Қазақстанда аудиторлық қызметтің нормативтік-құқықтықтың реттеу- қағида негіздері

КӘҰ «аудиторлар коллегиясының» Қазақстан кәсіпкерлер форумының, қазақсатнның салық төлеушілер ассоциациясының мүшелігінде, сонымен қатар ол аудиторларға  деген сенімділікті нығайту, оның сапасын жақсарту, отандық аудит дамуының мәселелерін шешу мақсатында басқа да  қоғамдық және коммерциялық емес мәселелерді шешуге бағытталған:

• Оқыту, аудиттің халықаралық стандарттарын қолдана отырып арнайы курстар өткізу арқылы  аудиторлардың біліктілігін көтеру;
• Қаржылық есептілікті  қолданушылар арасында  есептілікті түсіну тұрғысынан ағартушылық қызмет көрсету;
• Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын және қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттарын ендіру;
• Құзыретті  мемлекеттік органдармен, басқа да  мемлекеттік органдармен және мемлекеттік емес ұйымдармен Қазақстанның аудитін дамыту мақсатында өзара байланыстар орнату;
• Аудиторлық ұйымдар мен аудиторларға қойылған шектеулерді алып тастау;
• Аудиторлық қызмет туралы заңға сәйкес басқа да  жарғыда көрсетілген мақсаттарға жету; /23 /

Аудиторлыққа кандидаттарды  аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы оның құрылтайшылары болып табылатын аудиторлар палаталарының республикалық конференциясында ұйымдық-құқықтық нысанда құрылады. Біліктілік  комиссиясы  ол туралы аудиторлар палаталарының республикалық конференциясында бекітілген Ереже негізінде әрекет жасайды.

Біліктілік комиссиясының  қызметін қаржыландыруды, материалдық-техникалық қамтамасыз етуді оның  құрылтайшылары Қазақстан Республикасы Азаматтық  кодексінің 105-бабына сәйкес жүзеге асырады. /7/

Біліктілік комиссиясың  құрамына :

• Жалпы санының үштен екісінен аспайтын, әр аудиторлық палаталарының өкілдері;
• Жалпы санынынң үштен бірінен кем емес, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен мемлекеттік органдар өкілдері кіреді.

Біліктілік комиссиясының  негізгі функциялары:

• Біліктілік талаптарына сай жасалған емтихандар өткізу арқылы аудиторлыққа үміткерлердің біліктілік деңгейін анықтау;
• Аудиторлардың жеке мөрін және «аудитор» біліктілігін тағайындау туралы күәлікті беру арқылы  «аудитор» бліктілігін беру туралы шешім қабылдау;
• Біліктілік күәлігін жою туралы шешімдер қабылдау және бұл шешім туралы Департамент пен Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіне ақпарат беру;

Аудиторлыққа кандидаттарды  аттестациялау  жөніндегі біліктілік комиссиясының құрамындағы тәуелсіз аудиторлардың басымдылығы Қазақстандағы  аудиторлық қызметті реттеуде өзін-өзі реттеудің басым екендігін көрсетеді. ТМД аумағында жоғары деңгейде қалыптасқан аудиторлық қызмет нарығының бірі Қазақстан нарығы бола тұра, мұнда да көптеген талас туғызар жайттар бар. Жоғарыдағы схемада өзін-өзі реттеу қызметін аудиторлық ұйымдар атқаратынын көреміз.  Аудиторлық ұйымдар нарықты реттеумен қатар, оны жалпыға ортақ  түсінікті  ету жолында  қызмет жасайды.

Аудит секілді қолданушылары  әрқилы деңгейдегі қызмет үшін стандарттар  мен ережелердің бір болуы  өте маңызды. Соңғы  жылдарға дейін саланы стандарттаумен бір ғана аудиторлар палатасы айналысса, заңдардағы соңғы өзгерістерге  байланысты қызір нарықта аудиторлар палатасы бірнеше.

Тиісінше, әр палата  өз қызметі  барысында өз нұсқаларын ұсынып, нарықта біршама  түсініспеушіліктер болцы мүмкін. Сондықтан да  осы жағдайларды заң жүзінде  реттеуіміз керек.

Қандай да болмасын саланың  жақсы дамуы үшін қызметін жетік  меңгерген,білікті мамандар қажет. Ал аудиторлық қызмет нарығы білікті  мамандардан тапшылық көруде. Мәселен, соңғы  екі жыл көлемінде аудиторлар саны тек 11 адамға көбейді. Бұл көрсеткіш қырқынды дамып келе жатқан сұраныс  кезеңінде өте аз. Оған себеп емтихандардың қиын болуынан немесе  үміткерлердің тиісінше  дайындалмауынан  болып отыр. Екі себептің қайсысында болмасын аудиторлық қызметті  реттеуші органдар тиісті  шаралар қолдануы қажет. Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы емтихандардың сапасы мен күрделілігін  бақылауға алса, аудиторлар палаталары  мамандарды  дайындау процесін жетілдіруі керек екедігі анық.

Қорыта айтқанда Қазақстан  Республикасының аудиторлық қызмет нарығын реттеу орта деңгейд деп  айтуға болады. Осы бір экономикамыздың  дамуына өзінің жанама әсерін тигізіп  отыратын және оған деген сенімділікті туғызатын аудиторлық қызметті әрдайым дамытып, өзіне тән  тәуелсіздігін жоғалтып алмаымыз керек. Алайда нарықта сапалы бәсекелестіктің жоғалмауы үшін мемлекеттік реттеудің де рөлі маңызды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қазақстанда нарықтық қатынастар енгізілуімен бірге экономикалық субъектілердің қаржылық қорытынды есебін пайдаланушылардың қажеттіліктерін ол ақпараттардың  дұрыстығын дәлелдеу түрінде  қамтамасыз етуші  тәуелсіз бақылау жүйесі өркендеп дамып келеді. Аудиторллық қызметті реттеуші стандарттар енгізілуде, аудиторлар  жұмыстарының сапасына  кәсіби бақылау  жүйесі жақсарып келеді, сондай-ақ, бұл салада кәсіби мамандар даярлауға  қосымша  талаптар қойылуда.

Қандай да болмасын саланың  жақсы дамуы үшін қызметін жетік  меңгерген,білікті мамандар қажет. Ал аудиторлық қызмет нарығы білікті мамандардан тапшылық көруде. Мәселен, соңғы екі жыл көлемінде аудиторлар саны тек 11 адамға көбейді. Бұл көрсеткіш қырқынды дамып келе жатқан сұраныс кезеңінде өте аз. Оған себеп емтихандардың қиын болуынан немесе  үміткерлердің тиісінше  дайындалмауынан  болып отыр. Екі себептің қайсысында болмасын аудиторлық қызметті  реттеуші органдар тиісті  шаралар қолдануы қажет. Аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы емтихандардың сапасы мен күрделілігін  бақылауға алса, аудиторлар палаталары  мамандарды  дайындау процесін жетілдіруі керек екедігі анық.

Заңдар мен нормативтік  актілер қаржылық қорытынды есепке қатысы бойынша едәуір ажыратылады. Кейбір заңдар немесе нормативтік актілер  субъектінің қаржылық қорытынды есебінің нысанын немесе мазмұнын, есепке алынуға тиісті ақпараттарды айқындайды. Басқа заңдар немесе нормативтік актілер субъект басшылығы тарапынан сақталуға тиісті, яғни, олар субъектіге өзінің қызметін жүзеге асыруға құқық беретін шарттарды  белгілейді. Субъект қызметінің заңдар мен  нормативтік  актілерге сәйкес келмеуі айыппұл төлеу, сот  процесстері  және тағы сол сияқты қаржылық  зардап шегуге алып келуі мүмкін.

Қорыта айтқанда Қазақстан  Республикасының аудиторлық қызмет нарығын реттеу орта деңгейд деп айтуға болады. Осы бір экономикамыздың дамуына өзінің жанама әсерін тигізіп отыратын және оған деген сенімділікті туғызатын аудиторлық қызметті әрдайым дамытып, өзіне тән  тәуелсіздігін жоғалтып алмаымыз керек. Алайда нарықта сапалы бәсекелестіктің жоғалмауы үшін мемлекеттік реттеудің де рөлі маңызды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

 

1. Абдыкалыков Г.А., Сатмурзаев А.А. Основы  бухгалтерского учета и аудита. Учебное пособие, Уральск, дастан ,2001 г.
2. международные стандарты аудита, т. 1 стандарт 250 «Рассмотрение законов и нормативных актов при аудите финансовой отчетности» Алматы, Раритет,2001 г.
3. ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі – 30 қаңтар 2001 ж., №155 – 2 (өзгертулер мен толықтыруларымен)
4. Қазақстан Рес<span class="dash0