Бiлингвiзм. Интэрферэнцыя

5. У Н. склоне множнага  ліку назоўнікі 2-га скланення  маюць канчаткі -ы, -і: палі, лясы, гарады, азёры, вокны. 

6. Адсутнасць чаргаванняў  на канцы асноў назоўнікаў 2-га  скланення ў адзіночным і множным  ліку: брат – браты, сын –  сыны. Параўн. рус.: брат – братья, сын – сыновья. 

7. Наяўнасць у назоўніках  жаночага і ніякага роду ў  Р. склоне множнага ліку канчаткаў  -аў(-яў): брытваў, кафедраў, сенажацяў,  постацяў, палёў (рус.: бритв, кафедр, полей).

8. Адсутнасць й у формах  Н. склону адзіночнага ліку  прыметнікаў і слоў, якія скланяюцца, як прыметнікі: сіні, вялікі, напісаны, некаторы, самы, шосты (рус.: синий,  большой, написанный, некоторый,  самый, шестой).

9. Утварэнне формы вышэйшай  ступені параўнання якасных прыметнікаў  з дапамогай суфіксаў -эйш(-ейш), -ш:  вышэйшы, важнейшы, слабейшы, большы (рус.: выше, важнее, слабее, больше).

10. Непрадуктыўнасць кароткіх  формаў прыметнікаў і абмежаванае  ўжыванне кароткіх дзеепрыметнікаў,  адсутнасць зваротных дзеепрыметнікаў.  Параўн. бел.: План выкананы, рус.: План  выполнен. Рус. “занимающийся”, “изменившийся”  ў беларускай мове адпавядае  “які займаецца”, “які змяніўся”. 

11. У формах мужчынскага  і ніякага роду займеннікаў  мой, твой, свой, чый у Р. і  Д. склонах адзіночнага ліку  адсутнічае літара е ў канчатках:  майму, твайму, свайму, майго, твайго, свайго.

12. Лічэбнікі паўтара,  паўтары нескланяльныя. 

13. Лічэбнікі два, дзве  маюць асобныя формы ва ўсіх  склонах: двух – дзвюх, двум  – дзвюм, двума – дзвюма.

14. Лічэбнік дзевяноста  мае адну нязменную форму; у  рускай мове ён мае дзве  формы – девяносто і девяноста. 

15. Чаргаванне заднеязычных  г, к з шыпячымі ж, ч пры  спражэнні дзеясловаў загаднага  ладу: лягу – ляж – ляжце,  пяку – пячы – пячыце (рус.: лягу – ляг – лягте, пеку  – пеки – пеките).

16. Дзеепрыслоўі незакончанага  трывання ўтвараюцца з дапамогай  суфіксаў -учы(-ючы), -ачы(-ячы) ад асноў  любога дзеяслова цяперашняга  часу: лятаючы, аплочваючы, забягаючы,  просячы (рус.: летая, оплачивая,  забегая, прося).

 

4. СІНТАКСІЧНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ  БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ

 

Душою мовы, яе “алгебраю” з’яўляецца граматыка. Яна выяўляе  нацыянальны характар мовы, яе своеасаблівасць. Граматыка – гэта сістэма правіл паяднання слоў у маўленні, іх змянення, што абумоўлена патрэбамі гэтага паяднання.

Граматыка, у адрозненні ад іншых раздзелаў мовазнаўства, характарызуецца большай непранікальнасцю для іншамоўных уплываў. Аднак парушэнне  граматычнай будовы больш балюча адбіваецца на мове, чым пранікненне  ў мову чужаземных слоў.

Сінтаксіс (як раздзел граматыкі) вывучае віды сувязей, на аснове якіх арганізуюцца словазлучэнні і сказы. Словы ў словазлучэннях звязаны  паміж сабой падпарадкавальнай  сувяззю дапасавання, прымыкання і  кіравання.

Дапасаванне – такі від  сувязі, пры якім залежнае слова  набывае формы роду, ліку і склону, уласцівыя галоўнаму слову. Дапасуюцца да назоўнікаў прыметнікі, парадкавыя лічэбнікі, займеннікі, дзеепрыметнікі: школьныя гады, на трэцім паверсе, твой гонар, высушанае сена.

Прымыканне – такі від  сувязі, пры якім залежнае слова  звязваецца з галоўным па сэнсе. Прымыкаюць звычайна нязменныя словы і формы  –прыслоўі, дзеепрыслоўі, інфінітыў: зрабіць  сумленна, есці стоячы, уменне працаваць.

