Әлеуметтану ғылымы, пәні, объектісі. Әлеуметтанулық білімнің құрылымы

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 13 Сентября 2013 в 18:43, лекция

Описание работы

Әлеуметтану ғылымы, пәні, объектісі.
Әлеуметтанулық білімнің құрылымы.
Дәріс жоспары:
1. Әлеуметтанудың объектісі, пәні мен әдістері.
2. Әлеуметтанудың құрылымы мен білім деңгейлері.
3. Әлеуметтанудың атқаратын қызметі.
4. Әлеуметтанудың басқа қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар мен арақатынасы.

Файлы: 1 файл

лекия социология каз.doc

— 662.50 Кб (Скачать файл)

№1 Тақырыбы: Әлеуметтану ғылымы, пәні, объектісі.

Әлеуметтанулық білімнің құрылымы.

 

 Дәріс жоспары:

1.      Әлеуметтанудың  объектісі, пәні мен әдістері.

2.      Әлеуметтанудың  құрылымы мен білім деңгейлері.

3.      Әлеуметтанудың  атқаратын қызметі.

4.      Әлеуметтанудың басқа қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар мен арақатынасы.

 

·   Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. Современные западные исследования  социологической классики. - М.: Наука, 1992.

2.  Ядов В.А. Методология и  методика социологического исследования. - М.: Наука.     2002.

3. Добреньков В. И., Кравченко  А. И. Социология. В 3-х томах. - М.: Наука, 2000.

4. Габдуллина К.Г. и др., Социология. Учебник для студентов высших  технических   

 учебных заведений.- Алматы: Санат, 1997.

5. Аитов Н.А., Биекенов К.У. Социология. Алматы: Қазақ университеті, 2002.

6. Тажин М., Аяган Б.Социология  негіздері. Алматы, 1992.

7. Әбсаттаров Р.Б., Дакенов Н.  Әлеуметтану. Алматы: Ғылым, 2004.

Қосымша:

1.  Конт  О. Дух   позитивной   философии:   Слово   о   положительном   мышлении. 

СПб, 1910.

2.   Дюркгейм Э. О разделении  общественного труда. Метод социологии. – М-, 1991.

3.  Арон Р. Этапы развития  социологической мысли. – М., 1992.

4.  Сорокин П.Человек. Цивилизация.  Общество. – М., 1992.

5.  Вебер М. Избранные произведения. – М, 1990.

6.  Структурно-функциональный анализ  в современной социологии. – М., 1968.

7.  Большой толковый социологический  словарь. Дэвид жерри, Джулия  жерри. Т. 1,2.,

   1999.

8. Габдуллина К.Г. Общества прогресс  и регресс. А., 2003.

 

Дәріс тезистері:

 

«Әлеуметтану» ұғымы латын тілінің  «Societas» қоғам және гректің logos –  ілім, ұғым деген сөзінен шығады. Социология, яғни әлеуметтану қоғамның пайда болуының, ондағы әлеуметтік байланыс, қатынастардың, алуан түрлі  әлеуметтік адам бірліктерінің , ұйым, мекемелердің, институттардың, құбылыстардың, процестердің дамуының жалпы заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Әлеуметтану ұғымын ХIХ ғасырдың ортасында атақты француз әлеуметтанушысы О. Конт енгізді. Оның алғашқы мазмұны қоғамтану болатын. Тек қана кейіннен, әлеуметтану пәнінің осы ғасыр ішінде бірнеше рет ауысуына байланысты ол өзінің дұрыс, дәл атын тапты. Ендігі жерде біз әлеуметтанудың  объектісі мен пәнінің орындарын алмастырып алмауымыз керек. Бұл екі мәселе бір-бірімен тығыз байланысты болғанымен, олардың айырмашылығы бар.

 Объект дегеніміз – бізді  қоршап тұрған объективтік нақтылы  өмір, ол қоғам, адамдар, оның  алуан түрлі бірліктері (отбасы, топ, тап, әлеуметтік мекемелер,  институттар, мемлекет, т.б.), тіпті  адамның өзі, оның барлық іс-әрекеті, қызметі, санасы, тәртібі, т.б. Бұлар зерттелетін объекті болғаннан кейін субъектіден тәуелсіз, тыс өмір сүреді. Оларды адам өзінің теориялық немесе практикалық мәселелерін шешу арқылы алға қойған мақсатына жету үшін пайдаланады. Осыдан әлеуметтану пәні шығады.

