Ислам дініндегі әйелдің орны

Бағзыдан жеткен ешбір жыр-аңызда, ешбір тарихи деректе, ешбір бейнелеу өнерінің туындысында қазақ даласында  хижабпен жүрген әйел баласы туралы мәлімет  жоқ екендігін де атап өткім келеді. Мұхаммед пайғамбарымыздың өзі хадистерінде: "Алла Тағала сіздің сырт көрінісіңізге  қарамайды, иманды жүрегіңізге, парасатты  ақыл-ойыңызға мән береді" деген.

Осы ретте ХХ ғасырдың әйгілі саяси  қайраткерлердің бірі, Үндістанның  бірінші Премьер-министрі болған Джавахарлал  Неру өзінің "Дүниежүзілік тарихқа  көзқарас" атты кітабында өзінің ислам өркениетіне таңданысы  мен құрметін білдіре отырып, арабтардың хижабты басқа халықтардан –  римдіктер мен парсылықтардан алғандығын жазады. Оның пікірінше, "араб әйелдерінің  арасында жүзін жабу дәстүрі болмаған. Олар ер адамдардан бой тасалап өмір сүрген емес, керісінше қоғамдық орындарда  олармен бірге жүріп-тұрған. Бірақ  арабтар өздерінің жеңімпаз жорықтары  барысында Шығыс Рим (Византия) және Иран секілді ірі мемлекеттердің кейбір салт-дәстүрлерін сіңірген. Арабтар Византия империясын күйретіп, Парсы империясын толығымен жойды. Алайда өздері екі ел дәстүрінің жетегінде  қалып қойды. Әйелдердің еркектерден  оқшау-лануы тәрізді ғұрыптар арабтар  арасында Византия мен Иран дәстүрлерінің  әсерімен пайда болған. Бірте-бірте  гарем жүйесі қалыптасып, әйелдер  мен ерлер бір-бірлерінен бөліне бастады".

Өз кезегінде атақты американдық  тарихшы және философ, 11-томдық "Өркениеттер  тарихы" атты кітаптың авторы Уильям Дюрант Джавахарлал Нерудың сөзін  растай отырып, гарем мен хижабтың арабтардың дәстүріне омеядтық халиф Уалид-Екінші басқарған 743-744 жылдары енгенін атап көрсеткен.

Расында, Сауд Арабиясы тұрғындарының  әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерінің  жиынтығы қазірге дейін үстірт сипаттауға келмейтін айтарлықтай күрделі  әрі көп қырлы болып табылады. Көптеген жергілікті дәстүрлер барлық араб әлемі үшін бірдей, екінші бір  дәстүрлер сол өлкенің тарихи және табиғи-климаттық жағдайларына байланысты туындаған, үшінші бөлігі басқарушы  биліктің қатаң саясатының жемісі болып  табылады. Қалай болғанда да жергілікті өмір қалыпқа құюға келмейді.

Мысалы, осы күнге дейін шөл  далаларды мекен ететін көшпенді арабтар оазистер мен жайылымдар арасында су мен қорек іздеп көшіп  жүреді. Олардың дәстүрлі тұрақтары  қой мен ешкінің қара терісінен  тоқылған шатырлар болып табылады. Бәдәуилердің әйелдері паранжасыз еркін  жүріп, бөтен еркектермен еркін  сөйлесе береді. Бұған керісінше  қалада тұратын саудиялық әйел көшеге қара жаулық "хумара" мен басынан  аяғына дейін жауып тұратын "абая" кимей шыға алмайды.

Осы орайда айтатын тағы бір айқын  дәлеліміз – XX ғасырдың басында  Ататүрік түрік әйелдерінің құқықтарын шектейтін арабтан келген хижаб  кию секілді түрік қоғамына жат  салт-дәстүрлерді айыптап, әйел мен  еркектің тепе-теңдігін сақтайтын, ұлттық сана-сезімге тәрбиелейтін, Исламның бес парызын мойындайтын зайырлы  мемлекет құрғанын баршамыз білеміз. Мұстафа  Кемал басқарған заманда бұл  бауырлас мемлекетте ұлттық сана-сезімді  қалыптастыратын, тү-ріктердің дәстүрімен үйлескен ислам діні насихатталды. Қазір араб әлемінің өзінде де әйелдерге  хижаб кигізуге қарсы болып отырған  ел бар. Ол – Тунис. Тунис Республикасының  негізін қалаған бірінші Президенті Хабиб Бургиба 1981 жылы №108 заң шығарып, қыздарға мектептер мен университеттерде, әйелдерге мемлекеттік мекемелерде  хижаб киюге қатаң тыйым салған. Соның арқасында отыз жылдан бері Тунистің қыз-келіншектері, әйелдері еркектермен  тең дәрежеде қызмет атқарып келеді. Қазіргі уақытта Біріккен Араб Әмірліктерінде, Бахрейнде, Кувейтте, Оман Сұлтанатында, Ливанда, Мароккода хижаб кию  дәстүрі біртіндеп азаюда.

