Өнеркәсіптік өнім өндірісіне кеткен шығындардың есебі мен аудиті

Өнеркәсіптік өнім өндірісіне кеткен шығындардың есебі  мен аудиті

 

Мазмұны

Бет.

 

Кіріспе				3
1	Өнеркәсіптік  өнім өндірісіне кеткен шығындардың  теориялық  негіздері
	Шығындардың экономикалық мәні және олардың жіктелімі Негізгі  өндіріс   шығындарының   есебі Көмекші   өндірістің   шығындарының  есебі	5       15       23
2	Ақтөбе облысы Алға ауданы Қарабұлақ аулы   Әкімшілігінің   шығындарын  талдау
	2.1 «Қарабұлақ аулы Әкімшілігінің»  қаржылық жағдайын есептеу   және талдау 2.2     Қарабұлақ аулы  Әкімшілігінің   шығындары  мен баланысын талдау		29   36
3	Өнеркәсіптік өнім өндірісіне  кеткен шығындардың  аудиті
	3.1  Өндіріс  шығындарының  төмендеуінің  негізгі бағыттары 3.2 Аудиторлық тексеру және аудиттің мақсаттары, міндеттері және дерек көздері 3.3 Қазіргі ақпараттық  технологияларды қолдану арқылы  шығындардың аудитін жетілдіру жолдары		43   53   55
Қорытынды Пайдаланылған  әдебиеттер  тізімі Қосымшалар				68 70
				72

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қатаң бәсекелестік жағдайы  кәсіпорындардың шығындарды басқару  процесіне, оларды есептеу мен мониторинг жүргізудің жетілдіру жолдарын іздеуге  үлкен қызығушылық тудыруна әкеледі. Кәсіпорында шығындарды басқару  процесін ұйымдастыру шығындардың  жалпы деңгейін төмендетуге көмектеседі. Бұл кәсіпорынға қосымша бәсекелік  артықшылықтарды береді.

Мемлекет экономикасының нарықтық қатынастарға өтуімен бірге  кәсіпорындардың өздігінен жұмыс  істеуі, сонымен қатар олардың  экономикалық және заңгерлік жауапкершіліктері  артуда. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық тұрақтылығының мәні, сонымен  қатар олардың бәсекеге қабілеттілігі  жылдам артады. Шарушылықты тиімді жүргізе білу кәсіпорынның бәсекелестік жағдайында алға шығу шарты болып  табылады.

Шығындарды тиімді басқару  арқылы кәсіпорында үлкен нәтижеге қол жеткізу, пайданы максималдау және өндірістің тиімділігін арттыруға болады. Кәсіпорын қызметінің негізгі қаржылық нәтижесі пайда болып табылады, ол оның келешекте дамуының негізі және қаражат көзі қызметін атқарады. Өндіріс көлемін немесе шығарылатын өнімге бағаны өсіру арқылы пайданы арттыруға болады, бірақ бұл әрдайым мүмкін еме және мақсатқа сай келмейді. Сол себепті кәсіпорынның пайдасын арттырудың негізгі шарты өнім өткізілімі мен өндіріс шығындарын төмендету, сөның ішінде шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендету болып табылады, осыған орай шығындарды басқару және ұйымдастыру кәсіпорын үшін маңызды мәселе болып табылады [1].

Соңғы жылдары шикізат  құнының, материалдардың, энергияның өсуіне, сонымен қатар, несиені тұтыну үшін пайыздық ставкалардың, жарнамаға деген  шығындардың өсуіне байланысты өндіріс  шығындарының өсуі тенденциясы бақылануда. Нарықтық қатынастардың қалыптастыру халықаралық тәжірибе мен нарықтық экономика кезеңіне өту ерекшеліктерін ескере отырып, өндіріс шығындарын басқару тәжірибесін жетілдіруді  талап етеді. Бұл кәсіпорынға  бәсекелестік жағдайында өмір сүруіне, пайданы максималдау мен шығындарды минималдауға, кәсіпорын қызметінің рентабельділігін қамтамасыз етуге  көмектеседі.

Шығындарды дұрыс басқару  үшін, біріншіден, оның мәнін сипаттайтын  анықтама беру қажет, екіншіден, оларды нақты белгілері бойынша топтастыру қажет, ол олардың басқару объектісі  бойынша шығын деңгейін белгілеуге көмектеседі және де кәсіпорында  шығындарды басқарудың негізгі әдістерін  зерттеп, жоспарлау, есептеу, бақылау, талдау жүргізу қажет.

