Автор работы: Пользователь скрыл имя, 03 Декабря 2014 в 11:46, дипломная работа
Диплом жұмысының негізгі мақсаты–теориялық білімнің негізінде банктің құжаттары мен мәліметтерін пайдалана отырып, оның банк жүйесінің орындалу жүйесіне баға бере отырып, банк жүйесінің ары қарай даму жүйесін жетілдіруге байланысты әр түрлі іс-шараларды қарастыру және нақты ұсыныстар ұсыну болып отыр. Атап айтқанда, диплом жұмысының тақырыбына сәйкес банктің өтімділігін жақсартуға байланысты және оны жетілдіру жолдарын қарастыру болып отыр.
Осы мақсатқа жету үшін келесі басты міндеттерді шешу қажет:
- банктің жалпы даму тарихымен танысу;
- банктің ұйымдастыру және басқару құрылымымен танысу;
- экономикалық көрсеткіштердің өзгеру динамикасын анықтау;
- берілген мәліметтерді өңдеу;
- дұрыс, әрі тиімді теориялық және тәжірбиелік қорытындылар жасау;
- рационалды басқару шешімдерін таңдау, банктің даму перспективаларын көрсету;
Банктер- нарықтық экономика жағдайында негізгі қаржылық делдалдар болып табылады. Олар өзінің қызмет процесінде ақша нарығындағы тауарға айналатын міндеттемелер мен жаңа талаптарды қүрады. Банк осымен клиенттердің салымдарын қабылдап, жаңа міндеттемелер- депозитті, ол ссуданы бере отырып, зайымшыға жаңа талаптар құрады.
Бұл жаңа талаптар мен жаңа міндеттемелер құру процесі қаржылық делдалдық негізді құрастырады. Қозғалыс, орнын ауыстыру, зайымшылар кредиторлардан қаржылық ресурстарды құлпырту және институттардың осы қызметімен байланыстылар қаржылық делдалдар аталады. Банктер әртүрлі көздердің ақша капиталдарын шоғырландырып, жалпы құтылған "пұл" ақша қаражаттарын құрады,оларды әрекет ететін капиталға айналдырады және әртүрлі жағдайда несиелік талаптарды қанағаттандыруы мүмкін.
Нарықтық экономика жағдайында банктер монополистерге айналады және шамамен барлық қаржылық капиталдар әмір жүргізеді. Олар тек қана делдалдық қызметтің шегінде ғана шығады және қайта өңдеудің барлық фазасының сферасына енеді. Несие жүйесі "ертегілік күшті" иемденеді және ең қауіпті түрде шын өндіріске араласады. Банк жүйесінің міндеттері мен мақсаттары экономиканы бүтіндей басқарудың міндеттері мен мақсаттары негізінен үқсас. Алайда банктер басқарудың жүйешіктері ретінде экономиканы басқарудың жалпы мақсаттарының жетістіктерін қамтамасыз ететін өздерінің спецификалық және жеке міндеттерін орындайды. Экономиканы басқарудың органы ретінде банктер рөлі банк ісін ұйымдастырудың жалпы қағидаларын сақтау және олармен орындалатын өздерінің қызмет процесінде айқындалады.
Банктер экономиканы басқару процесінде экономикалық қатынасын өрнектейтін экономиканы басқару әдістерінің негізгі бейнесін қолданады, әрбір берілген қоғамның экономикалық қатынасы бәрінен бұрын қызығушылық ретінде байқалады, ал экономикалық қызығушылық олар қозғаушы факторлардың өндіріс мақсатында табылады. Осыған байланысты экономикалық әдістердің көмегімен басқару экономикалық қызығушылыққа әсер етуден тұрады. Осындай қызығушылықтардың түсінігінен қажеттілікті қанағаттандыру арқылы оларға әрекет көрсету мүмкіндігі жалғасады. Банктер экономикалық басқару әдістері арқылы мәселен, несиелендіру зайымдық қаражаттарға әртүрлі несиелермен экономиканың барлық звеносының қажеттігін қанағаттандырады және қоғамдық өнімнің тоқтаусыз қозғалысын қамтамасыз етеді. Өз уақытында несиелерді қайтармауы төлемдердің мерзімін өткізіп алуына пенялар, есеп айырысу операцияларын жүзеге асыру ережелерін бұзғаны үшін айып-пұлдардың жоғарылатылған пайыздарын төлетіп, банктер өздерінің қызығушылықтарын ғана емес, сонымен қатар осы операцияларға қатысушыларының қызығушылықтарын қорғайды.