Зайырлы әрі демократиялық Қазақстанның азаматы ретінде біз де хижаб  мәселесіне қатысты баршаға ортақ  ұстаным қалыптастырмасақ, бара-бара қазақтың қыз-келіншектері қоғамдық орындарда  ерлермен бірдей жүріп-тұрып, қоғамдық қызметке еркін араласа алмайтын халге жетіп, өзінің тұлға ретіндегі, азамат ретіндегі әлеуетін толық  мәнінде жүзеге асыра алмайтын болады. Мұның айқын мысалын әйелдердің белсенділігі қашанда төмен болып  келетін араб елдерінің жағдайынан көріп отырмыз.

Біз санымыз жағынан асып-тасып  жатқан халық емеспіз. Біздің жағдайымызда әйел, еркек демей, әрбір азаматтың орны ерекше.

Қазақстандық әйел азаматтарымыздың ғылым-білімнің, техниканың, өндірістің дамуына қосқан елеулі үлесін ескерер  болсақ, әйелдердің қоғам өміріндегі белсенділігінің төмендеуінен бізге  өте үлкен интеллектуалдық залал  келері анық. Оның үстіне қоғам өмірінде тек әйелдер ғана қозғай алатын, бастама көтеріп, жүзеге асыра алатын ерекше мәселелер болады. Бұл әсіресе  ана мен бала мәселесіндегі сырт көзге байқала бермейтін көптеген өзекті мәселелерге тікелей қатысты. Осындай нәзік сезім-тал мәселелердің өз уақытында шешімін табуында әйел-аналардың  орны бөлек.

Қазақ халқы тарихының өн-бойында  өзіне тән діни қағидалар қалыптасқан. Бізге тек ата-баба жолын жалғастырып, өзіміздің дәстүрлі дінімізді сақтау керек. Халықтың ғасырлар бойы жинаған  рухани-діни құндылықтарын жинақтап, жаңғыртып, бүгінгі қоғам игілігіне  жаратуымыз қажет. Жан тазалығына, ар тазалығына негізделген, сыртқы көріністегі  емес, жүректегі иманды қасиет тұтқан ұлттық рухани құндылықтарымызға оралу, оларды кеңінен насихаттау арқылы хижабпен бүркемеленген жат идеологияға  тосқауыл қоюға болады.

Ұрпағымыздың ұлттық сана-сезімнен, ұлттық жадынан, ұлттық тарихы пен мәдениетінен айырылып қалмауы үшін біз сырттан  келген жат ықпалға тойтарыс бере білуіміз қажет.

Сонымен қатар,ер жігіт  қалыңдығына үйленер алдын қалыңмал (Мәһір) беруі керек:

«Әйелдеріңе мәһрлерін  беріңдер.Егер әйел оның кейбірін қабыл  етуден өз еркімен бас тартса,оны  өздеріңнің қажеттеріңе орай еркін  жаратуларыңа болады»(Ниса сүресі,4).

