсіндіреді. Саздар ашылғаннан кейін үстіне басқан жыныстар салмағы әсерінен ұңғыға ағады деп болжалады. Бұл майысу деформациясы аймағындағы қабаттарда «жеңілдету күмбездерінің» пайда болуына соқтырады, нәтижесінде ұңғыға жақын жердегі тау қысымы қабаттың ұңғыдан қашық жатқан бөліктеріне қарағанда төмен болады. Кәсіпшілік практикасында көбіне ұңғылар түбіндегі жару қысымы былай екендігі анықталған:

Рр = (1,5-2,5)Н/100 ,  МПа

(мұндағы: Н – ұнғы тереңдігі, м.)

Газды қабаттарды жарғанда, қабатқа тұтқыр мұнайды енгізген қолайсыз, себебі оларды газ қабатының қуыстарынан шығару қиын. Мұндай қабаттарды сумен жаруға болады, бірақ бұл кезде оны ұңғыға айдау қарқыны жоғары болуы керек (100-120 дм3/с және жоғары).

Құмтасығыш-сұйық құмды аспалы күде ұстап тұру керек. Бұған оның тұтқырлығын көтеру арқылы қол жеткізіледі. Кейде құмтасығышсұйық тұтқырлығы 1 Па*с дейін жетеді.

Соңғы кезде қабаттарды гидрожаруға ең тиімдісі тұтқырлығы аз сүзілетінсұйық деп саналады, өйткені қабат бұл кезде бөтен заттармен ластанбайды, ал оларды құбырлармен айдау қысымы жоғары емес. Бұл жағдайда түптегі қысым тез өседі және жарық пайда болғаннан кейін де жоғары деңгейде сақталады, нәтижесінде жарықтар жақсы ашылады және құммен толтырылады.

Қабаттарды жару кезінде, тұтқырлықтың көтерілуі де, сұйықтардың сүзгіштігінің азаюы сияқты оларға сәйкес қосындылар еңгізу арқылы болады. Қабаттарды жару кезінде, қолданылатын көмірсутекті сұйықтар үшін қоюлатқыштар болып органикалық қышқылдардың тұздары, мұнайлардың жоғары-молекулалық және коллоидтық ерітінділері (мысалы, мұнай гудроны және мұнай өңдеудің басқа да қалдықтары) табылады.

Карбонаттық коллекторларды жарғанда қолданылатын кейбір мұнайлардың, керосин-қышқылды және мұнайқышқылды эмулсияларының тұтқырлығы едәуір және құмтасығыштық қабілеті жоғары. Оны, сұйықтар мұнай ұңғыларында қабаттарды жарғанда, жару сұйығы және құмтасығыш-сұйық ретінде қолданылуда.

.

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Бет

37

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Су айдау ұңғыларында қабаттарды жаруға көмірсутек негізді жару сұйықтары мен құмтасығыш-сұйықтарды қолдану судың көмірсутектермен қоспасы түзілуі нәтижесінде жыныстар өткізгіштігінің су үшін айдау ұңғыларын қоюлатылған сумен жарады. Қоюлату үшін сульфит-спирт бардасы (ССБ) және т. б. суда жақсы еритін туынды целлюлюзалар қолданылады.

Жарықтарды толтыруға арналған құм келесі талаптарды қанағаттандыру керек:

1) берік құм жастықтарын  қалыптастыруы және қысымға шыдамалы  болуы керек;

2) сыртқы қысым әсерінде жоғары өткізгіштікті сақтау керек.

Ірі түйіршікті, жақсы жұмырланған және механикалық беріктігі жоғары, гранулометриялық құрамы біртекті құм бұл талаптарды қанағаттандыра алады. Түйіршіктер өлшемдері 0,5-1,0 мм. таза кварц құмы, ең көп қолданым тапты. Терең ұңғыларда құм орнына арнайы түйіршікті материал (корунд) қолданылады.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

38

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

5.2. Дәстүрлі өңдеу (ВУС, ЭКВ, ЭКВ)

 Қабаттан мұнайды алу және қабатқа әсер ету жұмыстары ұңғыма арқылы жүзеге асады. Ұңғыманың түп аймағы (ПЗС) –барлық процестер қарқынды жүретін облыс болып табылады. Бұл жерде, сұйықтың қозғалу жылдамдығы, қысым градиенті, энергия шығыны, сүзілу кедергісі өте үлкен болады. Кен орнын игерудің тиімділігі, өндіру ұңғымасының өнімі, айдау ұңғымасының тұтымдылығы және ұңғымамен сұйықты көтеруге арналған қабат энергиясы қабаттың түп аймағындағы жағдайына тікелей байланысты.

