Шпаргалка по "Анатомии"

24.Тұрақсыз қосындылар  қалай жіктеледі?олардың тұрақты  қосындылардан айырмашылығынеде.Жасушаның тіршілік әрекеті үздіксіз жүретін зат алмасу үдерісімен сипатталады.Осығаң байланысты жасушада әр түрлі ыдырау өнімдері жиналып отырады.Оларға қоректік,секреттік,экспреттік,пигменттік қосындылар жатады.

25.Сілекей безінің  құрылысы,қызметі.Олар қандай құрылым  белгілеріне қарап,сірлі,кілегейлі-сірлі,кілегейлі  болып бөлінеді?Ауыз қуысының кілегейлі қабығында шашырап жатқан көптеген ұсақ сілекей бездерімен бірге,организмде шығарушы өзектері ауыз қуысына ашылатын,ірі,қабырғадан тыс орналасқан жұп сілекей бездері-шықшыт,жақасты ж/е тіласты бездері кездеседі.Шықшыт безі күрделі көпіршікті тармақталған,тза белокты сілекей бөледі,оны бездің тек соңғы бөлімдері сақтайды,қосымша өзектері күштә тармақталған,сілекей тұтікшелері жаксы дамыған.Жақасты без күрделі көпіршікті-түтікшелі тармақталған,аралас сілекей бөледі,екі түрлі-белокты,аралас соңғы бөлімдері болады,қосымша өзектері қысқа,сілекей тұтікшелері ұзын,күшті тармақталады,кеңейген ж/е тарылған бөліктері байқалады.Тіласты без-күрделі көпіршікті –түтікшелі тармақталған,аралас сілекей бөледі,үш тұрлі-аралас,кілегейлі,белокты соңғы бөлімдері болады.

26.Эпителий ұлпасының  жалпы морфологиялық белгілері,құрылымдық ж/е қызметтік жіктелуі.Эпителий ұлпалары организм мен сыртқы орта шекарасында орналасады,дене бетін жауып,оның қуыстарын,ішкі ағзалардың кілегейлі қабығын төсеп,көптеген бездерді құрады.Шекара эпителийі тосқауыл,қабылдағыш қызметтерін атқарады,сыртқы ортамен алмасуды қамтамасыз етіп,жасушалар қабаттарын құрады.Ұлпаларды ішкі ортадан негізгі жарғақша бөліп тұрады.Эпителийдің қыртысында қан тамырлар болмайды.Эпителийдің жіктелуі екіге:құрылысына  ж/е ұрық дамуының қайнар көзіне негізделген.Эп ителийлердің қалпына келу қабілеті,әсіресе жабын эпителийлерінде жаксы көрінеді.Сбебі оның құрамында бағаналық түзуші ұлпа ж/е жетілу жасушалары болады.Эпителийдің қоректенуі дәнекер ұлпа тамырларынан алынған заттардың дуффузия жолымен негізгі жар,ақша арқылы өтуімен іске асады.

27.Жасуша дегеніміз  не?жасуша организмнің негізгі  пайда болуы,құрылым,даму бірлігі  не?Тірі организм құрылысының ең ұсақ құрылымы,қызмет бірлігі,басты негізі жасуша болып келеді.Жасуша анықтамасын тұңғыш рет 1861ж неміс ғалымы Макс Шультце<жасуша-ішінде ядро жататын протоплазма кесегі.Жасуша толық тіршілік қызметін атқаруымен сипатталады.Тіршілік ортасы протоплазма болып келгенімен,онда айтарлықтай,әлі белгісіз рөлді ядрода аткарады>деп берді.қазір жасуша –өсімдіктер,жануарлар организмі құрамының элементарлық,құрылымдық,қызметтік ж/е генетикалық бірлігі.Жасуша түрлері өте көп болғанымен,олардығ жалпы құрылымы,құрамбөліктерінің құрылысы ұқсас болып келеді.Жасушаның жалпы құрылыс ерекшеліктерін,қызметін зерттейтін ілім-цитологя деп атайды.

