Экологиялық менеджмент жүйесі және сапа менеджмент жүйесі

 

 

2. Экологиялық аспектілер

 

Ұйымның экологиялық менеджмент жүйесі үшін  басымдылық  аспектілері  ретінде  маңызды  экологиялық  аспектілерді қызметтің  ағымдағы  жəне  тиісті  өткен  түрлерімен,  өніммен  жəне/немесе  қызмет көрсетулермен,  жоспардағы  немесе  жаңа  əзірленімдермен,  қызметтің  жаңа  жəне өзгертілген түрлерімен, өніммен жəне/немесе қызмет көрсетулермен байланысты кіру жəне шығу ақпаратын есепке ала отырып өзінің экологиялық аспектілерін анықтауы керек. Осы процесс қалыпты жəне қалыптан ауытқитын жұмыс шарттарын, өндірісті іске қосу жəне тоқтату шарттарын, сондай-ақ негіздемеге сүйеніп болжалданған немесе апаттық  жағдайлармен  байланысты  шынайы  əлеуетті  ықтимал  маңызды  əсерлерді қарауы тиіс. 

Ұйымға  əрбір  бұйым,  құрамбірлік  немесе  шикізат  туралы  кіріс  деректерін бағалаудың  қажеттілігі  жоқ.  Ол  өте  үлкен  ықтималдықпен  едəуір  əсер  ететін аспектілерді сəйкестендіру мақсатында қызметтің, өнімнің немесе қызмет көрсетудің категорияларын таңдай алады. 

Экологиялық  аспектілерді  сəйкестендіру  үшін  бірыңғай  тəсілі  болмаса  да, таңдалынған тəсіл, мысалы:

а) ауаға жіберілетін тастандыларды;

b) суға жіберілетін тастандыларды;

c) топырақтың ластануын;

d) шикізат пен табиғи  ресурстарды пайдалануды;

e) энергияны пайдалануды;

f) бөлінетін энергияны, яғни  жылуды, радиацияны, дірілді;

g) қалдықтар мен жанама  өнімдерді; сəйкестендіру  процесін  қамтамасыз  етуі  жөнінде  талап  белгіленген. 

Ұйымның  тікелей  бақылай  алатын  экологиялық  аспектілерінен  басқа,  ұйым ұйымның  пайдаланатын  өнімі  мен  қызмет  көрсетулерімен  жəне  өзі  жеткізетін өнімдермен жəне қызмет көрсетулермен байланысты аспектілерді де қарастыруы тиіс.

Бақылау мен əсер етуді бағалау жөніндегі кейбір нұсқаулар төменде берілген. Бірақ барлық жағдайларда ұйым бақылау дəрежесін жəне өзі əсер ете алатын аспектілерді де анықтауы тиіс.

Ұйым қызметімен, өніммен жəне қызмет көрсетулермен байланысты аспектілерді, мысалы:

- жобалауды жəне əзірлеуді;

- өндірістік процестерді;

- буып-түюді жəне тасымалдауды;

- экологиялық тиімділікті  жəне мердігерлер мен жеткізушілердің  қызметін;

- қалдықтарды басқаруды;

- шикізат пен табиғи  ресурстарды өндіруді жəне пайдалануды;

- өнімнің таратылуын, пайдаланылуын  жəне кəдеге жаратылуын;

- тірі табиғатты жəне  биологиялық əр түрлілікті қарастыру  қажет.

Өнімнің  экологиялық  аспектілерін  басқару  жəне  оларға  əсер  ету  ұйымның рыноктағы  жағдайына  жəне  жеткізушілерге  байланысты  едəуір  өзгереді.  Мердігер немесе  жеткізуші  шағын  дəрежеде  басқаруды  жүзеге  асыра  алады,  сонымен  бірге өнімнің  жобалануына  жауапты  ұйым  ретінде,  мысалы,  бір  кіру  материалын  ғана өзгертіп, экологиялық аспектілерге едəуір əсер ете алады.

Өндірілетін  өнімге  қатысты  ұйымның  оның  пайдаланына  жəне  кəдеге жаратылуына, мысалы, тұтынушылардың, бақылау жасау мүмкіндігі шектелген болуы мүмкін екендігі анықталды, бірақ ұйымның бəрібір өнімді тиісінше пайдалану жəне кəдеге  жарату  тетіктері  жөнінде  оған  бақылауды  күшейту  үшін  тұтынушылармен ақпарат алмасу мүмкіндігін алдын ала қарастыруы керек.

Экологиялық аспектілер нəтижесінде толық немесе жартылай болған қоршаған орта  өзгерістері (жағымды  немесе  жағымсыз)  қоршаған  ортаға  тиген  əсерлер (экологиялық əсерлер) деп аталады. Экологиялық аспектілер мен əсерлер арасындағы байланыс себептік – салдарлық болып табылады.

Кейбір аудандарда мəдени мұра ұйым жұмыс істейтін қоршаған ортаның маңызды элементі бола алады жəне сондықтан оны экологиялық əсерді анықтау кезінде ескеру керек. 