Қабаттан сұйықты алу кезінде немесе қабатқа сұйық айдау кезінде ұңғыма түбі аймағының сүзілу кедергісін жою үшін жұмсалатын энергияны бір қалыпта сақтап қалу өте маңызды. Шегендеу құбырларын перфорациялау жұмыстары ұңғыманың түп аймағына қысқа мерзімде әртүрлі жиелікпен қабатқа толқынмен соққылап әсер ететін кристалдардың көмегімен жүзеге асады.

Мұнай өндіру процессінде қабаттан өндірілетін сұйықтар - мұнай, су және газ өндіру ұңғымасының түп аймағы арқылы өтеді, ал қабатқа айдалатын барлық су көлемі су айдау ұңғымасының түп аймағымен өтеді.

Бұл процестер қабат ішінде қысымға және температураға байланысты жүреді. Нәтижесінде, ұңғыманың түп аумағын сүзгі есебінде қарастыратын болсақ, онда термодинамикалық теңесудің бұзылуы нәтижесінде әртүрлі көмірсутегі компоненттері (шайыр, асфальтендер, парафиндер және т.б.) және әртүрлі тұздар бөлініп қалуы мүмкін.

Сүзілу кедергісін және қабаттың түп аумағындағы энергетикалық шығынды төмендету үшін, сонымен қатар ұңғыманың түп аумағының өткізгіштігін және сұйық ағынының жылдамдығын жоғарылату мақсатында ұңғыманың түп аумағына әсер ету іс-шараларын жүргізу керек.

Ұңғыманың түп аумағына әсер ету әдістерін негізгі үш топқа бөлуге болады: химиялық, механикалық, жылулық.

Химиялық әдіспен әсер ету- ұңғыма түп аумағында өткізгіштік нашарлап кеткен жағдайда, қабат жынысын немесе элементтерді еріту кезінде қолданылады, мысалы: тұз немесе темір шөгінділері және т.б. Мұндай әсер ету әдістеріне қарапайым тұз қышқылымен өңдеу әдісі жатады.

Механикалық әдіспен әсер ету- қатты жыныстарға тиімді, яғни ұңғыманың түп аумағына қосымша жарықтар салып, қабатта сүзілу процессін жақсартады. Әсер етудің бұл түріне қабатты сұйықпен жару (ГРП) жатады.

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

39

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Жылулық әдіспен әсер ету- тек қана скважианың түп аумағында қатты және тұтқыр көмірсутегілер, яғни парафиндер, шайырлар, асфальтендер қатып, тұрып қалған жағдайда, сонымен қатар тұтқыр мұнайдың сүзілуін жақсарту үшін қолданылады. Әсер етудің бұл түріне ұңғыманың түп аумағын тереңге арналған электрқыздырғыштармен, бумен және басқа да жылу тасығыштармен жылыту жатады.

Сонымен қатар ұңғыманың түп аумағына әсер етудің жоғарыда аталған үш әдіске ұқсас келетін басқа да әдістері бар. Мысалы: ұңғыманы термохимиялық өңдеуді-қабат жынысына химиялық әсер ету әдісімен байланыстыруға болады, сол сияқты арнайы енгізілген заттардың химиялық реакциясы кезінде үлкен көлемде жылудың бөлінуінде жатқызуға болады.

Сол себептен, қабатқа әсер ету әдісін таңдамас бұрын, толық кен орын бойынша қабаттың термодинамикалық шарттарын, ұңғыманың түп аумағының жағдайын, сонымен қатар тау жынысының және сұйықтың құрамын мұқият түрде зерттеп алу қажет.

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

Бет

40

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

5.3. ЖОЖ (РИР) технологиясы

Қазіргі кезде мұнай мен газ кен орындарының көпшілігі игерудің соңғы кезеңдерінде жұмыс істейді, өнімнің сулануының жоғары дәрежесімен және мұнай берілуінің төмен деңгейімен сипатталады. Бұл мұнай өндіретін компаниялардың тарапынан үлкен шығын шығуына әкеледі.

Қазақстанның кен орындарында сынақтан өткізілген және оңтайлы деп танылған әдістердің бірі өндіруші ұңғымаларды натрий силикатының (сұйық шыны) негізіндегі қойылтпақ түзетін жүйелерді қолдана отырып өңдеу технологиясы болып табылады.

Аталған технологияның міндеті - өндіруші ұңғымаларда да, сондай-ақ айдау ұңғымаларында да сіңірімділігі жоғары қойнауқатшаларды, ұстын сыртындағы және қат аралығындағы құйындыларды іріктемелі түрде оқшаулау.

Технологиялық үдеріс су ағып келетін немесе су сіңірілетін аймақты геофизикалық зерттеу әдістері арқылы айқындаудан, қойылтпақ түзетін қоспаны дайындау мен айдауда, оны қойылтпақ түзілгенше ұстап, соңынан ұңғыманы іске қосудан тұрады.

