Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекеттерін қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері

Біз елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты "Сорос-Қазақстан" қоры арқылы келген сын түрғысынан ойлауды дамыту технологиясының оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруда алатын орны ерекше. Сын тұрғысынан ойлау - сынау емес, шыңдалған ойлау. Оқушының бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс т.б.  кезеңдерінен түзеледі. Бағдарламаны" "Бес жолды өлең", "Венн көрсетуі", "Еркін жазу", "Жұпта талқылау" т.б. әдістері бар. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту оқушының танымдылық белсінділігін, сабаққа қызығушылығын арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етіп, сабақтардың қызықты, жеңіл өтетіндігін, оқушыларды ұжыммен бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі әрі тиянақтылығы артатындығын байқауға болады.

Оқушылардың танымдық процестерін психологиялық зерттеудің

кейбір  әдістері

Баланың жадын (ес) зерттеу.

Мұнда жеке баланы немесе сынып оқушыларын топтарға бөле отырып зерттеу жүргізуге болады. Екі жағдайда бала және сынып оқушылары мұғалімді мұқият тыңдап, естігенін, көргенін, сезгенін есте сақтауға бағытталуы тиіс. Сонда ғана зерттеу нәтижелі болады. Мұғалім зерттеу жұмысын түрлендіру арқылы өзіне толық бағындырып отыруы тиіс.

Көріп есте сақтау

Бұл жұмысты сынып оқушыларының барлығына бірдей болатындай тақтаға жазу арқылы жүргіземін.

Салауат, заңғар, Көкше, Жымпиты, қарсақ, зілзала, сауысқан, желдеткіш, шаңсорғыш, кетіргіш, атамұра, руна.

Жазылған сөздерді 2 минут  іштей оқып, тақта сүртіледі. Оқушылар бұрынғы жазылған қағазға есте қалғанын жазып шығады.

Таблицада көрсетілген сандарды көріп есте сақтау

18	43	36	72	13	14	3
27	86	93	12	31	67	54
2	21	74	52	13	82	17
15	97	16	64	78	11	8

 

Таблица 3 түрлі түспен боялып жазылады. Осыған байланысты таблицаны 5 минут оқып болғаннан кейін, оны тақтадан алып, "қызыл" түс "Сұңқар" тобына, "көк" түс "Тұлпар" тобына, "сары" түс "Қаршыға" тобына жазуға тапсырылады.

Елестетіп сезіну арқылы есте сақтау

Зерттеудің бұл түрінде сыныптағы барлық оқушы бірігіп, жеңілден ауырға, қарапайымнан күрделіге қарай бағыттан, әр түрлі қимылдар арқылы жүргізіледі. Жүргізуші алдымен цифрларды (1,4,9), геометриялық фигураларды, әріптерді (А,Ұ,С), ауада қолмен жазу арқылы көрсетеді, балалар өз елес, сезімдерін қағазға түсіріп отырады.

Оқушының жас ерекшелігіне қарай, тапсырма күрделенеді, цифрлар (124, 152, 147), фигуралар, әріп сөзге ауысады (Ашу, Ұзақ, Сонар).

Жедел есте сақтау

Зерттеудің бұл түрінде жеке оқушымен, сыныппен немесе топтарға бөлу арқылы жүргізуге болады. Зерттеу жас ерекшеліктеріне байланысты қарапайымнан күрделіге қарай жүргізіледі. Балаларға 7-8 суреттен тұратын топтаманы көрсетіп, 2 минуттан кейін жинап, рет-ретімен қағазға көргендеріндей атын жазу тапсырылады.

3 қатарға жазылған  сандар асықпай ретімен оқылып, сол ретпен жатқа жазу тапсырылады.

1-қатар: 83, 6, 17, 24, 43, 60.

2-қатар: 42, 21, 72, 9, 65.

3- қатар: 36, 15, 27, 3, 86.

Жүргізуші жеке оқушыға  немесе сыныпқа жатқа өлең жолдарын оқып береді.

Қаратаудың басынан  көш келеді,

Көшкен сайын бір  тайлақ бос келеді.

Қарындастан айрылған жаман екен,

Екі көзден мөлтілдеп жас келеді.

Рет-ретімен жатқа  жазады.

Осындай жеке баламен, не оқушыларымен жасалған жұмыстардың соңында қорытынды шығарылып, жеңімпаз топтар анықталып отырылса, жұмыс нәтижелі болады. Осыған орай жоғарыда жүргізілген жұмыстардың әрқайсына жеке-жеке ұпай қойылып қосылуы арқылы нәтижесі шығарылады, жеңімпаздар анықталды.

7 а сынып оқушыларының есте сақтау қабілетіне зерттеу жұмысы жүргізіледі. Балалар "Сұңқар", "Тұлпар", "Қаршыға" деген 3 топқа бөлініп жүргізілді.

1. Дыбыстап оқығанда есте сақтау қабілетіне байланысты "Сұңқар" тобы 10 , "Қаршыға" тобы 6, "Тұлпар" тобы 4 ұпай алды.

Мұнда әрбір дұрыс  жауапқа 2 ұпай берілді.