 Әлеуметтану пәнінің  байланыс, қатынастар жиынтығы «әлеуметтік»  қоғамның біртұтас жүйесін құрайтын  нақтылы ұғымдарға кіреді. Олар  әрбір объектіде, құбылыста, процесте  ерекше ұйымдастырылған белгілі  бір әлеуметтік жүйе ретінде  болады. Ал, әлеуметтану пәнінің қалыптасуы объектінің қасиеті мен зерттеушінің алдына қойған мәселелерінің мақсаты мен сипатына,  оның ғылыми білімінің деңгейіне және өз дүниетанымында қолданатын құрал – тәсілдеріне байланысты. Зерттеу пәні әр уақытта зерттеу объектісін қажет етеді, бірақ, оған кірмейді, онымен тең емес, өйткені бір ғана әлеуметтік объект өмірдің алуан түрлі мәселелерін шешу үшін зерттелуі мүмкін. Осыған орай әлеуметтанудың пәні зерттелетін объектінің  шекарасын белгілейді. Сондықтан әлеуметтану пәнінің басты міндеті - әлеуметтік жүйелерді типологизациялау (яғни, ортақ белгілеріне қарай жіктеу, топтау), әрбір әлеуметтік объектінің байланысы мен қатынастарын заңдар деңгейінде зерттеу – бұл заңдылықтар дың әрбір әлеуметтік жүйесін басқару, оның тәртібін реттеу, оның іс - әрекет, қызмет ету тетіктерін анықтау болып табылады. Сонымен, әлеуметтілік - әлеуметтік байланыс пен қатынастарды ұйымдастырудың негізгі бастамасы ретінде болса, ал, әлеуметтік заңдылықтар бұлардың мәні мен мазмұнын түсінудің негізі болып есептеледі.

«Әлеуметтік» дегеніміз, нақтылы  қоғамдағы қоғамдық қатынастардың  жиынтығы. Бұл қатынастардың жиынтығы жеке тұлғалар мен олардың белгілі  бір тобының белгілі бір кеңістікте, уақытта іс - әрекетінде атқарған қызметтерінде  байқалады.

Қандай да бір қоғамдық қатынастардың жүйесі әр уақытта адамдардың өзара қарым-  қатынасынан және қоғамға қатынасынан көрінеді. Сондықтан әрбір қоғамдық жүйенің әлеуметтік жағы болады.

Қорыта айтқанда, әлеуметтік - әр түрлі  жеке тұлғалардың бірігіп істеген  қызметінің жемісі, нәтижесі. Бұл олардың бір – бірімен байланыс – қатынастарынан тікелей көрінеді. Ал, олардың қоғамдық құрылымындағы алатын орны, атқаратын рөлі және әр түрлі жағдайлары бір – бірінен өзгеше қоғамдық үрдістерге қатынасынан көрінеді.

Әлеуметтану пәнініњ қалыптасуы әруақытта оныњ категориялары арқылы ж‰зеге асырылады. Категориялар µмірдіњ нақтылы шындыѓын, әлеуметтік қ±рылымныњ дамуындаѓы мањызды жақтарды, ондаѓы қатынастар мен байланыстарды бейнелейді. Олар осы қатынас, байланыстардың тұрақты, қайталанатын, маңызды түрлерін және құбылыстар мен процестердің өзара іс – қимылын көрсетеді. Бұл категориялар бір – бірімен тығыз байланыста, қатынаста болады, олар ешуақытта бір – бірінен бөлек, оқшау тұрмайды.

Категориялардың негізінде әлеуметтанудың заңдары қалыптасады. Әлеуметтанудың категориялары алуан түрлі болады. Бұған адам қоғамына тән қасиеттердің бәрі кіреді.

Негізінде әлеуметтану екі үлкен  категорияға басты назар аударады. Ол – қоғам және тұлға. Ал, қоғам  туралы әлеуметтану мәселесі қозғалғанда  төмендегі категориялар арқылы зерттеу жүргізеді. Ол – «әлеуметтік бірлік». Бұл адамдардың арасындағы әр түрлі қарым – қатынастар. Осы қарым – қатынас, байланыстардың негізінде олардың күнделікті өмірі мен іс - әрекетінің мұң – мұқтажын, талап – тілектерінің бірлігі жатыр.

Әлеуметтік бірлестіктер қоғамды  қайта құру, өзгерту субъектісі болып  саналады және бұл - әлеуметтік субъектінің  өзін - өзі ұйымдастыруының тұрақты  түрі. Әлеуметтік бірлестіктің түрлеріне: отбасы, адамдардың әлеуметтік – таптық, топтық, әлеуметтік – демографиялық, ұлттық, территориялық, мемлекеттік және бүкіл адамзаттық қоғам бірліктері, қозғалыстары, т.б. жатады.