Банктер өздерінің қызметтерін орындау процесінде территориалды (жергілікті органдармен) және салалық (министрліктер, ведомствалар, компаниялар, фирмалармен), функционалды (экономикалық) басқару органдарымен тығыз әрекет етеді.
Сондықтан банктер экономикалық басқару органдары болып табылатындықтан, олардың өздерінің клиенттер алдындағы жауапкершілігі экономикалық мінездеме ұстайды.
Банктердің экономикалық жауапкершілігі бәрінен бұрын өздерінің клиенттеріне ведомствалық бүйымдарының меншік формасына тәуелсіз олармен қызмет көрсетілген шаруашылық органдарының қаржылық және шаруашылық қызметінің нәтижесімен байланысты.
Банктер айналасында оларға тәуелді және осы немесе басқа банктер қызметін анықтайтын фирмалар және компаниялар топтасады. Соңғылары өздеріне және өздерінің клиенттеріне неғұрлым тиімді операцияларды үйымдастырады, пайданы қамтамасыз ететін басқа тең жагдайларда сол несиелік саясатты жүргізеді.
Банктер басқа басқару органдарында жоқ ағымды мәліметтерді орналастырады. Бәрінен бүрын бұл қызмет көрсетілген қызмет туралы мәліметтеріне жатады. Банк несиелерін қайтару, жабдықтаушылар мен бюджетке төлемдер, еңбек ақы беруде қаражаттардың шотына қатысу объективті ғана емес, сонымен қатар осы шоттың иесіні жжүмысында сәтсіздік туралы оперативті күн сайынғы дабыл болып табылады.
Шотқа ақшалардың түсуі жабдықтаушылардың жүктелген тауарлары өткізілгенін және тагы басқаларын білдіреді. Банктік қүжаттар нәтижелерді көруге, бухгалтерлік есепті құрылуын күтпей — ақ кәсіпорынның қызметінің көптеген маңызды жақтары туралы пікір айта алады. Бүл банктерге өздерінің клиенттерінің ісінің жағдайы туралы білуге, оларды қадағалауға, олардың өмірлерін және пайдаларын түгелдей анықтағга мүмкіндік береді.
Ақша айналымы біртұтастықпен мінезделеді. Қолма - қол және қолма - қолсыз формада ақша қозғалысының сфералары бір және сол ақша бірлігімен қызмет көрсетіледі және өзінің арасында тығыз байланысты. Банктер, кәсіпорындар, ұйымдар, халықтар шоттарын енгізу арқылы ақша айналым жиынтығын бақылауға, ал ол арқылы шаруашылық процестерінің жүрісін жүзеге асырады және осы процестерге әсер етеді. Банк жүйесінде қоғамның барлық ақша қорлары: мемлекет қаражаттары, шаруашылық звеноларының қаражаттары халықтың жинақтары және тағы басқалары шоғырланған. Банктер осы қорлардың қалыптасуына белсенді түрде қатысады, оларды пайдалануға бақылау жүргізеді, ақша айналымын реттейді және осымен қайта өңдеу процесінің жүрісіне әсер етеді. Банктерде Крзақстан экономикасының нарыққа өтуімен жетілетін жаңа көкжиектер ашылады. Жекелешендіру және меншікті мемлекет иелігінен алу нәтижесінде жекеменшік, үжымдық және акционерлік меншік түрлерінің барлыгы кеңінен дамуда, араласқан меншік түрлерінің негізінде кәсіпорындар қүрылады.
Қоғамда бай класты саудагерлер мен кәсіпкерлер пайда болады. Экономикада және қоғамда нарықтық қатынасты шамасы бойынша банктердің экономикалық рөлі күшейеді. Олардың жүмысында бірінші орында әкімшілдік, әміршілдік әдістің орнына экономикалық әдіс ұсынылады. Экономикаға банктік әсер етудің бағалық құралдарының мәні өседі.
Бұл жағдайларда бәрінен бұрын меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру және оларды нарықтық релъске аударғанда және экономикада инфлияцияны төмендетуге банктердің рөлі жоғары. Осыған орай банк жүйесінің маңызды міндеттері несие механизмін ақша айналысын реттеу әдістерін, есеп айырысуды жылдамдату және төлемдер тәртібін сақтауды жүзеге асыру болып табылады.
1993 жылдың 15 қарашасынан бастап өзінің үлттық валютасын — теңгені енгізді. Алайда инфляция жалғасты. Олардың шыңы 1994 жылы маусымда 46% - ке жеткен. Үкімет және Ұлттық банкпен қабылданған монетарлық шама нәтижесінде инфляция маусымда 25% -ке барды, 1994 жылы тамызда ол 13.5%- ке және қыркүйекте — 10.3% тең болды.