29.Өңеш,алдыңғы қарын  ж/е қарын қабырғаларының құрылысындағы  ұқсастығы мен ерекшеліктері.Өңеш ас қорыту жолның бөлігі,түтікше тәрізді ағза,жұтқыншақты қарынмен жалғастырады,сілекейленген азықты тасымалдайды.Орналасқан жеріне байланысты,өңеш мойын,кеудеқұрсақ бөліктерінен тұрады.Өңеш қабырғасы:кілегейлі,б.е,адвентиция(мойынбөлігі)н/е сір(кеуде құрсақ бөліктері)қабаттарынан құралған.Месқарын,қатпаршақ,тақия қарындардың кілегейлі қабығы өңеш типтес ж/е алдыңғы қарын деп аталады.

30.Құс ұрығының дамуындағы ерекшеліктер неде?оның кезеңдері,қауіпті сатылары.құс шәуеті,омыртқалықтағыдай,талшық  тәрізді,оның басы,мойны,денесі,құйрығы болады.Құстар жұмыртқаклеткасы сарыуыз мөлшеріне,олардың орналасуна орай полителолецитальдіге жатады.Жұмыртқаклеткасының ядросы мен цитоплазмасы болады.Ядро оның жоғарға бос бетінле орналасады,біраз цитоплазма қабатымен қоршалады,онда тұрақты қосындылар сақталады.Цитоплазманың басқа бөлігінің бәрі тұрақсыз қосындылар сақталады.Құста бөлшектену жартылай,диск тәрізді жүреді.Бөлшектенуге зиготаның ядро,цитоплазмасы орналасқан,сарыуызы аз тек жоғарға бос беті ғана қатысады.Төменгі полюс оған қатыспайды,онда бөлшектенуді тежейтін өте көп сарыуызы болады.Гатруляция екі фазада:1ші-дискден бір қабат бөлініп,екі-эктодерма,энтодерма ұрық жапырақшалары құрылады.2ші-хордомезодермалы ұрық бастамасы құрылуы үшін дискобластула жиек аймағындағы жасушалар қарқынды бөлініп,ұрық сауыты жағына бағытталып,қос ағында ауып кездесіп,ұрық сауыты ортасымен алға жылжи бастап,қалыңдағын жасушалар қалтқысын алғашқы жолақты құрады.

31.Ядро жасушаның негізгі  бөлігі.Ядро – жасушаның басты құрамбөліктерінің бірі,тектікаппарат ұстайды.Тектік хабарды сақтап,таратады,ұрпақтан ұрпаққа береді.Организмде екі,көп ядролы жасушаларда кездеседі.Жалпы ядро пішіні жасушаға сәйкес шар тәрізді,домалақ,куб,призма тәрізді жасушаларда созылыңқы,эллипстей болады,жасушаларда әртүрлі:дәл ортасында,төменгі,шеткі бетінде орналасады.

32.Ащы және тоқ ішектер  қабырғаларының құрылыындағы ерекшеліктері,олар  неге байланысты?Ащы ішекте мына қызметтер атқарылады:қоректі заттардың соңғы химиялық өңделуі жүреді,ішек қуысында,эпителий бетінде ферменттер қоректік заттарды қарапайым қосындыларға дейін ажыратылады;қоректік заттардан ажыраған өнімдер қанға,лимфаға сіңіріледі;механикалық,эндокринді,иммунды.Ащы ішек:ұлтабар,аш және мықын ішек бөлімдерінен тұрады,қабырғасы кілегейлі,бұлшық етті,сір қабықтардан құралған.Құрылысының ерекшелігі сол,кілегейлі қабығының эпителий қабатында сіңіру бетін ұлғайтатын тұрақты құрылымы болады.Оларға қатбарлар,ішек бүрлері,ішек кірмелері,эпителий қабатындағы жасушалардың микробүрлері жатады.Тоқ ішектің қызметтері:суды,жентек электролитін сіңіреді,нәжісті қалыптастырады;механикалық-нәжісті организмнен шығарады;эндокринді-ішек эпителийі гормондарды өндіреді;иммунды-ішек қабырғасындағы диффузды лимфоидтф ұлпа.Тоқ ішек-бүйен,жиек,тік ішектерді біріктіреді,қабырғасы үш:кілегейлі,б.е және сір қабықтарынан тұрады.