Әлеуметтануда әлеуметтік құбылыстар мен процестердің бес негізгі  заңы тұжырымдалған:

Әлеуметтік құбылыстардың қатар  өмір сүру заңы. Мысалы, егер «А» құбылысы болса, ол әруақытта «Б» құбылысын қажет етеді.

Әлеуметтік құбылыстардың даму тенденцияларын анықтайтын заң. Мысалы, өндіргіш күштердің өзгеруі өндірістік қатынастардың өзгеруін талап етеді.

Әлеуметтік құбылыстардың арасындағы алуан түрлі байланыстарды, қатынастарды анықтау заңы. Бұл заң іс – қимыл, атқаратын қызмет деп те аталады. Ол әлеуметтік объектінің әрбір элементінің, бөлігінің арасындағы байланыс, қатынасын бейнелейді.

Әлеуметтік құбылыстардың арасындағы себепті байланыстарды бейнелейтін  заң. Мысалы, әлеуметтік бірліктің негізгі, қажетті шарты – ол қоғамдық және жеке мүддені сәйкестендіру, үйлестіру болып саналады.

Әлеуметтік құбылыстардың арасындағы байланыстардың  болу мүмкіндігін  білдіретін ықтималдық заңы.

 Әлеуметтік құбылыстар мен  процестерді және олардың арасындағы байланыстарды,    қатынастарды біліп – тануда әлеуметтану жалпы теориялық ғылыми зерттеу әдістеріне  сүйенеді.     

 Әлеуметтанудыњ басқа қоѓамдық  және гуманитарлық ѓылымдардан  ењ басты айырмашылыѓы – оныњ  µзіне ѓана тән әлеуметтік – экономикалық, саяси, рухани, қ±былыс, процестерді зерттейтін арнаулы әдістерініњ болуында.

Әлеуметтанудыњ арнаулы әдістері: с±рыптау, бақылау, с±рау, қ±жаттарды талдау, сараптау, модель (‰лгілеу), тест, т.б.

Жоѓарыда кµрсетілген алуан  т‰рлі әдістерді кењінен қолдана отырып, әлеуметтану білімніњ жања қайнар кµздерін ашып, әрбір адамныњ қоѓамдық қ±былыстар, процестер туралы танымын, білімін толықтырып отырады. М±ндай танудыњ, білімніњ µзгеше қ±рылымы, т‰рі және дењгейлері болады.

Әлеуметтанудыњ қ±рылымына, оныњ таным, білім дењгейлеріне анықтама беру ‰шін алдымен «қ±рылым» , «дењгей» деген ±ѓымдарѓа анықтама берген жµн. Қ±рылым дегеніміз – бірт±тас әлеуметтік қ±былыстар мен поцестердіњ элементтері мен бµліктерініњ іштей µзара орналасуын айтамыз.

Әлеуметтік білім – теория мен  практиканыњ бірлігінде қалыптасады.

Теориялық зерттеулер әлеуметтік болмысты, µмірді жалпы және арнаулы баѓыттардыњ  дењгейінде т‰сіндіріп, оныњ дамуын және қандай қызмет атқаратынын анықтайды. Оныњ одан әрі даму зањдарыныњ баѓытын, кµрінісін белгілеп отырады. Ал, эмпирикалық әлеуметтік зерттеулер – нақтылы қ±былыстар мен процестер туралы жања маѓл±мат, хабарларды алумен байланысты.Ал, б±л маѓл±мат, хабарлар статистикалық талдау, нақты әлеуметтік әдістерді қолдану арқылы іске асырылады.  Ал теориялық зерттеулер абстрактілі философиялық әдістері арқылы іске асырлады.

Әлеуметтік білімнің құрлымы  деп  қоғамның әлеуметтік жүйесінің серпінді дамуы, іс- әрекет, қызмет жүргізілуі туралы әр түрлі жиналған фактілерді, ақпараттарды, хабар – мәліметтерді ғылыми дұрыс түсіндіруді және ғылыми ұғымдардың жиынтығының реттелуінің, тәртіпке келітірілуін айтамыз. Әлеуметтік білімнің негізгі құрлымы, тұжырымы, қағида, бағыттары мынылар: 1. Қоғам біртұтас әлеуметтік жүйе. Бұл тұжырым өзінің зерттеу объектісінде қоғамдық қатынастар жүйесін, олардың мазмұның зерттейді.

