Універсітэтазнаўства як прадмет вывучання і даследвання

1. Універсітэтазнаўства як прадмет вывучання і даследвання.

Універсітэтазнаўства –  сістэмны прадмет, інтэгральны курс, які аб’ядноўвае веды макра- (космас) і мікрасвету (чалавек), сінтэзуе шматлікія веды з гісторыі, філасофіі, культуралогіі, геаграфіі, філалогіі, дыпламатыі, а таксама ўключае ў сябе і гісторыю універсітэтаў, іх ролю ў грамадстве.

Вучэбны курс “Універсітэтазнаўства” быў заснаваны ў 2007/2008 навучальным  годзе ў БДУ. Першым хто высіупіў з прапановай стварэння вучэбнага курса быў Васіль Стражаў. Прадмет спрыяе развіццю талентаў, фарміраванню гарманічнага чалавека свайго часу, абуджэнню творчай думкі. Яшчэ адной мэтай з’яўляецца далучэнне да слаўных традыцый, нагаданне пра слынныя навуковыя постаці, расказаць пра ўнёсак вучоных БДУ ў айчынную навуку.

“Мы вучымся не для школы, а для жыцця”, — такі надпіс на латыні змешчаны пры ўваходзе ў рэктарат БДУ.  
“Універсітэтазнаўства” — дысцыпліна не толькі метадалагічная, але і светапоглядная.

Адукацыя – сістэмны працэс пазнавання, захоўвання і распаўсюджання ведаў, атрымленных у выніку развіцця фундаментальных навук, а таксама  на базе сацыяльнага вопыту нацыі.

Асноўная роля адукацыі: назапашванне, узбагаўчэнне і перадача ведаў нацыі(чалавецтву), захванне і узбагачэнне культуры.

Функцыі універа:

• Адукацыйная(засваенне, захоўванне, перадача ведаў і ідэй)
• Сацыяльная або цывілізацыйная(універсіт. Адукацыя садзейнічае развіццю выхавання, станаўлення як індывіда, так і ўсяго грамадства)

Примечание: возможно понадобится рассказать о подходах различных учёных, но я посчитал эту работу просто бесполезной, так  как очень тяжело запомнить все  высказывания тех самых учёных.

2. Адукацыя ў старажытнасці, правобразы ўніверсітэтаў

Некалькі  здагадак:

• Першым помнікам пісьменства з’яўляюцца “Тэртэрыйскиятаблічкі”( 5500 г. да н. э.).
• Першы народ, які пачаў пісаць літарамі былі фінікійцы.
• 3-2 век да н.э. – зараджэнне прыватных школ граматы.
• Спачатку школы былі грэчаскімі, пазней грэка-лацінскімі.
• Ствараліся спецыяльныя падручнікі, у якіх змяшчалі ўрыукі з твораў Вергілія, Цыцэрона і інш.

Першымі правобразами універсітэтаў  былі знакамітыя цэнтры антычнасці - Піфагарэйскі саюз, Акадэмія Платона, Лікей Арыстоцеля і заснаваны Пталямеем Александрыйскі мусейон з найбагатай бібліятэкай . Гэтыя антычныя навучальныя ўстановы пакінулі вялікі след у сусветнай  культуры, але, апярэдзіўшы свой ​​час, засталіся адзінкамі. Патрэбнасць  грамадства ў навучальных установах  такога тыпу з'явілася значна пазней. Адным з першых універсітэтаў  у поўным сэнсе слова стаў Балонскі, які быў адкрыты ў 1088. Першыя універсітэты ўяўлялі сабой карпарацыі людзей інтэлектуальнай працы (з сацыялагічнай  пункту гледжання паказальна тое, што  адным з значэнняў лацінскага слова "universitas" з'яўляецца карпарацыя). Гэта былі супольнасці выкладчыкаў  і студэнтаў, якія адрозніваюцца  тым, што ў адных, як у Балонні, запраўлялі справамі студэнты, а ў  іншых, як у Парыжы, - выкладчыкі.