33Жүйке ұлпасы,оның  құрылысы,қызметі?Жүйке үлпасы тірі организмнің құрылысындағы өте жетілген түрі және жүйесін түзеді.Ол қандайда болмасын түрткіні құрып,одан қозып,тітіркенуді қабылдап,оларды өңдеп,өзінен өткізуге қабілетті,әрі оған жауап беретін әртүрлі нейроциттерден ж/е тіректік-қоректік,шекаралық,секреттік,қоғаныш қызметтерін атқаратын нейроглиядан тұрады.Ж.ұ ұлпалар мен ағзалардың атқаратын қызметтерін реттеп,өзара қарым-өатынасын ж/е сыртқы ортамен байланысын жүзеге асырады.Нейроциттер-ж.ұ-ң негізгі құрылым,қызмет бірлігі,көлемі ұсақ,дене диметрі 4-5мкм-ден ірі,туғаннан кейін бөліну қабілетін жлғалтады,тіршілікке оның саны көбеймейді,қайта заяды.Нейроглия жүйке ұлпасындағы нейрондар,олардың өсінділері мен қан тамырлары арасындағы кеңістіктерді толтырады ж/е тіректік,қоректік,шекаралық,тұрақтылық сақтау,тосқуыл,түзінді бөлу ж/е қоғаныш қызметтерін атқарады.

34.Нейрондар,нейроглия,жүйке талшықтары,ұштары. Нейрондар-ж.ұ-ң негізгі құрылым,қызмет бірлігі,көлемі ұсақ,дене диметрі 4-5мкм-ден ірі,туғаннан кейін бөліну қабілетін жлғалтады,тіршілікке оның саны көбеймейді,қайта заяды.Нейроглия жүйке ұлпасындағы нейрондар,олардың өсінділері мен қан тамырлары арасындағы кеңістіктерді толтырады ж/е тіректік,қоректік,шекаралық,тұрақтылық сақтау,тосқуыл,түзінді бөлу ж/е қоғаныш қызметтерін атқарады.Жұйке талшықтарын глия қабықтарымен жабылған нейрон өсінділері құрады.Жүйке талшықтары құрылысына қарай миелинді,миелинсіз болып екі топқа бөлінеді.Екеуі де білікті цилиндр деп атайтын нейрон өсіндісінен тұрады.Миелинсіз жүйке талшығын 3-20нейрондар өсінділері құрады.Талшықты олигодендроглиялар қоршап,аксонның леммоциттер цитоплазмасына батуында шванн жасушасының қабығы тұтасып,мезаксон түзеді.Миелинді жүйке талшықтары жүйке жүйесінің орталық,шеткі бөлімдерде кездесіп,тітіркеністі бұлжытпай,дәл,жоғары жылдамдықпен өткізеді.Жүйке талшығының соңғы аппараты-жүйке ұштары болып келеді.Олар атқаратын қызметіне байланысты үш топқа:нейрондар арасында қызметтік байланысты қамтамасыз ететін нейрон аралық байланыс;жүйке жүйесінен атқарушы ағзаларға тітркеністі беретін-шетке бағытталған аксондағы ұштар;тітіркендіруді сыртқы ж/е ішкі ортадан қабылдайтын дендриттегі сезімтал жүйке ұштары бөлінеді.

35.Түйіспе(жалғама,синапс),оның  жіктелуі. Синапстың құрылысы. Синапс екі полюстен немесе екі синапс төмпешіғінен тұрады. Синапсалдьі полюсті бірінші нейроңит тарма- ғының соңғы ұшы құрайды. Оның нейроплазмасында митохондрия- лар мен медиаторлар көпіршіктері болады. Екінші синапссоңы полюсті екінші нейроңит немесе бұлшық ет талшығы тұзеді. Оның ңито- плазмасында митохондриялар мен көпіршіктер корінбейді. Бірінші нейроңиттер плазмолеммалары синапсалды, ал онымен байланыса жалғасатын екінші нейроңиттер немесе орындаушы мұшелердің плазмолеммалары синапссоңы жарғақтарын жасайды. Синапс төмпешіктерінің синапсалды және синапсоңы жарғақгары аралығыңца ені 20 нм -дей синапс саңылауы кдлады. Жұйке толқынының әсерінен бірінші нейроциттегі медиаторлар синапсалды төмпешігінің жарғағы арқылы синапс саңьшауына шығарылып, олардың әсерінен екінші нейроңиттің синапссоңы төмпешігінде жұйке толқыны пайда болады. Осының нәтижесінде медиаторлар жарғақ арқылы екінші нейроцитгің синапссоңы төмпешігінің цитоплазмасына отіп, қозуды одан әрі таратады. Синапс жүйке толқындарын тек бір бағытта ғана өткізіп, қозу және тежелу процестерін реттеп отырады.