2. Қоғамның жеке салаларының  дамуын, атқаратын қызметі туралы  түсініктердің байланысын – экономикалық, саяси, рухани, т. б. салаларын,  әр бір салада жеке тұлғаның  немесе әлеуметтік топтардың қызметінің әлеуметтік қалыптасу мүмкіндігін зерттейді.

3. Қоғамның әлеуметтік құрылымы  немесе жалпы әлеуметтік құрылым  туралы білімді қалыптастыру  үшін әлеуметтік топтардың экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани қатынастар  жүйесінде алатын орны мен  байланысы туралы білімдер болу керек.

4. Саяси әлеуметтануға кіретің  алуан түрлі ғылми түсініктер, ой пікірлер, теориялар. Бұған  жататың зерттеу объектілері: 

а)   әлеуметтік топтардың саяси  қатынастар жүйесіндегі алатын орны;

ә) қоғам субъектілерінің әлеуметтік – саяси құқық және бостандықты, тәуелсіздікті алудың жолдары мен тәсілдері туралы;

б)   қоғамның саяси жүйесінің  құрлымы, қызметі және фукциясы туралы;

5. Әлеуметтік институттардың қызметтері  туралы ғылыми түсініктер мен  қорытындылар;

6. Жеке салаларының және кішігірім жүйесінің қызметтері туралы теория. Оны мынандай объектілерді зерттеу арқылы түсінуге болады: өндірістік ұжымдар, ресми емес топтар мен ұйымдар, адамдар арасындағы кішігірім топтар, жеке тұлғалар, т.б. кіреді.

Әлеуметтік білімнің деңгейлері қоғамдағы құбылыстар мен процестерді терең талдап, кең қорытынды жасау арқылы анықталады. Жоғарыда көрсетілгендей әлеуметтік білімнің үш негізгі деңгейі бар:

а) жалпы әлеуметтану теориясы;

ә) эмперикалық әлеуметтану;

б) орта деңгей теориялары.

Осыларға сәйкес әлеуметтік зерттеулерді теориялық және эмперикалық зерттеулер деп екіге бөледі.

Әлеуметтану да басқа ғылымдар сияқты, ең алдымен таным функциясын атқарады. Әлеуметтану қандай да бір деңгейде болмасын, ол әруақытта жаңа білімнің, көкжиегін кеңейтіп, оның деңгейі мен дәрежесін өсіріп отырады, қоғамның әлеуметтік даму заңдылықтарын, болашағын ашып береді. Әрине, бағытта іргелі және қолданбалы эмпириканың зерттеу теориялары, тұжырымдамалары оған барынша қызмет етеді.

Әлеуметтанудың атқаратын қызметінің бір ерекшелігі мұнда тұжырым мен іс әруақытта бірлікте болады. Осыдан барып әлеуметтік теория мен тұжырымдамалар көбіне  тәжірибелік мәселелерді шешуге бағытталады. Бұл тұрғыдан қарағанда әлеуметтанудың тәжірибелік қызметі алдыңғы қатарға шығып, атқарылатын қызметтің басқа жаңа түрлері белгіленеді. Нақтылы әлеуметтік құбылыстар мен үрдістердің үстінен әлеуметтік бақылауды күшейтуде жаңа ақпараттардың маңызы зор. Ол болмаса әлеуметтік қысым, әлеуметтік дағдарыс және катаклизмдер көбейіп кетуі мүмкін. Көптеген елдерде атқарушы мекемелер мен билік өкілдері, саяси партиялар және алуна түрлі бірліктер өздерінің мақсатты саясаттарын жүргізуде әлеуметтанудың барлық мүмкіншіліктерін пайдаланып отырады. Бұл тұрғыдан алғанда әлеуметтану әлеуметтік бақылау функциясын атқарады. 

Әлеуметтанудың тәжірибелік бағыты – оның әлеуметтік құбылыстар мен  процестердің болашақ дамуының бағытын  анықтауында. Бұл жерде біз әлеуметтанудың болжайтын қызметін байқаймыз. Еліміздің  жаңа,нарықтық қатынастарға көшуіне  байланысты болуы мүмкін кері құдылыстар мен апаттардың болашаққа болжам жасап отыру арқылы ғана алдын алуға болады. Мысалы,  

Информация о работе Әлеуметтану ғылымы, пәні, объектісі. Әлеуметтанулық білімнің құрылымы