Мемлекет меншік реформасында банктердің рөлі жогары. Банктердің активтері мен пассивтерінің сапасы тұтасымен және түгелдей қызмет көрсетілген клиенттердің қаржылық жагдайына тәуелді болады. Осыган байланысты банктік реформа мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру процесінен ажырауда жүргізілмеуі мүмкін.
Сондықтан банк реформасының маңызды міндеттерінің бірі -кәсіпорынды жекешелендіруде қолдау көрсету және экономиканың жеке секторларын қүру. Осыған сәйкес банк реформасы мемлекеттік меншікті жекешелендірудің қызығушылығына бағынуы қажет. Әйтпесе банктер жаман несиелерден, шағымданушы клиенттерден құтыла алмауы мүмкін, өйткені қазіргі кезде көптеген мемлекеттік кәсіпорындар несие портфелінің төмен сатыларын иеленеді.
1.2 Коммерциялық банктердің қаржылық жағдайларының қалыптасу ерекшеліктері
Банктік есеп берушіліктің негізгі бағыты банк қызметі туралы нақты, толық және оперативті экономикалық ақпарат көзінің болуы. Банктік есеп берушілік потенциалды инвесторлар мен клиенттер үшін түсінікті болуы керек. Оларға күтетін табыстар мен бірге болатын тәуекелдерді мерзімі және исомасы туралы ақпарат алуға мүмкіндік беруі керек. Барлық тартылған ресурстар түрі мен құрамы туралы, орналасуы туралы ссудалар бойынша мүмкін жоғалтуларға арналған резервтердің болуы туралы ақпарат ұсынуға мүмкіндік береді. Қазіргі банктерді басқару ақша бірлігінің көрсететін сандық ақпараттарын қолдануға негізделеді. Егер ол бухалтерлік есеп беруді талдауға көмектесетін болса ол жоспарлау банк қызметін жүзеге асыру және бақылау процесінде қолданылады. Сонымен бірге бухалтерлік ақпараттарды бағалау шартты классификациялауды да қолданады.
Коммерциялық банктердің баланстары банктік өзіндік және тартылған қаражат жағдайын олардың несиелік және басқада активті операцияларына арналуын көрсететін бухгалтерлік құжат. Банктік баланс коммерциялық ақпарат құралдарына жатады және оперативтілік, нақтылық, ақиқаттық талаптарға сай жасалуы керек.
Банк балансының оперативтілігі – банктерге бухалтерлік есептің дұрыстылығыман нақтылығын белгілі бір деңгейде күн сайынғы толтырылуын айтады.(мәлімет қолданылған әдебиеттер тізімінің 6-да көрсетілген).
Актив бойынша баптардың өтімділігі деңгейінің төмендеуі бойынша және пассив бойынша қаражатты талап ету деңгейінің азаюына байланысты топтастыру ережесі қатаң сақталады.
Банк балансының номенклатура шоттары баланстық және баланстан тыс шоттар болып бөлінеді. Баланстық шоттардың өзі екіге бөлінеді: активті және пассивті. Барлық баланстың шоттар сондай-ақ бірінші кезекті, екінші кезекті, аналитикалық және бөлшектенген шоттар болып бөлінеді.
Бухалтерлік баланс толық ретте банк жүргізетін операцияларды көрсетуі қажет және басқару шешімін қабылдау үшін база болып табылады.
Шот жоспарын құру келесідегідей 2 негізгі принциптерге негізделген:
шоттарды активті және пассивті етіп бөлу.
валютаның әр түріне жүргізілетін операциялардың көрінісі валюта түріне байланысты емес операциялардың мазмұнына байланысты.
активті және пассивті операциялардың біркелкі уақыттық құрылымы. Мұнда шоттардың біркелкі құрылымы бойынша былай бөлінеді:
талап етуге дейінгі, яғни 1 күндік мерзім.
7 күнге дейінгі.
7 күннен 90 күнге дейінгі.
91 күннен 180 күнге дейінгі.
181 күннен 1 жылға дейінгі.
1 жылдан 3 жылға дейінгі.
3 жылдан жоғары.
Ағымдағы бухалтерлік есеп берулер 2 бөлінеді:
айлық есеп беру.
тоқсан сайынғы есеп беру.
Айдың қорытындысы бойынша мынадай құжаттар толтырылады:
баланс.