2. Көріп есте сақтау қабілетіне байланысты "Сұңқар" тобы 6, "Тұлпар" тобы 4, "Қаршыға" тобы 2 ұпай жинады.

3. Елестетіп сезіну арқылы есте сақтау қабілеті бойынша "Сұңқар" тобы 8, "Тұлпар" тобы 8, "Қаршыға" тобы 4 ұпай жинады.

4. Жедел есте сақтау қабілеті зерттелгенде топтардың үшеуі бірдей 6 ұпайдан топтады.

Қорытындыда:

1) "Сұңқар" тобы -10+6+8+6 = 30 ұпай,

2) "Тұлпар" тобы - 4+4+8+6 - 22 ұпай,

3) "Қаршыға" тобы - 6+2+4+6 =18 ұпай. Жеңімпаз "Сұңқар" тобы болып анықталды. Оқушыларды психологиялық зерттеуден өткізіп отыру қазіргі оқытудың жаңа технологиялық әдістерін пайдалану үшін оқу модулін құруға пайдасын тигізді. Әрине мұның үшін мұғалімнің даярлық жүйесі өте жоғары болуы керек. Оқушының психологиялық зерттеу баланың бұрынғы біліміне сүйенуге, оны есіне түсіруін қорғауға, меңгерілген білімді ұзақ уақыт есте сақтауына, білуге деген қызығушылығын арттыруға көп пайдасын тигізеді. Әрине әлем психологтарының пайымдауынша әрбір мұғалім алдымен оқу модулінің құрылымдық бөлімдерін дұрыс жасап алуы қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Білім берудің қазіргі  заманға сай әдістемелерін талдайтын  болсақ, олардың бәрін, қазіргі қоғамның аса маңызды қажеттіліктеріне жауап  беретін, өсіп келе жатқан адамның дамуы мен тәрбиесі идеясы біріктіріп тұрғанын анықтау қиын емес. Олардың бәрі оқушыны танымдық іс-әрекеттің және өзіндік дамудың субъектісі ретінде қалыптастыра алады. Өзінің себеп-сылтауларымен, ынтасымен, қажеттіліктері мен мақсат-мүдделерімен, жан-жақты негізді білімдарлыққа деген талпынысы мен мүмкіндіктерімен қалыптасып келе жатқан жеке тұлға қазіргі дидактиканың орталығына айналады. Оқу мақсаты — адамның білім қазынасын көбейту ғана емес, тіптен адам өзінің аман-есен өмір сүруі үшін сол білімдерді пайдалана алуы да емес. Баланы өз заманына сай, айтарлықтай шығармашылық  потенциалы   бар   жеке   тұлғаны қалыптастыру үшін оқыту керек, ондай жеке тұлға үшін ғылым, білім, эрудиция қоғамдық құндылықтарды жасау арқылы қоршаған болмысты түрлендіріп, өмір мен басқа ортаны жақсартудың құралы болып табылады. Идеялық-өнегелілік қоғамдық бағыттылық оның ниетін, ынтасын, өмірлік жоспарын белгілеуі керек. Оқытудың әлеуметтік мақсаттары ағартушылық, дамытушылық және тәрбие іс-әрекеті арқылы жүзеге асады.

Қазіргі уақытта мұғалімнің таңдау мүмкіндігі бар кезде педагогтар шығармашылығы кең өріс алуда. Бірақ, өткен жылдардың жаңашыл педагогтарының идеялары мен технологиялары әлі де өз күшін жойған жоқ.

Оқушылардың белсенділігін арттырудың жаңа формаларын епті пайдалана отырып, жаңашыл ұстаз жағдайдың белсендіру әсерін жүзеге асырады, онда оқушылар: өз пікірінде тұра алуы; пікірталастар мен талқылауларға қатысуы; өз жолдастарына және мұғаліміне сұрақ қоя алуы; жолдастарының жауаптарын түзету; жолдастарының жауаптары мен жазба жұмыстарын бағалай білу; артта қалған оқушыларды оқытуы; үлгерімі нашар оқушыларға түсініксіз жерлерді түсіндіруі; өз бетінше шамасы келетін тапсырмаларды таңдауы; танымдық міндетті (мәселені) шешудің бірнеше түрін табуы; өзін өзі тексеру үшін, өзіндік танымдық және тәжірибелік әрекеттерін талдау үшін жағдайлар ойластыруы; танымдық міндеттерді шешімнің өзіне белгілі тәсілдерін жинақтап колдануы.

Жаңашыл педагогтар мен  шебер ұстаздар тәжірибесінде оқыту әдістері өзгеріп отырады. Ұзақ уақыт бойында мектеп әдістерінің алуан түрін жинақтаған, олар оқыту процесінің елеулі бөлігі болып табылады.