Пры кіраванні залежнае слова  ўжываецца ў форме пэўнага  ўскоснага склону: берагчы лес, сустрэцца  з ёю. Кіраванне бывае прыназоўнікавае: убачыцца з сябрам, ісці з лесу і  беспрыназоўнікавае: збіраць суніцы, глядзець спектакль.

У падпарадкавальнай сувязі не знаходзяцца і не з’яўляюцца словазлучэннямі:

1) дзейнік і выказнік;

2) аднародныя члены сказа; 

3) службовыя часціны мовы.

Найбольш пашырана і ўстойліва  ўздзеянне рускай мовы выяўляецца ў  канструкцыях кіравання, для якіх характэрны шэраг спецыфічных рыс. Адзначым некаторыя з іх.

1. Дзеясловы ветлівасці  дзякаваць, падзякаваць, аддзячыць,  прабачыць, выбачаць, дараваць –  спалучаюцца ў беларускай мове  з назоўнікамі давальнага склону: дзякаваць сястры, дараваць сябру,  прабачце мне. У рускай мове  адпаведныя дзеясловы кіруюць  вінавальным склонам: благодарить  сестру, простить товарища, извините  меня.

2. Дзеясловы жартаваць,  смяяцца, насміхацца, кпіць, здзекавацца,  цешыцца, дзівіцца, глуміцца, рагатаць  кіруюць родным склонам з прыназоўнікам  “з”: жартаваць з дзіцяці,  насміхацца з сяброўкі, а адпаведныя  рускія дзеясловы – творным  з прыназоўнікам “над”: шутить  над ребёнком, смеяться над сестрой. 

3. Дзеясловы руху ісці, бегчы, ехаць, плыць, ляцець  і інш. і волевыяўлення паслаць,  выправіць, адправіць, калі яны  маюць мэтавае значэнне, кіруюць  назоўнікамі вінавальнага склону  з прыназоўнікам “па”: ісці па  ваду, паслаць па сястру. Калі  названыя дзеясловы спалучаюцца  з назоўнікамі – назвамі ягад, грыбоў і словамі ягады, грыбы,  то гэтыя назоўнікі ўжываюцца  таксама ў вінавальным склоне, але з прыназоўнікам “у”: ісці  ў суніцы, адправіць у грыбы.  У рускай мове ў абодвух  выпадках – идти за водой,  послать за сестрой, отправить  за грибами. 

У беларускай мове канструкцыі  пайсці за вадой, бегчы за сястрой  паказваюць не на мэту дзеяння, а на кірунак, напрамак (пайсці за вадой  – пайсці па цячэнні ракі, бегчы  за сястрой – бегчы ўслед).

4. Дзеясловы са значэннем  дзеяння ці стану (хадзіць,  лятаць, сустракацца, бачыцца і  пад.) кіруюць месным склонам назоўнікаў  з прыназоўнікам “па”: хадзіць  па вечарах, лятаць па начах,  бачыцца па суботах, сустракацца  па выхадных. У рускай мове  адпаведныя дзеясловы патрабуюць  ад залежнага слова давальнага  склону з прыназоўнікам “по”: ходить по вечерам, летать по  ночам, видеться по субботам, встречаться  по выходным.

5. Дзеясловы маўлення, думкі,  пачуцця (гаварыць, шаптаць, думаць, непакоіцца, клапаціцца, хвалявацца  і інш.) звычайна кіруюць назоўнікамі  вінавальнага склону з прыназоўнікам  “пра”: гаварыць пра надвор’е, думаць пра вясну, клапаціцца  пра бацькоў. У рускай мове  адпаведныя дзеясловы кіруюць  месным склонам з прыназоўнікам  “о(об)”: говорить о погоде, думать  о весне, беспокоиться о родителях. 

6. У словазлучэннях з  галоўным словам – прыметнікам  ці прыслоўем у форме вышэйшай  ступені параўнання залежнае  слова ўжываецца ў вінавальным  склоне з прыназоўнікам “за”: большы за яго, старэйшы за  сястру, хутчэй за ўсіх. У рускай  мове ў такіх словазлучэннях  залежнае слова мае форму роднага  склону без прыназоўніка: больше  его, старше сестры, быстрее всех.

7. Дзеясловы ажаніць, ажаніцца  патрабуюць творнага склону з  прыназоўнікам “з”: ажаніўся  з Таняю, ажанілі з нялюбай.  У рускай мове гэтым словазлучэнням  адпавядаюць словазлучэнні з  назоўнікамі меснага склону з  прыназоўнікам “на”: женился на  Тане, женили на нелюбимой. 

8. У беларускай мове  больш пашыраны аднасастаўныя  няпэўна-асабовыя сказы. Напр.: бел.  Дом пабудавалі – рус. Дом  построен.

9. Лічэбнікі два, тры,  чатыры спалучаюцца з назоўнікамі  ў назоўным склоне множнага  ліку: два дакументы, тры пастановы,  чатыры банкі (рус.: два документа,  три постановления, четыре банка).

10. Значэнне прыналежнасці  ў беларускай мове выражаецца  значна часцей, чым у рускай  мове, прыналежнымі прыметнікамі: мужаў  аўтамабіль, дырэктараў дом (рус.: автомобиль мужа, дом директора).

ЛІТАРАТУРА

 

1. Азарка В.У., Васілеўская  А.С., Круталевіч М.М. Беларуская  мова: спецыяльная лексіка. –  Мн.: БДПУ, 2004. – 207 c.

2. Антанюк Л.А. Беларуская  навуковая тэрміналогія: Фарміраванне, структура, упарадкаванне, канструяванне,  функцыяніраванне. – Мн.: Навука  і тэхніка, 1987. – 240 с. 

3. Беларуская мова: У 2 ч.: Ч 1: Падруч. для навучэнцаў  педвучылішчаў і каледжаў / Я.М.  Адамовіч, Л.А. Акаловіч, С.К. Берднік  і інш.: Пад агульн. рэд. Л.М.  Грыгор’евай. – 3-е выд., перапрац. і дап. – Мн.: Выш. шк., 1998. –  330 с. 

4. Булыка А.М. Моўная  сітуацыя ў БССР. Беларуская лінгвістыка,  выпуск № 36, – Мн., 1989. – С. 3-10.

5. Булыка А.М. Слоўнік  іншамоўных слоў. – Мн.: Народная  асвета, 1993. – 398 с. 

6. Булыка А.М. Слоўнік  іншамоўных слоў: У 2 т. Т. 1: А-Л  – Мн.: БелЭН, 1999. – 736 с. 

7. Булыка А.М. Слоўнік  іншамоўных слоў: У 2 т. Т. 2: М-Я  – Мн.: БелЭН, 1999. – 736 с. 

8. ГОСТ 16487083. Делопроизводство  и архивное дело. Термины и  определения. М. 1987.

9. Давыдова Э.Н. Делопроизводство: Учебно-практическое руководство  / Э.Н. Давыдова, А.Е. Рыбаков. –  6-е изд., стереотип. – Мн., ТетраСистемс, 2002, – 288 с. 

10. Доклады Белорусского  государсвтенного университета  информатики и радиоэлектроники: Электроника, материалы, технологии, информатика, экономика и управление. – Мн., 2005. - № 4, – 100 с. 

11. Каўрус А.А. Дакумент  па-беларуску. Справаводства. Бухгалтэрыя.  Рыначная эканоміка. – Мн.: Беларусь, 1994. – 160 с. 

12. Квасов Н.Т. Элементы  квантовой механики и статистической  физики: Учеб. пособие по курсу  «Физика» для студ. всех спец. и форм обуч. БГУИР / Н.Т. Квасов. – Мн.: БГУИР, 2004. – 63 с.: ил.

Похожие рефераты:

Кампазіцыйна-структурная  арганізацыя навуковых тэкстаў. Сродкі арганізацыі навуковых тэкстаў

Навуковы выклад iнфармацыi. Навуковы тэкст. Лексіка-граматычныя  сродкі арганізацыі навуковых текстаў. Марфалагічныя асаблівасці. Складаназалежныя сказы з падпарадкавальнай злучнiкавай  сувяззю. Аўтаматычныя сістэмы назапашвання і пошуку інфармацыі.

Пераклад на ўроках беларускай мовы

Пераклад у сістэме  навучання беларускай мове - адный  з відаў работ па развіцці звязнага маўлення. Мэтазгоднасць выкарыстання перакладу на ўроках мовы. Тыпалогія  перакладаў у залежнасці ад мэт і  задач навучання, віды прыёмів. Праца  над перакладам.

Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі

Выкананне заданняў па арфаграфіі і пунктуацыі. Устаўка ў словы  прапушчаных літар, падбор да дадзеных слоў аднакаранёвых слоў з падоўжанымі  зычнымі. Правільны канчатак роднага  склону назоўнікаў. Пераклад слоў, тэрмінаў і словазлучэнняў на беларускую мову.

Праблемы развіцця і функцыянавання сучаснай беларускай тэрміналогіі

Сістэма тэрмінаў пэўнай галіны навукі, тэхнікі або мастацтва, якая адлюстроўвае адпаведную сістэму паняццяў сучаснай беларускай тэрміналогіі. Даследавання тэрміналогіі і яе месца ў сучаснай беларускай мове, утварэння і склад  нацыянальнай тэрміналогіі.

Гісторыя беларускага  мовазнаўства

Прадмет, задачы і значэнне курса "Гісторыя беларускага мовазнаўства". Развіццё граматычнай думкі ва ўсходніх славян старажытнай пары, перадумовы кнігадрукавання. Старажытныя ўсходнеславянскія  лексікаграфічныя дапаможнікі. Развіццё мовазнаўства ў ХІХ ст.

Фарміраванне і развіццё беларускай тэрміналогіі. Тэрміналагічная  лексіка

Фарміраванне беларускай тэрміналогіі. Навуковая тэрміналогія. Ўзбагачэння спецыяльнай лексікі  новымі лексічнымі адзінкамі. Спецыфічныя  рысы тэрмінаў. Узаемадзеянне тэрмінаў і агульнаўжывальнай лексікі. Ўтварэння  тэрмінаў. Словы іншамоўнага паходжання.

Сінтаксічныя спосабы  ўзбагачэння выразнасці маўлення

Сінтаксічныя спосабы  ўзбагачэння выразнасці маўлення, аснова паэтычнага сінтаксісу, віды паўтору  ў паэзіі. Рытарычныя звароткі, пытанні, выгукі. Стылістычныя фігуры, звязаныя з адхіленнямі ад пэўных камунікаты ў налагічных нормаў афармлення фраз.

Функцыянальныя стылі  беларускай мовы

Эмацыянальна-экспрэсіўная і функцыянальна-стылістычная афарбоўка  моўных сродкаў. Афіцыйна-дзелавы стыль. Адметныя рысы афіцыйна-дзелавога стылю. Сістэма сродкаў, прызначаная для  абслугоўвання сферы грамадскіх адносін. Выкарыстанне моўных стэрэатыпаў.

Нормы беларускай літаратурнай мовы

Паняцці літаратурнай нормы  і яе варыянтаў, нармалізацыі і нарматыўнасці  мовы. Нормы беларускай літаратурнай мовы - гэта прынятыя ў грамадска-маўленчай  практыцы адукаваных людзей правілы  узорнага вымаўлення і напісання, словаўтварэння і словаўжывання.

Лексіка беларускай мовы

Слова і яго значэнне. Спосабы ўзнікнення пераносных значэнняў  слова. Лексіка беларускай мовы паводле  находжання, сферы ўжывання. Актыўная і пастўная лексіка. Стылістычныя разрады  лексікі беларускай мовы. Лексіка  сучаснай мовы. Мастацка-паэтычная  лексіка.

Вывучэння беларускай мовы ў пачатку 20 стагоддзя

Распрацоўка агульных пытанняў беларускага мовазнаўства, вывучэння  вусна-гутарковай мовы. Праблемы ўпарадкавання  літаратурнай лексікі ў 20-х гг. ХХ стагоддзя, пачатак спецыяльнай  работы па збіранню скарбаў народнай мовы розных рэгіёнаў Беларусі.

Белоруская мова

Сацыяльная прырода мовы, гіпотэзы яе паходжання. Мова і культура. У кожнай мове адбіваецца жыццевы  і духоўны вопыт народа. Беларуская мова: яе паходжанне і развіцце. Формы  беларускай нацыянальнай мовы. Асноўныя нормы беларускага літаратурнага  вымаўлення.

Марфалагічныя асаблівасці  беларускай мовы

Паняцця, асаблівасці і  граматычна характарыстыка часцін мовы: назоўнік, прыметнік, лічэбнік, займеннік, дзеяслоў, дзеепрыметнiк, прыслоўе, інфiнiтыў i дзеепрыслоўе. Службовыя часціны  мовы. Часціцы і мадальныя словы. Выклічнікі і гукапераймальныя словы.

Беларускія, польскія і рускія фразеалагізмы з мэтэаралагічным  кампанентам

Вызначэнне фармальнай і  сэмантычны падабенстве ўстойлівасці фразэалёгічныя складу славянскіх моў. Вывучэнне паходжання, марфалагічныя  і сінтаксічныя характарыстыкі фразеалагізмамі  з метерологическими кампанентамі ў беларускай, польскай і рускай мовах.