Шариғат бойынша,берілген мәһір әйелдің жеке мүлкі болып  табылады,оған қол сұғуға ешкімнің де хақы жоқ. Әрине, мәһірдің көлемі пәлен,түген  болуы керек деген дұрыс емес,әркім  шамасына орай әрекет жасайды.Пайғамбарымыз  с.а.с кезінде сахабалардың беретін  қалыңмалдары болмағанда Құран аяттарын оқып беріп,не болмаса бір ғана темір  жүзік сыйлап үйленгендері де болған.Кеңстік  кезеңде идеологияның ықпалымен  «уралап»шолақ белсенділер тап  осы қалыңмал мәселесін ту қылып  көтерген,қазақтың барлық соры осыдан туындап жатқандай алашапқын  болғаны бар.Әрине,бәріне шариғатты  кінәлі етіп көрсетті. Бірақ,шариғаттың үкімінде қыз баланың келісімі болмаса,әке- шешесі оны еркінен тыс тұрмысқа бере алмайды. Бұл сенімді хадистер арқылы бекітілген қағида.Дегенмен,Құдайдан басқаның көңілін табуға тырысқан белсенділер  шариғатқа бар күйені жағып,күстаналады.Егер имансыз әке қызын малға сатып  жатса,оған Исламның не кінәсі бар?! Саутсыздықтың  жүрген жері сол ғой қашанда –  шариғаттың қыр - сырын танып –  білуге ұмтылмайды, «осы маңда ауыл бар» ,- деп жобалап тарта береді...

Ислам ілімі бойынша,отбасындағы  мәселелерді ер мен әйел бірігіп,ойласып,ақылдасып  шешуі ләзім.Ер кісі әйелін қинауына рұқсат берілмейді:

«Уа,иман келтіргендер! Әйелдеріңе дөрекі болуға рұқсат етілмейді» (Ниса сүресі,19).

Ислам отбасын байлық негізінде емес,немесе тек төсек  ләззатына, сыртқы әдемілікке немесе басқа  да материалдық факторларға емес, ең әуелі сенім мен жақсылық,өзара  сүйіспеншілік пен махаббат негізінде  құруды насихаттайды. Дегенмен,байлықты да, басқаны да отбасына тіпті қажет  емес деп сөкпейді.Тек, бәрі де орнымен,жөнімен  болуы керек. Нура Мира атты ағылшын  қыз Исламды қабылдаған,мұсылманға тұрмысқа шыққан.Сол ханымның айтқан пікіріне назар аударалық:

« Мен ағылшын  қызымын.Білесіздер ғой,ағылшындар негізінен  алғанда тік мінезділігімен,қыңырлығымен ерекшеленеді.Мен де солардың бірі едім.Бірақ,Исламның кеңдігі мен  күш-қуатын сезінгеннен кейін оны  қабылдамауға шарам болмады.Мен  ешкім де теріске шығара алмайтын ұлы іліммен кездескенімді ұқтым.Қасиетті Құран адамдардың өмірін,соның ішінде олардың отбасылық өмірін реттеп отыратын кәміл заң екені анық. Маған әсіресе, Исламның теңдікке,адамдар  арасындағы сүйіспеншілікке шақырғаны  ұнайды,және де Исламның ақ пен қараны,бай  мен жарлыны бөліп- жармайтын  қарапайымдылығы қатты ұнайды.Өйткені,олардың  барлығы Аллаһтың алдында тең  дәрежеде.Ақыр соңында мұсылман күйеуіммен қырық жыл тұрғаннан кейін  мен өзім Исламды қабылдадым,мен  тіпті,осындай қымбат қазынаның  бұрын-соңды мен үшін жасырын  болып келгенін түсіне алмаймын. Мен  бұған ешкімді де кінәлай алмаймын, өйткені мен барлық нәрсенің өз уақытысында  екенін жақсы білемін.Аллаһ Таьала менің Исламға осынша уақыт өткеннен кейін келгенімді жөн көрген шығар,кім  білсін.

Исламдағы әйелдің  мәртебесі биіктігі соншалық,Батыс  әйелдерінің барлығы да бұған  тек қызыға,қызғана қарайды. Мұсылман әйелдері ие болып жүрген құқықтардан Батыстық әйелдер қанша семинарлар өтікізіп,қаншама алашапқын болып жүргеніне қарамастан,бәрібір мақұрым қалған».

Кей Шахата атты тағы бір ағылшын ханым Исламды  қабылдауды қалайды.Сөйтіп,қасиетті әкеймен (свещенник) ақылдасуды жөн санайды. Себебі,қасиетті әкей рухани тұрғыдан ең кемел,толыққанды жан саналады, басқаларға да рухани нәр береді деп біледі ғой.Бірақ,сөйткен қасиетті әкей оның айтқан ұсынысына айтар жауап  таппай,

- Сен әйелсің ғой,неге Исламды таңдамақсың? Исламда әйелдің дәрежесі күн сайын төмендеп келе жатқанын білмейтін бе едің?! –дегеннен басқа ештеме айта алмаған.