Мәселенің  өзектілігі, оның  ғылыми  өңделу  деңгейі, өнеркәсіптік өнім өндірісіне кеткен шығындарды басқару және оны төмендету мәселелері, өндіріс шығындарын басқару стратегиясын жетілдіру сұрақтарын  шешу  қажеттігі  және  мағыналығы  тақырыпты  таңдауға,  дипломдық  зерттеу  міндеті  мен  мақсатын  белгілеуге  жол  ашты.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - өнеркәсіптік өнім өндірісіне кеткен шығындарды басқару жүйесінде тиімділікті арттыратын және өндіріс шығындарының оңтайлы деңгейін қамтамасыз етуге ықпалын тигізетін шараларды өңдеу, пайданы максималдау арқылы кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру.

 Осы мақсатқа сәйкес  келесідей міндеттер қойылды:

• басқару мақсаты үшін шығындардың экономикалық мәнін ашу және олардың жіктелімін көрсету;
• кәсіпорынның өнеркәсіптік өнім өндірісіне кеткен шығындарды талдау;
• кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметін талдау;
• Ақтөбе облысы Алға ауданы Қарабұлақ аулы Әкімшілігінің   шығындарына талдау жүргізу;
• шығындарды басқарудың қазіргі таңдағы әдістерін анықтау;
• кәсіпорында шығындарды басқарудың тиімділігін арттыру жолдарын қарастыру.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Кәсіпорындағы өндіріс шығындарын  басқару стратегиясын жетілдіру жолдары бойынша ғылыми тұрғыда белгіленген ұсыныстар жұмыстың ғылыми жаңалығын құрайды.

Зерттеу барысында қол  жеткізген нәтижелер келесідей:

• кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;
• басқарудың негізгі функциялары бойынша шығындарды анықтау;
• Ақтөбе облысы Алға ауданы Қарабұлақ аулы Әкімшілігі   бойынша шығындарды есептеу;
• өнім бірлігіне (жұмыс, қызмет) - өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға кеткен шығындарды есептеу.

Дипломдық жұмыстың зерттеу  объектісі - Ақтөбе облысы Алға ауданы Қарабұлақ аулы Әкімшілігінің қаржылық-шаруашылық қызметі болып табылады.

Диплом жұмысының барысы үш бөлімнен құрылған.  Бірінші бөлімде жалпы шығындардың экономикалық мәні және олардың жіктелімі, шығындарды алғаш зерттеген ғалымдар, кәсіпорын шығындарын басқару, талдау және шығындарды басқарудың шетелдік тәжірибесі қарастырылған.

Екінші бөлімде Ақтөбе облысы Алға ауданы Қарабұлақ аулы Әкімшілігінің  қызметі барысында қалыптасатын жағдайды және шығындарын талдау, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен өтімділігін талдау   толық  қарастырылған.

Үшінші бөлімде қазіргі  таңда кәсіпорын шығындарын басқару  жүйесін жетілдіру, шығындарды есептеу  әдістерін жетілдірудің негізгі  бағыттары, шығындарды басқарудың тиімділігін  жоғарылату бойынша шаралар қарастырылған.

Диплом  жұмысының құрылымы мен  көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1  Өнеркәсіптік  өнім өндірісіне кеткен шығындардың  теориялық  негіздері

1.1    Шығындардың  экономикалық  мәні  және олардың  жіктелімі

Кәсіпорын – түрлі өндірістердерден және шаруашылықтардың (негізгі, көмекші, қосымша, қосалқы және эксперменттік) тұратын күрделі механизм.

Кәсіпорынның жекеленген өндірістік буындар бойынша жоспарлау  және шығындарды есепке алу мақсатында өндірелетін өнімнің атқарлатын қызметіне қарай барлық өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге бөлінеді. Негізгі  өндіріске кәсіпорын шығаратын  өнімдер, сондай – ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу – машина жасау  зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды  дайындайтын өндірістер жатады.

Көмекші өндіріс негізгі  өндірістен өнім әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал  етеді (жөндеу миханикалық және аспаптық цехтар, электер – көліктік, су мен  жабдықтау және т.б).

Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан  тазартылған мақта өндіру жөніндегі  цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын  кәдеге  жаратуға септігін тигізеді.

Қосалқы цехтар (ыдыстар  мен буып – тиеу материалдарын дайындаумен айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші өндірістерде пайдаланылатын материалдардан өнім өндіреді.

Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды және түрлі эксперменттік жұмыстарды атқарады. Бұдан басқа кәсіпорында  қызмет көрсететін өндірістермен кәсіпорын  ұжымның тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын үй коммуналдық шаруашылық, машиналар, кір жуатын орындар) болады. Бұл кәсіпорындар өнімді дайындауға, сондай – ақ басқа  да тарапта жұмыстарды атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септігін тигізеді.Өндірістік есепті дұрыс ұйымдастырудың кез  – келген кәсіпорын үшін маңызы зор.