36.Симпласт,жасуша аралық  зат дегеніміз не?Жануар организмдегі  симпластты ата.Симпластар деп,көп ядролы цитоплазмадан құралған жасушасыз құрылымды айтады.Оларға остеокластар,трофобластың сырқы қабаты,қаңқа б.е талшықтары жатады.Жасуша аралық заттек-ұлпадағы жасушалар әрекетінен пайда болатын өнімдер жиынтығы.Құрамы деңгейі химиялық,физикалық қасеттері әр ұлпаға тән белгілермен сипатталады.

37.Сүтқоректілер ұрығының даму  сатылары,ерекшеліктері,қауіпті кезеңдері.Сүтқоректілердің ұрық дамуы әртүрлі болады. Сүтқоректілер дамуы жатырда өтеді де,үш ұрықтық ұрық алды,ұрық кезеңдеріне бөлінеді.Ұрықтық кезең ұрықтық ұрықтанғаннан плацента түзілгенге дейінгі мезгіл.Мұнда зиготаның бқлшектенуі,гаструляциясы ж/е білікті ағзалардың түзілуі жүреді.Ұрық алды кезеңде жыныс ағзалары қалыптасады,пайда болған ағзалар өздеріне тән орын алады,ұрық өз түріне ұқсайды.Қағанақты сүтқоректілер бөлшектенуі толық біркелкі емес түріне жатады.Бластомераларының мөлшері әртүрлі,бөлінуі бірдей болмайды да,ұрық 3,5,9,12,тағы басқа бастомералардан тұрады.Бқлшектенуде ұрықтың жоғарғы бетінде ұсақ ақшыл,оның астында орналасатын ірі қара-қоңыр бластомералар пайда болады.Одан кейін морула құрылып,ақшыл,қара-қоныр бластомералар арасында белоктар сұйығынан тұратын қуыс түзілетіндіктен жылдам жоғалып кетеді.Бластодермалық көпіршіктен стерробластула,бластоциста дамиды.Оның қабырғасын ұсақ бластомералар құрып,қоректік қызметатқаратындықтан трофобласт деп атайды.Гаструла түзілуі қоспластинкалану,кірігу жолы арқылы жүріп,ұрық дискин құрады.

38.Қағанақ түрлері,олардың қалыптасуы,құрылысы,қызметі.Қағанақ қоректік,бөлінді бөлу, механикалық ж/е иммунобиологиялық қорғау қызметтерін атқарады.эндокринді ағза болып келеді.Морфологиялық жіктеуге сай-шашыраңқы,ыдысша,шеңбер,диск тәрізді болады.Шышыраңқыда бүрлер хорион бойында біркелкі қысқа кішкене шоқ бқта тәрізді орналасады.Мұндай қағанақ бие,мәші,інген,мегежәндерге тән.Ыдысшада қағанақ бүрлері ірі ж/е қатты тармағталған,бір жерге жиналып,томпайып барып,ыдысшалар деп аталып,жатыр қабығындағы етша өскінмен тығыз байланысқа түседі.Шеңбер тәрізді қағанаө бүрлері белдеу тәрізді бүкіл аллантохорионды қошап орналасады,жыртқыштарда орын алады.Адам,маймыл,кемірушілер қағанақтары диск тәрізді болады.Өйткені бүрлер орналасқан аудан түрі диск тәрізді болып келеді.Гстологиялық жіктеуге сай-1эпителиохориалды,2десмохориалды,3эндотелиохориалды,4гемохориалды.1 қағанақта хорион-ң эпителийі жатыр-ң кілегейлі қабығын бұзбай,оның эпителиймен жанасады.Хорион бүрлері аналық без қуысына еніп,олар бөлетін аналық сүтті сорады.бұл қағанақ бие,мәші,мегежіндерге тән.2 қағанақта хорион бүрлері жатыр кілегейлі қабығы-ң меншікті қабатына еніп,оның эпителийін бұзады.Мұндай қағанақ күйіс қайтаратындарда болады.3 жыртқыштарға тән,қағанақта тке эпителий емес,жатыр кілегейлі қабығындағы дәнекер үлпа бұзылары.4 қағанақ жәндік қоректілер,жарқанаттар,кемірушілер,маймыл ж/е адамдарда түзіледі.Мұндай қағанақ жатыр кілегей қабығы-ң қабаттары бұзылып,хорион-ң бүрлері жатыр қылтамырындағы қанға батып,аналық пен ұрық арасында ең тығыз байланыс қамтамасыз етіледі.