Ұйымның бірнеше экологиялық аспектілері жəне олармен байланысты əсерлері болатын  болғандықтан,  ол  ұйымның  маңызды  деп  есептейтін  аспектілердің  ғана критерийлерін  жəне  анықтау  əдістерін  белгілеуі  тиіс.  Маңызды  экологиялық аспектілерді  анықтаудың  бірыңғай  əдісі  болмайды.  Сонда  да  пайдаланылатын  əдіс шынайы нəтижелермен қамтамасыз етуі жəне қолданылатын бағалау критерийлерін, мысалы,  қоршаған  орта  мəселелерімен,  құқықтық  мəселелермен  байланыстыларды жəне ішкі жəне сыртқы мүдделі тараптарға қатысты критерийлерді қамтуы тиіс. 

Маңызды экологиялық аспектілермен байланысты ақпаратты алу кезінде ұйым мұрағаттық  мақсатпен  ақпаратты  сақтау  қажеттігін,  сондай-ақ  экологиялық менеджмент жүйесін əзірлеу жəне енгізу кезінде бұдан əрі пайдаланылуын ескеруі тиіс.

Экологиялық  аспектілерді  сəйкестендіру  жəне  бағалау  процесінде  қызметтің, талдау құны мен уақытының іске асырылатын орнын жəне дəл ақпараттың болуын ескеру керек. Экологиялық аспектілерді сəйкестендіру өмірлік циклді егжей-тегжейлі бағалауды  талап  етейді.  Осы  процесте  реттеу  үшін  немесе  қандай  да  бір  басқа мақсатпен жиналған ақпаратты пайдалануға болады. 

Экологиялық аспектілерді сəйкестендіру мен бағалаудың осы процесі ұйымның заңнамалық міндеттемелерін өзгеруге немесе қатаңдандыруға əкелмеуі тиіс.

 

 

3. Экологиялық саясат

 

 Қоғамның Экологиялық саясаты Қоғамның қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті ұзақ мерзімге қамтамасыз ету саласындағы қызметінің негізгі бағыттары мен міндеттерін, принциптерін, мақсаттарын анықтайды.

Қоғам ЕТҰ өндірістік объектілерінің әсеріне ұшыраған аудандардағы қоршаған орта жағдайына және  тұрғындардың денсаулығына жауапкершілікті жүктейді.

Қоғамның қоршаған ортаға экологиялық әсерінің деңгейін анықтайтын маңызды экологиялық аспектілер:

• түрлі пайдалы отындарды пайдалану тиімділігі (тас және қоңыр көмір);
• отынды жағу кезінде атмосфераға көмір күлінің, күкірт оксидінің, азот пен көмірсутектің, мазут күлінің тасталуы және тазарту жабдығының тиімділігі;
• қатты отын және алтын қожды материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде атмосфераға ұйымдастырылмаған лақтырулар;
• парник газдарының тасталуы;
• жерге жақын орналасқан жерүсті және жерасты су объектілері үшін қауіпті болып табылатын алтын қож материалдарын және басқа да өнеркәсіптік қалдықтарды үйінділерде орналастыру және қайта пайдалану;
• жабдықты салқындату және басқа да өндірістік және тұрмыстық қажеттіліктер үшін су ресурстарын пайдаланудың елеулі көлемі, айналма және қайталама су қолданысының пайдалану деңгейі;
• өндірістік алаңдар территориясынан су дайындау қондырғыларынан қалдық сулардың, майланған және мазуттанған ағындардың, гидрокүлжою жүйелерінен артық сулардың, мазут қазандар мен ауажылытқыштарынан шайынды сулардың, химиялық шаю және жабдықты консервациялаудан ерітінділердің, жылу берілісі мен қазандық бөлімдерінің гидрожинауларынан ағынды сулардың, беткейлік және жерасты ағындардың түзілуі және табиғи су объектілеріне келіп түсуі;
• суды пайдаланған кездегі балық қорына келтірілген әлеуетті зиян;
• технологиялық бұзушылықтар, қалыпты өндіріс объектілеріндегі – май жинақтау жабдықтарындағы, химиялық реагент және мазут қоймаларындағы, көмір қоймаларындағы, гидротехникалық құрылғылардағы өрттер кезінде қоршаған ортаның ластануының әлеуеттік қаупі;
• жерді өндірістік объектіге, техникалық сумен қамсыздандыру жүйесіне, көмір, мазут, алтын қож қалдықтарын сақтау үшін алу.

Қоғамның экологиялық саясатының негізін қалайтын принциптер:

• адамның қолайлы қоршаған ортаға конституциялық құқығын мойындау;
• ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бөлігі ретінде экологиялық қауіпсіздік артықшылығын есепке алу;
• Қоғамның қолданыстағы ЕТҰ экологиялық мониторингі нәтижелерінің ашықтық және қолжетімділігі, жаңа объектілерді жобалау және салу кезіндегі электр энергетика кәсіпорындарының қоршаған ортаға әсерін бағалау рәсімдері шеңберінде өткізілетін зерттеулер процесі кезінде барлық мүдделі тараптарымен өзара әрекеттесу;
• Қазақстан Республикасы өңірлерінде электр энергетикасын дамыту кезіндегі қоршаған ортаның қорғанысын қамтамасыз етуге  жауапкершлілік;
• энергия тиімділігі, электр және жылу энергиясын өндіріс, тасымал, бөлу және тұтыну кезеңдеріндегі бастапқы энергетикалық ресурстарды рационалды пайдалану;
• бастапқы энергия ресурстарының диверсификациясы, соның ішінде қалпына келетін энергия көздерін пайдалану есебінен;
• экологиялық саясаттың ғылыми негізделуі және электр энергетикасындағы қоршаған ортаны қорғау саласындағы ғылыми зерттеулердің дамуы;
• қолданыстағы жабдық жұмысынан экологиялық залалды төмендету бойынша ісшараларды салыстыру жөніндегі қолданыстағы ең жақсы технологияларды енгізу артықшылығы (техника-экономикалық негіздеуді есепке ала отырып);
• экологиялық артықшылықтарды есепке ала отырып даму сценарийінің көпнұсқалылығы негізінде басқарушылық және инвестициялық шешімдер қабылдау;
• жоғары табиғатты қорғау құндылығы бар аумақтар мен акваторияларда мемлекеттік билік органдарының арнайы шешімі негізіндегі ерекше жағдайлардан басқа өндірістік қызметті жүргізу;
• өндіріс қалдықтарының түзілуін қысқарту және оларды экологиялық қауіпсіз пайдалану;
• экологиялық теріс әсерлерді жою бойынша шараларға алдын алу шараларын қабылдау артықшылығы;
• экологиялық таза және энергетикалық тиімді технологияларды пайдалану саласындағы халықаралық ынтымақтастық, сондай-ақ энергетика объектілерінің экологияға және климат өзгерісіне әсерін зерттеуге жәрдемдесу;
• экологиялық ақпараттың ашықтылығы және қолжетімділігі, барлық мүдделі тараптарды орын алған апаттар, олардың экологиялық салдары және оны жою жөніндегі шаралар туралы дереу ақпараттандыру;
• қоғамның ЕТҰ өндірістік объектілері қызметінің жануарлар және өсімдіктер әлеміне теріс әсерін барынша азайту.

Қоғамның экологиялық саясатының мақсаты экологиялық қауіпсіздік деңгейін көтеру, сенімді және экологиялық қауіпсіз өндірісті, көлік пен энергия бөлінісін, табиғи энергия ресурстарын пайдалануға кешенді амал болып табылады.

Қойылған мақсатқа жету келесі міндеттердің шешімі негізінде іске аспақ:

1. Қоғамның ЕТҰ қоршаған ортаға теріс әсерін азайту.
1. Атмосфераға тасталымдар көлемін азайту:

- азот оксидтері;

- қатты бөліктер;

- күкірт оксидтері;

1.2. Ластайтын заттардың  су объектілеріне тасталуын қысқарту.

1.3. Жылу және су электр станцияларының су ресурстарын тиімді пайдалануы.

1.4. Өндірістік қалдықтардың  түзілуін қысқарту.

1.5. Алтын қож қалдықтарын  пайдалануды өсіру.

1.6. Үлестік тасталымдардың, ластаушы құралдардың шартты  отын тоннасына (кг/т.ш.о) немесе шығарылатын  өнім бірлігіне (кВтч, Гкал) келетін  қалдықтарын азайту.

1.7. Электр желілеріндегі  шығындарды қысқарту.

1-міндетті шешудегі негізгі  бағыттар:

• Технологиялық қайта қарулану және ескірген жабдықты ақырын эксплуатациядан шығару, электр энергиясын өндіру, тасымалдау, бөлу кезінде қолданыста бар прогрессивті технологияларды енгізу;
• Электр энергиясын өндіру, беру және бөлу технологиялық процесін жетілдіру;
• Реактивті қуатты өтеу құрылығыларын енгізу жолымен желідегі электр энергиясы шығынын азайту және электр жинау жөніндегі шаралардың іске асуы;
• Жылумен қамсыздандырудың тиімділігін өсіру жөніндегі іс шаралардың жүзеге асуы;
• Өндіріс қалдықтары түзілуін қысқарту және олармен қауіпсіз қатынасты қамтамасыз ету, қалдықтарды өңдеу жөніндегі шараларды іске асыру;
• Дәстүрден тыс және алпына келетін энергия көздерін дамыту;
• Су энергетикасы үшін су қоймасы ағынын реттеу;
• Су объектілерінің ластануының алдын алу және СЭС эксплуатациясы кезінде биологиялық ресурстардың сақталуы;
• Жылу электр станцияларында энергетикалық көмірді өртеудің жаңа технологиясы, түтін газдарының күкірт және азотты тазартудың қазіргі уақыттағы әдістері.

2. Электр энергиясының қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды қамтамасыз ететін жағдайлар мен механизмдерді құру.