Бұл сөздер Кей Шахата ханымның қытығына тиеді,ызаландырады. Ақыл –кеңес сұрай келгенде естіген  уәжі мынадай болғандықтан,қасиетті әкейден үмітін түбегейлі үзеді  де, нық сеніммен Исламды қабылдайды.Өзі  бұл жайлы былай әңгімелейді:

« Біз,мұсылмандар,Ислам  жайлы Батыста қалыптасқан түсініктерді өзгерту үшін көп жұмыс істеуіміз  керек.Оған қоса, Ислам діні жайлы  жазылып, басылып жатқан өнімдерді  жан-жақты тексеріп отыруымыз қажет.Ислам  жайлы кері түсініктің қалыптасыуна жол бермеуіміз керек және дінімізді  жан-жақты түсіндіруіміз керек.Көптеген Еуропалықтардың Ислам жайындағы  түсінік –пайымдары тек көп әйелділік  пен әйелдердің ерлерге толық  тәуелділігімен шектеледі.Олар Исламдағы  әйелдің Батыстағы әйелдер әлі  күнге қол жеткізе алмаған  құқықтарға ие екенін біле бермейді».

Отбасылық өмірдің  ең күрделі мәселелерінің бірі- ажырасу.Ажырасу  төңірегінде сөз қозғамас бұрын  мынадай жәйтті ескерген жөн: Әйел –  еркекке аманат етілген,сондықтан  ер кісі оған қарауы,қамқорлық қылуы,жақсылық істеуі,ауыртпашылық түсірмеуі керек. Бұл жайында Аллаһ Таьала бірқатар ескертулер жасаған.

Ислам ажырасудың өзін негізінен табиғи заңдылықтарға  қайшы келеді деп есептейді.Ажырасу  – жұбайлардың және балалардың жан  –дүниелеріне ауыр соққы болатынын  және олардың психикасына да кері әсер етпей қоймайтынын бәріміз  білеміз. Мұндай соққылардан оларды отбасының жылуы сақтайтын еді.Енді,отбасы күйреген кезде,не істемек?!

Христиандық ілім ажырасуға  түбегейлі қарсылық білдіреді, «Ажырасуға болмайды! Бұл Құдайға ұнамды іс емес!» -деп уағыздайды.Дегенмен,жар  төсегі суыса,түсінбестік белең  алса, жұбайлардың табиғаты үйлеспесе,қайтпек  керек?!

Ислам ажырасуды  жақтырмайды,дегенмен,мәселенің мәнісіне бойлап,шындыққа тіке қарайды,сөйтіп ажырасуға  рұқсат береді.

Ажырасуды талап  ету ер кісінің құқығы болып табылады. Әйел ажырасуды талап етуі жөн  саналмайды.Себебі,әйелдің жүрегі сезімтал,мінезі шарт,сондықтан оның ойланбастан  қабылдаған шешімі соңынан опық жегізуі  мүмкін.Дегенмен, ері аса шектен шығып,шариғатты аттап өтіп жатса,әйелдің  талақ сұрауға толық құқы бар.

Әйтсе де,ер кісінің  де ажырасуды талап ету үшін белгілі  шарттар сақталуы тиіс.Ресми ажырасудың алдында істі туысқандардан құрылған отбасылық кеңес қарайды.Әрине  олар екеуін татуластыруға барын  салады.Көбіне,екеуі өз қателіктері  мен кемшіліктерін түсініп,қортынды шығаруға осының өзі жеткілікті болып  жатады. Егер туысқандардың татуластыру  үшін жасалған ұмтылыстарынан нәтиже болмаса, шариғат олардың әрбіріне өз жолымен жүруіне,бақытын іздеуіне рұқсат береді.