39.Бүйрекүсті бездің құрылысы,қызметі,дамуы.Бүйрекүсті без-эндокринді без,ол екі бөліктен-қыртысты,милық заттардан тұрады.Даму көзі,құрылысы,қызметі әртүрлі болады.Қыртысты зат соңғы қуысты мезодермадан қалыңтэпителийінен дамиды,ал милық заты,сезімтал түйінің жасушаларындай,жүйке-ң айдаршық ұлпаларынан пайда болады.Бездің дәнекер ұлпасы мезенхимадан құралады.Өыртысты зат алмасу түрлеріне,иммуды жүйе,қабыну прцесстері ағымына ісер ететін кортикостероидтар-гормондар тобын бөледі.Милық зат жүрек-тамырлары,жүйке жүйесі,безді эпителий,көмірсулр алмасуы мен жылу жаму прцестері әрекеттерін өзгерте алатын катехоламиндер өндіреді.Бұл бездің сыртында тығыз дәнекер ұлпадан тұратын қалың қабықшасы,одан қыртысты затқа тамырлар,жүйкелерді алып өтетін жұқа перделіктер болады.

41.Шеміршек,оныңорганизмдегітүрлері,орналасқанжері,құрылысы,қызметі.Шеміршек үлпалары жануарлар организмдеріңде кэнкэньщ күрамыңда (омыртқалар денелерінің аралықтарында, төссүйек бөліктерінің (стернебралардьщ) арасында, кдбырғаларда, сүйекгердің буын бетгеріңде), тыныс алу жолдары мүшелерінің (мүрын куысы, көмекей, кеңірдек, бронхтар) кабырғаларында, күлақ кдлқаныңда кездеседі. Шеміршек үлпалар тіректік кі>гзмет аткарумен кдтар, серпімділігімен ерекшелінеді. Жас шеміршектің 70-80% -ы су, 10-15% -ы органикалықзат, 4-7% -ы түз. Қүрғақзаттының 50-70%-ын коллаген талшыктары қүрайды. Шеміршек үлпалары шеміршек торшалары — хондроциттерден және торшааралық затгардан түрады. Торшааралық затгарының күрылысы мен қызметіне байланысты шеміршек үлпалары: гиалинді, эластинді және талшықгы шеміршек үлпалары болып үш тұрге бөлінеді.

Гиалинді шеміршек сыртынан шеміршекқаппен қапталған. Шеміршек қаптың өзі екі қабаттан түрады. Оның сыртқы талшықгы қабатын тығыз дәнекер үлпасы қүрайды. Талшықты қабат шемір- шек үлпасын қоректендіретін қан тамырларына өте бай. Шемір- шекқаптың ішкі қабатын хондрогенді (шеміршек түзу) қабат - деп атайды. Хондрогенді қабат негізінен жас шеміршек торшала- ры — хондробласттардан түрады. Бүл қабаттың “шеміршек түзу. Эластинді шеміршек — қүлақ қалқаны мен көмекей бөбешігінің (тілшік) негізін қүрайтын серпімді шеміршек үлпасы. Эластинді шеміршектің жалпы қүрылысы гиалинді шеміршекке үқсас. Айырмашьшығы, оның торшааралық затының күрамында қосымша эластин талшықтары болады.

Талшықгы шеміршек — омыртқалар денелерінің аралығындағы шеміршек дискілерді, жамбас сүйектері арасындағы жікті (симфизді) жөне сіңірлердің сүйектерге бекитін жерлеріндегі шеміршек үлпасын қүрайды. Талшықты шеміршек үлпасының хондроциттері, осы үлпаның торшааралық затындағы коллаген талшықтарының ірі шоғырлары аралықтарында қалған қуыстарда орналасады. Хондроциттер сыртынан қапшықтармен қапталып, қатар-қатар болып жатады.