 Примечание: очень тяжело написать о образование в древние времена, данных мало, а то что есть это хронологическая цепочка.

3. Пачатак эры еўрапейскіх універсітэтаў(12-17 ст.).

Першыя універсітэты паўсталі ў XII стагоддзі - часткова з біскупскіх школ, якія мелі найбольш буйных прафесараў ў галіне багаслоўя і філасофіі, часткова з аб'яднанняў прыватных  выкладчыкаў - спецыялістаў па філасофіі, праву (рымскае права) і медыцыне. Найбольш старажытным універсітэтам  у Еўропе лічыцца Парыжскі універсітэт, які існаваў у якасці «вольнай школы» яшчэ ў першай палове XII і  ў пачатку XIII стагоддзя (ўстаноўчай граматай Піліпа II жніўня 1200 г. аб правах Сарбоны). Роля універсітэцкіх цэнтраў, аднак, яшчэ ў XI стагоддзі пачалі гуляць італьянскія вышэйшыя школы - Балонская  юрыдычная, якая спецыялізавалася на рымскім  праве, і Салернская медыцынская  школа. Найбольш тыповы Парыжскі універсітэт, статут якога лёг у аснову іншых  універсітэтаў Еўропы, складаўся  з чатырох факультэтаў: артыстычнага, медыцынскага, юрыдычнага і багаслоўскага (ўключаў у сябе і выкладанне філасофіі  ў царкоўным асвятленні). 
 
Іншымі найбольш старадаўнімі універсітэтамі Еўропы былі Оксфардскі і Кембрыджскі ў Англіі, Саламанкскі у Іспаніі і Неапалітанскі ў Італіі, заснаваныя ў XIII стагоддзі. У XIV стагоддзі былі заснаваныя універсітэты ў гарадах Празе, Кракаве, Гейдэльберга. У XV стагоддзі лік іх хутка павялічыўся. У 1500 годзе ва ўсёй Еўропе было ўжо 65 універсітэтаў.

Выкладанне ўсярэднявечныхуніверсітэтахвялося  налацінскаймове.Асноўнымметадамуніверсітэцкагавыкладаннябылілекцыіпрафесараў.Распаўсюджанайформайнавуковыхзносінз'яўлялісятаксамадыспуты, або публічныяспрэчкіна тэмыбагаслоўска-філасофскага характару.Удыспутахпрымаліўдзелгалоўнымчынампрафесарауніверсітэтаў.Але таксамаўладкоўвалісядыспутыі длясхалароў(схалары - студэнты, ад словаSchola- школа). 
У агульнаймасесярэднявечныхуніверсітэтаўвылучаюцца такзваныя "матчыны". Гэта -універсітэтыБалонні, Парыжа, ОксфардаіСаламанцы. На думкунекаторыхдаследчыкаў, гэта былісвайгородуфакелоносцыі астатніяуніверсітэтытолькіпераймаліім.АсаблівапераймаліПарыжскамууніверсітэту, які наватпразваліў сярэдніястагоддзя "Сінаі вучонасці".

У эпоху Адраджэння гуманістычныя  ідэі паступова распаўсюджваліся па Еўропе, дасягнуўшы Англіі ў перыяд царкоўнай Рэфармацыі. Пад уплывам  новых ідэй універсітэты пачалі рыхтаваць  студэнтаў не толькі да царкоўнага, але і да актыўнага свецкага жыцця  і свецкай культуры. На першым этапе (3-4 гады) навучанне складалася ў  авалоданні сям'ю «свабоднымі мастацтвамі»: граматыка, рыторыка і логіка (так  званы Трывіум), арыфметыка, геаметрыя, музыка і астраномія. У эпоху Вялікіх  геаграфічных адкрыццяў і заваёвы, асабліва іспанцамі, шырокіх каланіяльных уладанняў ва універсітэтах абмяркоўвалі пытанні правоў карэннага насельніцтва і міжнароднага права. Вынаходства  кнігадрукавання прывяло да папулярызацыі  друкаванага слова. У прыватнасці, ужо ў XV ст. сталі папулярнымі  навуковыя часопісы, і да XVIII ст. кожны  універсітэт звычайна выпускаў уласны часопіс .