Дегенмен,ажарасу  осымен тамамдалды деуге болмайды.Өйткені, әйелдің бала туғаннан кейінгі немесе етеккірден кейін тазаруы аяқталуы керек.Кейде осы уақыттың өзі  жұбайлардың ажырасудан бас тартып,қайта  қосылуына жеткілікті болып жатады. Одан басқа ер кісінің ажырасуға  деген шешімі өздігінен жеткілікті болмайды,ажырасу толық аяқталу  үшін үш айдан тұратын «идда» деп  аталатын кезеңді күтеді.Бұл уақыт  аралығында әйелдің жүкті немесе жүкті еместігі, денсаулығының халі қадағаланады.Бұл кезде ер мен  әйел ажырасқан болып саналмайды,әйел басқаға тұрмысқа шыға алмайды.Осы  уақыттың өзі көбіне татуласумен  аяқталады. Ажырасудан бас тартып,ақ некені қайта қалпына келтіру  үшін ешқандайда ресмиліктің қажеті жоқ,тек ер кісі неке қатынасын жаңартуды  қаласа болғаны. Тек,үш талақ қағидасының  кеңшілігін түгесіп үлгерген болмаса...

Осы секілді әдіс-тәсілдер арқылы Ислам отбасын күйреуден  сақтайды.

Адам табиғатымен  үйлеспейтін өмір салтын ұстануға Ислам  діні қарсылық білдіреді.Сондықтан  христиандықтың тәркідүниелік (монашество),өмір бойы некесіз өту секілді ілімдерін  жоққа шығарады.

Жыныстық түйсік адам табиғатында айтарлықтай маңызға  ие.Заманауи ғылыми зерттеулер көрсеткендей,адамның  табиғи болмысын сақтау үшін қажетті  қағидалар арасында тамақ жеу,организмді сақтау және жыныстық қатынасқа түсу секілді туабітті түйсіктер ерекше мәнге ие екен.Осылардың қайсыбірін болмысын қолдан тұқырту әрекеті  адам ағзасы мен психикасына орын толтырмас апат әкеледі.Сондықтан  Ислам отбасын құрудан бас  тартуды жөн көрмейді.Әрине,отбасын  құруға кедергі болатын ең үлкен  себептердің бірі қаржылық жағдай екені  белгілі.Ислам бұл мәселені мемілекеттік деңгейде шешу керек деп біледі.

Дегенмен,тек қаржыны  сылтау етіп отбасын құрудан қашқақтауға  болмайды.Өйткені,Аллаһ Тағала әрбір  адамның қажет-мұқтаждығын біледі,және олардың әрбіріне көмек пен ризық  беруде жетіп-асады:

«Егер олар кедей  болса,Аллаһ Өзінің рахымымен оларды байытады». (Нұр сүресі,32.)

Ислам адамның осындай  табиғи түйсігін қоғамды берік ету  үшін бағыттайды.Мәселен,пайда болған күннен бері қарай Ислам діні жезөкшелік,гомосексуализм секілді қоғамдық індеттермен табанды  күрес жүрігізіп келеді.

Ал,көпәйелдік мәселесіне келсек,Ислам діні келгенге дейін  жәһилет дәуірінде арабтар үшін де, басқа елдер үшін де бұл үйреншікті өмір салты болатын.Мысалы: Қытайда  Ли-Цзидің заңы бойынша әрбір еркек 130 әйелге дейін иелене алған.Ал,Израильде  бір ер кісі жүздеп әйел алуына рұқсат етілген.Христиандық патша Ұлы  Карлдың 400 әйелі болған.

Ислам діні төрт әйелге дейін алуға рұқсат береді.Дегенмен,бұл  берілген рұқсат міндет емес – мұсылман міндетті түрде төрт әйел алуы керек  дегенді білдірмейді.

Сол кезде қоғамдық жағдайы қатарынан бірнеше әйел алуға дайын болуды талап етті. Себебі,жаугершілік көп болды,қараусыз қалған жесірлер мен жетімдердің  саны өсті. Оған қоса,елді сақтап қалу үшін демографиялық жағдайды күрт көтеру,азамат болып өсер ұрпақтың санын қайткенде  де тез көбейту мақсаты тұрды. Және,көшпелі өмір салтында ер кісінің  көмегінсіз әйелдердің күні тіпті қараң  еді.Осындай себептерге байланысты шариғат төртке дейін әйел алуға  рұқсат берді.Дегенмен,бұл рұқсатты қолданудың өзіндік шарттары да бар.Ең басты шарт – әйелдерінің арасын алаламау,бірін-бірінен артық санамау,бәріне бірдей сүйіспеншілікпен қарау,мүмкіндігіне орай жағдайларын жасау.Егер бұлай  ету қолынан келмейтін болса, бір ғана әйелмен шектелгеннен дұрысы жоқ: