Қазасктан Республикасының Бюджет жүйесі және бюжет құрылымы

Бюджеттік кредит бойынша жергілікті атқарушы органда берешек болған немесе ол бюджеттік кредиттің нысаналы мақсатына пайдаланылмаған жағдайда кредитор берешек сомасын немесе нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмаған соманы Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жергілікті бюджеттің есебінен шығаруды жүзеге асырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

     Қорыта келгенде, соңғы жылдары мемлекеттік бюджет жағдайы жақсарып келеді. Себебі кейінгі жылдарда мемлекеттік бюджеттегі артықшылықты (профецит) байқап отырмыз. Ол әрине оң нәтижелерге алып келетін жағдай. Мемлекет өз кезегінде әрқашан, яғни жыл сайын 1%-2,5%-3% ға дейін бюджет тапшылығын (дефецит) жоспарлап отырады. Ол тек қана біздің Қазақстан Республикамыздағы ғана тән нәрсе емес. Ол әрбір мемлекетте қаралады және жүргізіледі.

     Бюджет тапшылығы шығыстар мен бюджеттен қайтарымды негізінде бөлінген кредиттер ауқымының бюджетке түсетін түсімдердің  жалпы сомасынан асып түсуін қамтып көрсетеді. Бекітілген республикалық бюджет тапшылығының көлемі ұлттық валютамен және жалпы ішкі өнімге пайызбен, ал облыстық бюджеттер, Астана және Алматы қалалары бюджеттердің тапшылығы ұлттық валютамен көрсетеді. Ал бюджет профециті-бұл бюджетке түсетін кірістер мен ресми трансферттер түсімдерінің және бұрын бюджеттен терілетін кредиттерді ауқымынан асып түсуі. Бекітілген бюджет профецитінің көлемі де ұлттық валютамен немесе жалпы ішкі өнімге пайызбен есептеледі.

Мемлекеттік бюджеттің соңғы бөлігі-бюджет тапшылығын (профецитін пайдалану) қаржыландыру ішкі және сыртқы мемлекеттік борышты өтеу жөніндегі шығыстарды қамтып көрсетеді;

Оның қос арналымы бар;

1) тапшылық болған жағдайда-ішкі  көзден (Ұлттық банктен, комерциялық  банктерден, бағалы қағаздар сатудан, есепке алу бойынша, шығыстарды  жабуға бағытталған жыл басындағы бюджет қаражаттарының қалдықтары) және сыртқы қарыздардан қаражаттар  тарту. 

2) профецит кезінде-жоспардан тыс түсімдерді, біріншісі кезекте мелекеттік міндеттемелерді өтеуге немесе бірінші кезектегі бюджеттегі бағдарламаларды қосымша қаржыландыруға пайдалану.

Бюжеттік жоспарлау –мемлекеттің қаржы саясатының талаптарына бағындырылған қаржылық жоспарлаудың маңызды құрамды бөлігі. Мұндай жоспарлаудың маңызды экономикалық мәні елдің жалпыұлттық элеуметтік экономикалық дамуы негізінде түрлі деңгейдегі бюджетті жоспарлау мен олардың атқарылуы процесінде бюджет жүйесінің буындары арасында қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуде болып отыр. Бюджеттік жоспарлау барысында қаржы елдің дамуының мемлекеттік бағдарламасының экономикалық және сапалық көрсеткіштеріне және оған қоса табиғи, материал, еңбек және қаржы ресурстарына белсенді ықпал жасады. Бюджеттің кірістері – бюджетке қайтарылмайтын негізінде салықтардан, алымдардан және бюджетке төленетін басқа да міндетті алынатын түсімдердің, соңында ақ капиталмен жасалатын операциялардан түсетін кірістердің көлемі. Бюджеттің шығыстары- бұл бекітілген шегінде қайтарылмайтын негізінде бөлінетін қаражаттар.

        Айта келе мен бюджет жүйесіне қосар усынысым бүгінгі таңға бюджеттік сыныптама негізінде, қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл  (село), ауылдық (селолық) округ әкімінің аппараты төмендегі көрсетілген кесте негізінде қажыландырылады.

Ауылдық (селолық) округ әкімінің аппараты бюджет шығыстарының                                   функционалдық сыныптамасы.
Фун.топ	Кіші фун		Бюд. Бағд	Бағдар	Кіші бағд	Атауы.
01						Жалпы сипаттағы мемлекеттiк қызметтер
		1				Мемлекеттiк басқарудың жалпы функцияларын орындайтын өкiлдi, атқарушы және басқа органдар
			123			Қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл  (село), ауылдық (селолық) округ әкімінің аппараты
				001		Қаладағы ауданның, аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтің әкімі аппаратының қызметін қамтамасыз ету
					003	Жергілікті органдардың аппараттары
					007	Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру
					008	Мемлекеттік органдардың ғимараттарын, үй-жайлары және құрылыстарын күрделі жөндеу
					009	Мемлекеттік органдарды материалдық-техникалық жарақтандыру
04						Бiлiм беру
		1				Мектепке дейiнгi тәрбие және оқыту
				004		Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарынің қызметін қамтамасыз ету
		2				Жалпы бастауыш, жалпы негізгі, жалпы орта бiлiм беру
				005		Ауылдық (селолық) жерлерде балаларды мектепке дейін тегін алып баруды және кері алып келуді ұйымдастыру
		9				Денсаулық сақтау саласындағы өзге де қызметтер
				002		Ерекше жағдайларда сырқаты ауыр адамдарды дәрігерлік көмек көрсететін ең жақын денсаулық сақтау ұйымына жеткізуді ұйымдастыру
		2				Әлеуметтiк көмек
				003		Мұқтаж азаматтарға үйінде әлеуметтік көмек көрсету
07						Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
		1				Тұрғын үй шаруашылығы
				007		Аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтің мемлекеттік тұрғын үй қорының сақталуын ұйымдастыру
		2				Коммуналдық шаруашылық
				014		Елді мекендерді сумен жабдықтауды ұйымдастыру
		3				Елді-мекендерді көркейту
				008		Елді мекендерде көшелерді жарықтандыру
				009		Елді мекендердің санитариясын қамтамасыз ету
				010		Жерлеу орындарын күтіп-ұстау және туысы жоқ адамдарды жерлеу
				011		Елді мекендерді абаттандыру мен көгалдандыру
08						Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістiк
		1				Мәдениет саласындағы қызмет
				006		Мәдениет ұйымдарының қызметін қамтамасыз ету
12						Көлiк және коммуникация
		1				Автомобиль көлiгi
				012		Аудандық маңызы бар қалаларда, кенттерде, ауылдарда (селоларда), ауылдық (селолық) округтерде автомобиль жолдарын инфрақұрылымын дамыту
				013		Аудандық маңызы бар қалаларда, кенттерде, ауылдарда (селоларда), ауылдық (селолық) округтерде автомобиль жолдарының жұмыс істеуін қамтамасыз ету

 

         Айтар болсақ 2005 дейін    ауылдық (селолық) округ әкімінің аппараттары, қаржыландыру процесінің бюджеттік бағдарлама әкімшісі аудан әкімінің аппараты болып табылатын. Қазақстан Республикасы Ел басының 2003-2005 жылдары «Ауыл жылы» болып жариялау бағытында ауыл мәселесіне үлкен серіпініспен көніл аудара бастады. Ауыл жылдарында Үкімет тек қана ауыл шаруашылық деңгейін көтерумен шектелмей ауыл бюджетін жақсартуға өте үлкен үлес қосты.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы № 1362 қаулысына 24 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының Бірыңғай бюджеттік сыныптамасын бекіту» туралы № 1362 қаулысымен, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл  (село), ауылдық (селолық) округ әкімінің аппараты болып арнайы № 123 санды бағдарлама әкімшісі болып ашылды. Ашылған бағдарлама әкімшісі тек қана ауыл әкім аппаратын қаржыландыруменғана шектеліп қалған болатын. 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енген, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы № 1362 қаулысына бір қатар өзгеріс пен толықтырулар енгізілді, өзегірске сәйкес ауыл бюджетіне  мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарынің қызметін қамтамасыз ету, ауылдық (селолық) жерлерде балаларды мектепке дейін тегін алып баруды және кері алып келуді ұйымдастыру, ерекше жағдайларда сырқаты ауыр адамдарды дәрігерлік көмек көрсететін ең жақын денсаулық сақтау ұйымына жеткізуді ұйымдастыру, мұқтаж азаматтарға үйінде әлеуметтік көмек көрсету, аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтің мемлекеттік тұрғын үй қорының сақталуын ұйымдастыру, елді мекендерді сумен жабдықтауды ұйымдастыру, мәдениет ұйымдарының қызметін қамтамасыз ету т.б, қызметтерін қаржыландыру тіке ауыл әкімінің құзырына кірді. Ауыл бюджеті бойынша атқарлылған жұмыстар әліде жеткіліксіз болуда, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың айтқанындай «Ауыл қалалардың анасы» демекші, ауыл жағдайын жақсарту мақсатында әліде ауыл бюджетіне көп көніл бөлу керек деп есептеймін.

Менің айтар негізгі ұсынысым ауыл бюджетіне жалпы білім жүйесіне,  денсаулық сақтау саласына, құрылыс жұмыстарына жәнеде ауыл шаруашылық саласына бөлінетін несие қаражаттарының толық қаржыландырылуын ауыл бюджет құзырына жатқызса,  Қазақ еліміздің әлемдегі бәсекеге қабылетті нарықтық экономикасы дамыған 50 елдің қатарына қосылуға деген ұмтылысы  Тәуелсіз елдің реформалар тәжірибесімен туындаған жаңа экономикалық бағыт болады деп сенемін.     

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

1. Вахрин П.И., Нешитой А.С., Финансы: Учебник для Ввузов.-Информационно-внедрический центр «Маркетинг» 2000 г. 502 с.
2.   Дробозина Л.А Финансы. Учебник для Ввузов.-М.:ЮНИТИ, 2000г. 527 с.
3. Кажикаримов Б.К., Омирбаев С.А. Теория финансов. Учебное пособие. –Караганда.КарГУ 1996-80 с.
4. Құлыпыбаев С. Қаржы. Оқу құралдары-Алматы; Мерей 2000 ж.-154 б.
5. Құлыпыбаев С., Баязитова Ш., қаржы теориясы. Оқұ құралы-Алматы: Мерей, 2001ж-176 б.
6. Мельников В.Д., Ильясов К.К., Финансы Учебник для вузов.-алматы: 2001 г. 512 с.
7. Мельников В.Д., Ли В.Д., общий курс финансов. Учебник для вузов-Алматы: институт  развития Казахстана, 2001г – 285с.
8. Мамыров Н.К., Сахова А.Н., Ахметова  Ш.С., Брузати Л.Н., М22 Госудаство и бизнес. Менежмет государственного сектора. Книга 3: Учебник –Алматы: Экономика, 2002 г. 736 с.
9. Омирбаев С.М. Финансы: Учебное пособье для вузов.-Астана: 2003 г. -385
10. Райзберг Б.А., Лозоковский Л.Ш., Стародубцева Е.Б. Современный экономический словарь. – М: ИНФРА-М, 1997-496с.
11. Родионова В. М. Государственный бюджет и его роль в сбаланстрованности развития экономики. –М., Финансы и статистика 1992 год -143с.
12. Айматова Г. Өтпелі кезеңнің пробелемалары және жүзеге асыру перспективалары. Ақша-кредит саясаты. /// Егемен Қазақстан: -2004 ж. №127-19 мамыр.
13. Әжібеков Қ. Бюджеттің жүгі зіл батпан. /// Қаражы-қаражат; 7/2003 жыл.
14. Ережепов С. Бюджте реального развития. /// Қаражы-қаражат; 1/2001 жыл.
15. Құрмашева Қ. Мемлекеттік бюджеттің атқарылуы /// Егемен Қазақстан: -2004 ж. №115-14 маусым.
16. Сапаралиев Ж. Жаңа бюджет жаланаң жаңалығы көп /// Қаражы-қаражат; 3/1999 жыл.
17. Сахова А. Структура бюджетного планирование Қаражы-қаражат; 6/2003 жыл.

18.Қазақстан Республикасының  Заңы: Қазақстан   Республикасының     « Бюджет кодексі» 2004 жыл 24 сәуір, Қазақстан   Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 ақпандағы №110 қаулысы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша 1.

 

 

Мемлекеттік бюджет сипаттамасы.

 

Негізгі қаржы жоспары

Мемлекет заңы

Әлеуметтік-экономикалық дамуды басқару механизімі

 

Мемлекеттік бюджет

Мемлекеттік орталықтандырылған ақша қоры	Ресурстар
Экономикалық категория	Қатынастар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша 2.

 

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің сызбасы.

 

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті.

Республикалық бюджет

Жергілікті бюджеттер

 

Обылыстардың бюджеті

Астана және Алматы қалаларының бюджеттері

 

 

 

Облыстық бюджеттер

Аудандық бюджеттер

Облыстық бағыныштағы және қалалардың бюжеттері.

Қалалық бюжеттер

Аудандық бюджеттер