4. Адукацыя ў старажытнай Русі і ВКЛ.

Старажытная Русь

У абавязак кожнай сям'і ўваходзіла навучыць сваіх дзяцей грамаце. Археолагамі  знойдзена мноства берасцяных грамат, на якіх вучыліся пісаць нашы продкі: дзеці  трэніраваліся адлюстроўваць асобныя  літары, потым запаміналі ўсю азбуку, затым яны пісалі словы. Часам  бацькі адчувалі, што іх дзіця вельмі таленавіты,такога маляняці аддавалі ў вучэнне да чалавека, які валодаў кніжнай мудрасьцю. Ад сучаснага вышэйшай адукацыі адрознівалася тым, што ў настаўніка быў толькі адзін вучань, а значыць, усё каштоўныя веды, увесь свой вопыт настаўнік імкнуўся ўкласці ў прытомнасць адзінага чалавека. Вучань пад кіраўніцтвам настаўніка асвойваў рэлігійныя тэксты і свецкія кнігі, вучыўся тлумачыць іх, бачыць за іншасказання схаваны сэнс. 
Цар Іван Грозны для ўмацавання цэнтралізаванай ўлады ў 1551 г. сабраў сабор - прадстаўнікоў царкоўнай іерархіі з удзелам баярскай думы для складання спецыяльнага выкладзенай. Зборнік рашэнняў складаўся з 100 раздзелаў.

ВКЛ 
Адукацыя ў ВКЛ захоўвала свой канфесіянальны характар. У 2-ой палове 16 ст. існавалі праваслаўныя школы з пашыранай праграмай адукацыі, дзе вывучаліся царкоўнаславянская граматыка, матэматыка, філасофія, тэалогія. Значны ўклад у развіццё, а часткова і ў секулярызацыю школьнай асветы зрабілі брацтвы праваслаўныя — віленскае Святадухаўскае, магілёўскае, слуцкае, брэсцкае, пінскае, полацкае і інш.

Каталіцкая сістэма школьнай і  калегіумнай адукацыі таксама адпавядала тагачасным тэалагічным, царкоўна-рэлігійным і грамадскім патрэбам. Паводле пастаноў віленскіх сінодаў каталіцкія школы  павіны былі стварацца пры кожным прыходзе (плябаніі). Пасля ўтварэння  Рэчы Паспалітай і перамогі контрэфармаццыі  на тэрыторыі ВКЛ пачалі пашырацца  сярэднія каталіцкія навучальныя ўстановы еўрапейскага ўзроўню — калегіумы, якія існавалі ў многіх гарадах княства. Большасць з іх знаходзілася пад апекай езуіцкіх, піярскіх і іншых каталіцкіх ордэнаў. Шырокай праграмай адукацыі вылучаліся пратэстанцкія школы, якія ўзначальвалі дэмакратычныя дзеячы рэфармацыйнага руху. Менавіта ў рэфармацыйных колах у 1560-я гады ўзнікла ідэя стварэння першага ў ВКЛ універсітэта. Аднак пад уплывам каталіцкага духавенства такая навучальная ўстанова была падначалена езуітам).

Побач з царкоўна-рэгілійнымі формамі  школьнага навучання, у ВКЛ заўсёды існавалі прыватныя формы адукацыі. Многія беларускія, літоўскія і ўкраінскія феадалы, частка заможнага мяшчанства, духавенства папаўнялі сваю адукацыю ў розных заходнееўрапейскіх універсітэтах (пераважна ў Кракаўскай і Кёнігсберскай акадэміях, у Германіі, Чэхіі, Італіі). Пад уплывам еўрапейскага Асветніцтва ў ВКЛ з сяр. 18 ст. пачаліся рэформы ў школьнай калегіумнай адукацыі, у 1773—1775 распачала сваю дзейнасць Адукацыйная камісія.

5. Накіраванне сістэмы вышэйшай адукацыі на беларускіх землях(16-19 ст.)

У канцы XVIII стагоддзя беларускія землі ўвайшлі ў склад Расійскай  імперыі ў выніку падзелу Рэчы Паспалітай паміж Расійскай імперыяй, Прускі каралеўствам і Аўстрыяй.Доўгі  час на тэрыторыі сучаснай Рэспублікі Беларусь не было вышэйшых навучальных  устаноў. У канцы XVIII стагоддзя пры  ўдзеле запрошанага з Францыі  Жана Эмануэля Жылібера ў Горадні  была адкрыта медыцынская акадэмія, якая, аднак праіснавала ўсяго  некалькі гадоў. У першай палове XIX стагоддзя  некаторы час дзейнічалі езуіцкі  калегіум у Полацку і ​​земляробчы інстытут у Горках, але яны праіснавалі  нядоўга з-за садзейнічання выкладчыкаў  і студэнтаў калегіума арміі  Напалеона і ўдзелу студэнтаў  земляробчага інстытута ў паўстанні 1863 года. Быў таксама зачынены Віленскі універсітэт, і ў выніку Беларусь засталася без вышэйшай адукацыі.

У XIX стагоддзі ў Расійскай  імперыі была створана адзіная сістэма  дзяржаўных навучальных устаноў, якая складаецца з 4 тыпаў навучальных  устаноў: парафіяльныя, павятовыя, губернскія або гімназіі і университеты.Одной  з першых гімназій на тэрыторыі цяперашняй Беларусі з'яўляецца Слуцкая гімназія. На тэрыторыі цяперашняй Беларусі таксама  сталі з'яўляцца гімназіі, падобныя з сярэднімі школамі Расіі. Расейскі ўрад усяляк імкнулася русіфікаваць адукацыю, перарываючы выкладанне ў  школах на роднай беларускай і польскай мовах. Пасля паўстанняў 1830-1831 і 1863-1864 гадоў польскую мову ў выкладанні быў забаронены і заменены рускім, навучанню за мяжой ставіліся  перашкоды. Быў зачынены знакаміты  Віленскі універсітэт, а таксама  Полацкая езуіцкая акадэмія. Хадайніцтва  мясцовага дваранства аб адукацыі ў  беларускіх губернях нацыянальнага  універсітэта адхіляліся - царызм не жадаў  ствараць магчымы "рассаднік вальнадумства".

Яшчэ ў красавіку 1863 года князь А. П. Ширинский-Шихматов прапанаваў стварыць у Віленскім акрузе две  настаўніцкія семінарыі, у Віленскай  і Ковенскай губернях. У кожнай з іх павінна было займацца па 30 чалавек  з ліку дзяцей праваслаўных беларускіх і літоўскіх крестьян.Министерство народнай асветы пагадзілася фінансаваць  гэтыя ўстановы, але граф М. М. Мураўёў  Мураўёў-Віленскі, які быў у 1863-1865 гадах генерал-губернатарам, праект у прадстаўленым яму выглядзе не падтрымаў. Празваны «Мураўёвым-вешальнікам» граф хацеў, каб у гэтых установах  працавалі ў асноўным праваслаўныя святары і выхаванцы духоўных семінарый, прычым не мясцовыя, якія «апалячылася», а выкліканыя з Цэнтральнай Расіі. [20]. 
У выніку палітычных і бюракратычных затрымак первым настаўніцкім інстытутам, адкрытым у Вільні, апынуўся габрэйскі Настаўніцкі інстытут, які пачаў працаваць 1873. Аднак ён не быў дзяржаўным навучальнай установай. Паступленне ў яго для беларусаў, рускіх, літоўцаў і іншых хрысціян было зачынена па канфесіянальнай прыкмеце. Адкрыць ж дзяржаўны, «хрысціянскі» Віленскі настаўніцкі інстытут, удалося толькі ў 1876 годзе.

Примечание: Я не описывал 16, 17 века, так как достаточно информации в предыдущем вопросе, а  так же там есть информация о 18 веке

6. Віленскі ўніверсітэт

Падпісаным 4 (16) красавіка 1803 году імператарам Расійскай імперыіАляксандрам I актам Галоўная віленская школа пераўтворана ў Імператарскі Віленскі універсітэт і робіцца цэнтрам адукацыі для васьмі губерняў - Віленскай, Гродзенскай, Мінскай, Магілёўскай, Віцебскай, Валынскай, Падольскай, Кіеўскай.Ганаровым папячыцелям і патронам універсітэту становіцца князь Адам Чартарыйскі. Некаторы час, да паўстання 1830-1831 гг., універсітэт зазнае час росквіту. Да найбольш вядомых навукоўцаў гэтага часу, звязаных з універсітэтам, належаць Ян Снядэцкі, Анджэй Снядэцкі, Іаахім Лялевель, Міхал Ачапоўскі, Сімонас Даўкантас і Ёзэф Франк. Вучыліся тут Адам Міцкевіч, Юліуш Славацкі. Колькасць студэнтаў узрасла ад 290 у 1804 да 1321 у 1830. У 1823 годзе вучэльня стала найбуйнейшай у Расіі і Еўропе, пераважаючы па колькасці студэнтаў Оксфардскі універсітэт.

Складаўся з 4 факультэтаў - фізіка-матэматычны, медыцынскі, маральна-палітычны (з багаслоўем), літаратурны з мастацтвамі. Было 32 кафедры, выкладалася 55 прадметаў. Да Універсітэта належылі: батанічны сад, анатамічны музей, клініка, фізічная і хімічная лабараторыі, бібліятэка на 60000 тамоў.

Тут дзейнічалі тайныя студэнцкія арганізацыі філарэтаў, філаматаў. У 1823 годзе па справе аб прыналежнасці да іх былі арыштаваныя дзясяткі навучэнцаў, сярод якіх і Адам Міцкевіч, і пасля доўгатэрміновага трымання за кратамі высланыя ў розныя гарады Расіі. Адам Чартарыйскі быў адхілены ад універсітэту, яго мейсца заняў Мікалай Навасільцаў (1768—1838). Пасля гэтага паступова ўвадзілася руская мова.

У розны час тут вучыліся літаратар і калекцыянер Аляксандр  Жыркевіч (1857—1927), польскі дзяржаўны дзеяч Юзэф Пілсудскі (1867—1935), савецкі дзяржаўны дзеяч Фелікс Дзяржынскі (1877—1926), актор Васіль Качалаў (1875—1948), мастак Мсціслаў Дабужынскі (1875—1957), літоўскі кампазітар Канстанцінас Галкаускас (1875—1963), тэарэтык літаратуры Міхаіл Бахцін (1895—1975).

З-за непасрэднай ці ўскоснай падтрымкі шматлікімі студэнтамі і  выкладчыкамі паўстання 1831 году рэскрыптам Мікалая I1 мая1832 году універсітэт цалкам скасоўваецца. Медыцынскі і тэалагічны факультэты ператвараюцца ў Медыка-хірургічную акадэмію, якая потым перадаецца Кіеўкаму універсітэту Св. Уладзіміра і ў каталіцкую Духоўную акадэмію, з часам пераведзеная ў Санкт-Пецярбург).

З1855 у будынках універсітету знаходзіцца Музей старажытнасцяў, потым Публічная бібліятэка, архіў, а таксама дзьве мужчынскія гімназіі.

7. Палітыка рассійскіх улад у “паўночна-заходнім” краі.