ссудалық қалдықтардың мазмұнын ашу.
қаражат жұмылдыру бойынша жекелеген шоттардың мазмұнын ашу.
коммерциялық банктердің ұлттық банктің бекіткен экономикалық нормативтерін орындауын анықтау.
ірі кредиторлардың тізімі.
банктің жарғылық қоры, шоты бойынша операциялардың мазмұнын ашу.
Коммерциялық банктің есеп беруі міндетті сыртқы аудиторлық тексеруге жатады. Оның мақсаты шоттардың толықтығы мен нақтылығын, заңдар мен нормативтік актілердің сақталуын, бухалтерлік есеп тәртібінің сақталуын анықтау. Жылдық есепті коммерциялық банктер ұлттық банкке тапсырады.
Баланс–бұл белгілі бір қызметтің өзара байланысты көрсеткіштерінің қатынасы. Коммерциялық банктің қызметі банк ресурстарын құрастыратын пассивті операциялар мен осы ресурстары пайда алу мақсатында пайдалану бойынша активті операциялардың жиынтығы.
Халықаралық банктің балансы–бұл банктің өз меншігіндегі және сырттан алынған қаражатының жағдайы және олардың несие және басқа да активті операцияларға жұмсалуы көрсетілетін бухгалтерлік баланс.
Бухгалтерлік баланс–бұл шаруашылық қаражат пен оның қайнар көздерін белгілі бір мерзімдегі ақшалай түрдегі топтастыру болып табылады.
Коммерциялық банктің балансы олардың есеп берулерінің басты бөлігі болып табылады. Олары талдау банк ликвидтілігін бақылауға банк қызметін басқаруды жетілдіруге мүмкіндік береді. Банк басқармасы басқа банктердің есеп берулерін пайдалана отырып, корреспонденттік қатынас құруда, несие беруде және т.с.с. жағдайларда олардың қаржы жағдайымен таныса алады. Банк балансы бірыңғайлау әдісімен құрылады. Операцияларды бөлшектеу деңгейі бәсекелестік жағдайында қызмет ететін коммерциялық банктердің тәжірибесіне тән коммерциялық құпиямен шектеледі.
Әдетте баланстарды күдікті және зиянды операциялар, осы операцияларды жабу үшін пайдаланылатын сақтық резервтер көрсетілмейді. Сонымен қатар банктердің бәсекелестік қабілетін және оған деген сенімді жоғалтпау үшін баланстың көрсеткіштерінің шындығы және көрнекілігі қамтамасыз етілуі тиіс. (мәлімет қолданылған әдебиеттер тізімінің 9-да көрсетілген)
Банк балансы коммерциялық ақпарат құралдарына жатады: олар оның негізгі талаптары: оралымдылыққа, нақтылыққа, солидность сәйкес келеді. банк балансының оралымдығы оның күн сайынғы құрылуында көрінеді. Банк балансы оның клиенттерінің төлем қабілеті мен ақша қаражаттары, несие ресурстары мен оларды орналастыру, сол банктің сенімділігі мен тұрақтылығы туралы нақты ақпараттың қайнар көзі болып табылады. Банктік есеп ақиқаттық (солидность) талабына сай келеді.
Банк балансын құруда операциялар экономикалық біртектілігі бойынша және актив бойынша банктардың ликвидтілігінің төмендеуі мен пассив бойынша қаражатты талап ету деңгейінің төмендеуін есепке ала отырып топтастыру принципі пайдаланылады.
Банк балансының счет номенклатурасы баланстық және баланстан тыс болып бөлінеді. Баланстық счеттар пассивті, активті және активті–пассивті болады. Пассивті счеттардағы қаражат–банктің несие беру үшін және басқа да банк операцияларын жүргізуге қажетті ресурстар болып табылады. Активті счеттардағы қарыз бұл ресурстарды пайдалануын (бағытталуын) көрсетеді. Пассивті счеттарды: банк қорлары, кәсіпорындар, ұйымдар және тұлғалардың қаражаттары, мемлекеттік бюджет кірістері, депозиттер, есеп айырысудағы қаражат, банк пайдасы, несие қарызы, басқа да пассивтер мен басқа банктерден алынған қайта қаржыландыру соммасын қосқандағы сырттан алынған қаражаты көрсетіледі. Активті счеттарда банк кассасындағы ақша нақтылығы, қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, мемлекеттік бюджет шығыстары, күрделі салымдар шығыны, дебиторлық қарыз, басқа да активтер және жұмсалған қаражаттар есепке алынады.