Алайда қандай да керемет техника болмасын, ол мектептегі мұғалім орнын баса алмайды, бұл жағдай ең басты, ең маңызды болып қала береді. Оқушылардың танымдық белсенділігі, ең бірінші, сыныптағы мұғалімнің орнына, оның әрбір оқушының жақсы оқу қабілеттілігіне деген сеніміне, оқушылардың жетістіктерін әрдайым демеп отыруына байланысты. Нағыз мұғалімге мына қасиеттер тән: балаға деген сый мен сүйіспеншілік, оның мүмкіндігіне сенім, оқушының өрлеу, жетістік, өз күшіне сену сияқты сезімдері пайда болатын жағдайлар жасау. Микроэлектрлік техникамен органикалық байланыстағы адамгершілігі мол мұғалім оқу процесі мен мектептің бүкіл кейпін түбегейлі өзгерте алады. Мұндай жағдайдағы оқу бала үшін қиын емес, жаңаны тану, зерттелмегенді өз бетінше ашу, танымдық іс-әрекетінің жетістіктеріне жету қуанышына айналады.

Осылайша, жинақгау әдісі  ғана оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендірудің практикалық шешімі туралы айтуға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. «Бастауыш мектеп». №7-2007 ж.
2. О.С. Богданова, В.И. Петрова «Бастауыш жастардағы тәрбие жұмысының методикасы» Алматы 1980 ж.
3. Ю.К. Бабанский  Педагогика. М. 1998 ж.
4. Ж.Б. Қоянбаев. Педагогика. А. 1992 ж.
5. «Бастауыш мектеп». №9-2006
6. К. Оразақов, Б. Нарбаев. «Ата дәстүрі  әдеп, болашақ  игілігі». Алматы 1991 ж.
7. Ж.Боданов, К.Бөлеев Қазақтың  халық  педагогикасы (библиографиялық көрсеткіш)  Жамбыл 1992 ж.
8. А. Абдрахманов. Қазақстанның   этнопедагогикасы  А. Рылым  1979 ж.
9. Әбілова. Этнопедагогика. Алматы 1997 ж.
10. «Бастауыш мектеп». №3-2002 ж. Ә. Табылдиев. Халық  тағылымы, Қазақтың  халық  педагогикасы  және  тәрбие. А. Қазақ  университеті  1992 ж.
11. А. Асарбаев. Қазақтың  ұлттық  ойындарын бастауыш  мектеп  тәрбие  жұмыстарында  пайдалану. А. А. 1993 ж.
12. Қазақ халқының  тәлім – тәрбие  тарихынан А. Кітап. 1992ж.
13. Әбиев Ж,  Бабаев С,  Құдиярова А. Педагогика. Дарын-2004.
14. Харламов И.Ф. Педагогика-Минск 1997.
15.   Журнал  «Бастауыш мектеп» №11, 2005ж.
16.   Жарықбаев Қ, Қалиев С. Қазақ тәлім – тәрбиесі. Алматы 1990.
17.   Журнал  «Бастауыш білім»  №1, 2006ж.
18.   Журнал  «Тәрбие құралы» №2, 2004ж.
19.   Журнал  «Бастауыш мектеп»    № 8, 2005ж.
20.   Журнал  «Бастауыш сыныпта оқыту»     №1, 2006ж.
21.   Жарықбаев Қ, Қалиев С.  Қазақстандағы педагогикалық ойдың антологиясы – Алматы, Рауан, 1995ж.
22. Л. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М., Педагогика. Алматы 2000.
23. Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А. Падагогика. Дарын -2004.
24. Педагогика. Дэріс курсы. Алматы : Нұрлы элем, 2003.
25. Бегалиев Т. Педагогика. Тараз 2001.
26. Бұзаубақов Қ. Ж. Жаңа педагогикалық технология. Алматы 2004.
27. Қалиев С, Майғаранова Ш., Нысанбаева Г. Тэрбие хрестоматиясы. Алматы2001.
28. Сабыров Т.С. Оқыту теориясы. Алматы. 2000.
29. Педагогика Уч. Пособи под. ред. Пидкастого -М,1998.
30. Подласной И.П. Педагогика: 100 вопросов - 100 ответов: Учебное пособие для студентов высших учебных забедений. Москва 2001.
31. Ю.ХарламовИ.Ф. Педагогика - Минск 1997.
32. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Мишенко А.И., Шлянов Е.Н. Педагогика. Москва 2000.
33. Вульфов Б.З., Иванов Б.Д. Основы педагогики. М.1997.
34. Аманоливили Ш.А. Личности —гуманшая основа педагогического

          процесса. Минск 1990.

    35. Вульфов  Б.З. Семь прадоксов воспитания. М. 1994.

    36. Воспитания  сознательной дисциплины и культуры  поведения

школников сост. Бабаев Ф.А.; под. Ред. Морьенко И.С. М.1982.

    37. Журавлев  В.И. Педагогика в системе наук  о человеке.   М. 1990.

    38. Жарықбаев  Қ., Қалиев С. Қазақ тэлім - тэрбиесі. Алматы 1990.

    39. Маленков  Л.И. Воспитание в современной  школе .   М.  1999. 19.Окон В. Ведение в общую дидактику - М, 1990.

    40. Жарықбаев  Қ., Қалиев С. Қазақстандағы педагогикалық  ойдың

антологиясы - Алматы, Рауан, 1995. 21.Гребнюк О.С., Гребенюк Т.Б. Теория обучения -М, 2003.