Натрий силикатының негізіндегі қойылтпақ түзетін қоспаның төмендегідей сипаттары бар:

• Оқшаулауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жеткілікті беріктігі;

• Сілтілі реагенттің ықпалымен жойылу қабілеті;

• Құраластарының арақатынасы әр түрлі болғанда, қойылтпақ түзу жылдамдығының әр түрлі болуы (қаттың температурасына байланысты қойылтпақ түзілуінің ең оңтайлы уақытын таңдауға мүмкіндік береді және қоспаның көлемі үлкен болғанда қиындықсыз айдауға ықпалдасады).

Судың ағынын натрий силикатын (сұйық шыны) қолдана отырып шектеу технологиясының басты артықшылығы:

• Оқшаулау жұмыстарын іріктеу мүмкіндігі;

• Оқшаулау материалының беріктігі және уақыт бойынша тұрақтылығы;

• Қоспаны дайындаудың және қатқа айдаудың технологиялылығы;

• Пайдаланылатын реагенттердің экологиялық қолайлылығы;

• Қолданылуының технологиялық тұрғыдан тиімділігі.

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

41

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

42

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

6. Қорытынды

Қисымбай кен орны 1978 жылы ашылды.Өнімді горизонтты жоғарғы юраның колловейлік ярусының және төменгі бордың валанждық ярусының түзілімдеріне жатады. Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық сұлбасы шығарылды,қазір бұл сызба бойынша осы кен орнын игеріліп жатыр.

 Жұмыста кен орынның  игерілудің ағымдағы жағдайын  бағалау және игерудің радционалды  варианттын дәлелдеу жүргізілді.

 Кенішті игеру жүйесін  бақылау және реттеу жұмыстарын  жүргізу үшін ұңғыларды және қабатты гидродинамикалық зерттеу жұмыстары кезеңді түрде жүргізілуі тиіс.

 Қисымбай кен орнын  игерудің технологиялық көрсеткіштерін  болжау үшін есептеу модельінің  құрылымы кен орынның геологиялық  модельін құрастыру кезінде қолданылған  өнімді қабаттың геология – физикалық және гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.

 Қисымбай кен орны  Каспий маңы ойпатының Оңтүстік  –шығыс бөлігінде орналасқан. Әкімшілік  жағынан Қазақстан Республикасының  Атырау облысының Жылыой ауданына  жатады. Жақын орналасқан тұрғылықты орындар Сарықамыс және Опорный ауылдары кен орнынан 60-70 м қашықтықта орналасқан. Қосшағыл және Қаратон мұнай кәсіпшіліктері болып табылады. Құлсары аудандық орталығы кен орыннан 85 км қашықтықта жатыр. Облыс орталығы Атырау қаласы 300 км қашықтықта. Кен орынға тікелей жақын жерде Атырау-Бейнеу-Маңғышлақ және Өзен-Атырау мұнай құбырын байланыстыратын темір жол өтеді

  ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

43

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Нұрсұлтанов Ғ.М., Абайлданов Қ.М., «Мұнай және газды өндіріп, өңдеу», Алматы, 1999ж.

3. «Қазақстан мұнай энциклопедиясы» , 2 томдық, Алматы, «Мұнайшы» қоғамдық  қоры, 2005ж.

4. «Мұнай және газ геологиясы  танымдық және кәсіптік-технологиялық  терминдерінің түсіндірме сөздігі». Анықтамалық басылым. Алматы, 2003ж.

5. Майлыбаева Г.Ж. «Мұнай және газды өндіру техникасы мен технологиясы».

6. Т.Ускимбаев «Мұнай – газ  скважиналарын  бұрғылау, сынақтан өткізу, пайдалану»

ЕБ-0809000.000013 ЕТЖ

бет

44

өзг

бет

№құжат

қолы

күні

.                                                                     

                                                                               Кіріспе

• Мұнай – көміртегілер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық; қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде тұнбалық қабатында орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі. 
  Мазмұны 
  
• Жалпы мәліметтер
• Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85 % -ға дейін) тұратын бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді: метанды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында оттегі, азот, күкірт, асфальтты шайыр қосындылары да кездеседі.
• Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алақында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65-0,95 г/см3. Мұнай өз бойынан электр тоғын өткізбейді. Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин, керосин, лигроин, парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер, парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса, машина дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын — бір тонна мұнай үш тонна көмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна шымтезектің қызуына тең.
• Қазір «Қара алтын» деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар. 1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Еуропаға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.

  ЕБ-2002002.000012 ЕТЖ

бет

5

өзг

бет

№құжат

қолы

күні