Өндірістік бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына (типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке – дара, сериялық және жаппай өндіріс болып үш топқа (тұрпатқа ) бөлінеді[2].

  Жеке – дара (жекелеген)  өндіріс - өнім жекелеген данадармен  немесе қайталанып отыратын шығын  тапсырыстармен дайындалатын өндіріс. 

Бұл ауыр машина жасауға, кеме жасауға, берген станоктар мен трубиналарды өндіруге тән. Оның мынандай ерекшеліктері  бар: ондағы цехтар нақты бір салаға мамандандырылмайды: субъект мен  цехтардың өндіріс бағдарламасында  бұйымдармен олардың бөлімдерінің көп мөлшерде болуымен ерекшеленеді: дайындық – қорытындылау жұмыстарына  кететін шығындардың деңгейі  салыстырмалы жағыдайда алғанда  бір шама үлкен болады: өндірістің басқа да тұрпаттарына қарағанда өндірістік цикл ұзақ болып келеді. Жеке – дара өндірісте әдетте, шығындарды есепке алу үшін және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін тапсырыстық әдіс қолданылады, бұл орайда шығындар әрбір бұйым (тапсырыс ) бойынша есепке алынады.

Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын - оқтын қайталанып отырумен сипатталады  және оған мынадай ерекшеліктер тән: шығарылатын өнім номенклатурасының  шектеулілігі; жұмыс орындарының  салыстырмалы түрде алғанда кең  мамандануы; мамандандырылған машиналардың, аспаптармен қондырғыларының қолданылуының  шектеулілігі. Сериялық өндіріс машина жасау өнеркәсібінде және металл өңдеуде неғұрлым кең тараған. Бұл  кәсіпорындарда өнімнің шығарылуын есепке алу сериялы бұйымдарға тән  етіп қолданылады, бірақ ол бұйымдарды құрастыратын партияларға қолданылмайды. Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді сериялық өндіріс (өнім жыл бойы үздіксіз дайындалады) сериялық (мамандану анағұрлым тар, ал өндірістік желілер мен цехтар бойынша және технологиялық жағынан мамандандырылған) ұсақ сериялық өндіріс (жекелеген өндірістен ұсақ сериямен өнім шығаруға арналған).

Сериялық өндірісте шығынды  есепке алудың және өнімнің өзіндік  құнын калькуляциялаудың нормативтік  немесе қайта жасау әдістерін  қолданады.

Жаппай - өндіріс ұзақ уақыт  бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын  өндіріс тұрпаты (типі). Шығарылатын  өнімдердің ассортименті (түрлері) көп  болғанымен олардың шығарылатын  мөлшері айтарлықтай көп болуы  мүмкін, белгілі бір салаға ыңғайланған  жабдықтардың жоғары деңгейі және өндірістің жұмыс ырғағының жоғары болуы  өндірістің осы тұрпатына тән  белгілер болып табылады. Бұл арада  әдеттегідей өнімнің және оның негізгі  элементтерінің өзіндік құнын есепке алудың және калькуляциялаудың  нормативтік  әдісін қолданылады.

Өндірісті ұйымдастыру типі (тұрпаты) тек шығындарды есепке алуға  және өнімнің өзіндік құнын калкуляциялауға  ғана әсер етіп қоймайды. Сонымен бірге  бастапқы есепті ұйымдастыруға талдамалық есепке де әсер етеді. Мәселен, ірі сериялық және жаппай өндірістерде шығарылатын  өнім мен жалақы ауысым (смена ) ішінде өндірілген өнім рапорттарына ал жеке – дара және ұсақ сериялық өндірістерде – жасалған жұмыстар зарядтарымен үйлесімде көбіне маршруттық парақтарына  жазылады.

Кез келген өнімді өндіру жұмыстарды атқару және қызметті көрсету белгілі бір шығындар мен байланысты, ондай есеп мынаны қамтаматсыз етуі керек: жалпы өнім көлемін, әр бір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын есептеу (калькуляциялау) қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген өнімнің нақты шығысын толық дер кезінде және шынайы көрсету, сондай ақ жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді[3].

Шешімді қабылдау үшін ақпараттарды жинаған кезде белгілі бір шешім типтерін қабылдау үшін белгілі бір шығын түрлері маңызды болуы, ал кейбіреулері үшін сол шығындар ескерілмеуі мүмкін. Шын мәнінде, өндірістік шығындар көптеген белгілері бойынша жіктелуі мүмкін: