ҚР Конституциялық Кеңесі, оның құқықтық мәртебесі

Қазақстан Республикасының  Білім және ғылым министрлігі

Алматы гуманитарлы - техникалық университеті

 

 

СӨЖ

 

 

 

 

 

 

Пәні: ҚР Конституциялық құқығы.

 

Тақырыбы: ҚР Конституциялық Кеңесі, оның құқықтық мәртебесі.

                                                                              

 

 

 

 

                                                                     Орындаған: Серғазиева Алия

                                                           Қабылдаған: Әлдекенов Сағат

 

 

 

 

 

 

 

Алматы  қаласы 2013 ж.

МАЗМҰНЫ

 

 

1. КІРІСПЕ.

 

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ.

 

 

1. Қазақстан Республикасының  Конституциялық Кеңесінің  жүйесі  және тарихы.

2. Конституциялық Кеңестiң құқықтық мәртебесi.

 

3. Конституциялық Кеңестің құрамы мен құзыреті, шешімдерінің түрлері.

 

 

3. ҚОРЫТЫНДЫ.

 

4. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

 

        ҚР Үкіметі атқару өкіметін жүзеге асырады, атқару органдарының жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық етеді. ҚР Президентінің 1995 ж. 29 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығына сәйкес құрылды.

      Конституциялық Кеңес республиканың барлық аумағында ҚР Конституциясының жоғары тұруын қамтамасыз ететін мемлекеттік орган ретінде өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде дербес және мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдар мен азаматтарға тәуелсіз, республика Конституциясына ғана бағынады әрі саяси және өзге себептерді негізге ала алмайды.

     ҚР Конституциялық Кеңесі төрағасының 2001 ж. 1 ақпандағы бұйрығымен  ҚР Конституциялық Кеңесі аппараты туралы оның мәртебесі, міндеттері мен функциялары белгіленген ереже және құрылымы бекітілді.

     ҚР Конституциялық Кеңесі аппараты ҚР Конституциялық Кеңес қызметін және оның өкілеттіктерінің іске асуын қамтамасыз ету үшін құрылды. Аппарат ұйымдық, ғылыми-құқықтық, ақпараттық-анықтамалық және басқа ҚР Конституциялық Кеңес қызметін қамтамасыз ету жөніндегі қосалқы жұмыстарды орындайды. ҚР Конституциялық Кеңесі аппараты  құрылымдық бөлімшелері: ғылыми-құқықтық бөлім; ақпараттық-талдау бөлімі; жалпы бөлім, қаржы-шаруашылық бөлімі.  ҚР Конституциялық Кеңесі аппаратының құрылымы бекітілді: ұйымдастыру жұмыстары және сыртқы байланыстар бөлімі; құқықтық бөлім; ақпараттық-талдау бөлімі; жалпы бөлім; қаржы-шаруашылық бөлімі. ҚР Конституциялық Кеңесі аппаратының құрылымына өзгертулер енгізілді: ұйымдастыру жұмыстары және сыртқы байланыстар бөлімі мен жалпы бөлім ұйымдастыру және кадрлар жұмысы бөлімі болып, құқықтық және ақпараттық-талдау бөлімдері құқықтық сараптама бөлімі болып қайта ұйымдастырылды. ҚР Конституциялық Кеңесі төрағасының 2005 ж. Маусымдағы бұйрығымен қаржы-шаруашылық бөлімі қаржы бөлімі болып қайта құрылды.

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі бөлім.

 

     Конституциялық Кеңес - Қазақстанның саяси жүйесінде айрықша орынға ие. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі өкілеттіктері алты жылға созылатын жеті мүшесінен құралған. Конституциялық Кеңестің өмір бақилық мүшелігіне Республиканың Экс-Президенттері құқылы болып табылады.  

     Конституциялық Кеңестің  Төрағасын  Республика  Президенті тағайындайды және дауыс теңдей бөлінген жағдайда оның дауысы шешуші болып табылады.  Конституциялық Кеңестің екі мүшесі Республика  Президентімен, екеуі  Сенат төрағасымен, екеуі  Мәжіліс  төрағасымен тағайындалады. Конституциялық Кеңестің қалған мүшелері әр үш жыл сайын жаңартылып тұрады.  Конституциялық Кеңестің ұйымдастырылуы мен қызметі конституциялық заңмен реттеледі.

 

Конституциялық Кеңес:

• Республика Президентінің сайлауы;
• Парламент депуттарының сайлауы;
• Республикалық референдум өткізудің дұрыстығы туралы мәселеге қатысты туған таласты шешеді.

 

Конституциялық Кеңес:

• Парламентпен қабылдаған және Президент қол қойған заңдардың Конституциямен сәйкестігін;
• Халықаралық келісімдердің Конституцияға сәйкес бекітілуін қарайды.

 

 Конституциялық Кеңес:

Конституция нормаларына ресми түсінік береді;

• Республика Президентін қызметінен мерзімінен бұрын босату туралы Парламентпен тиісті шешім қабылданғанша, Республика Президентін қызметінен босату туралы соңғы шешімге келгенге дейін белгіленген конституциялық рәсімдерді сақтау туралы ұйғарым жасайды.

      Конституциялық Кеңестің қорытынды шешімі қабылдаған күннен бастап күшіне енеді және шешім шағымдануға жатпайды, республиканың барлық аумағында жалпыға бірдей міндетті болып табылады. Басқа да шешімдердің өз күшіне ену тәртібі Конституциялық Кеңеспен айқындалады.

     Республика Президентінің қарсы пікірін еңсермеген жағдайда Конституциялық Кеңестің шешімі қабылданбаған болып саналады және конституциялық өндірісі тоқтатылады.

      Конституциялық  Кеңестiң мәртебесi -  Конституциялық Кеңес мемлекеттiк орган ретiнде Республиканың бүкiл аумағында Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары тұруын қамтамасыз етедi:

1. Өз өкiлеттiгiн жүзеге асыру кезiнде дербес және мемлекеттiк органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдар мен азаматтарға тәуелсiз, Республика Конституциясына ғана бағынады әрi саяси және өзге себептердi негiзге ала алмайды;
2. Республика Конституциясы мен осы Конституциялық заңды басшылыққа ала отырып, соттардың немесе басқа мемлекеттiк органдардың құзыретiне жататын барлық жағдайларда өзге мәселелердi анықтау мен зерттеуге бармай-ақ өз өкiлеттiгiн жүзеге асырады.

         Конституциялық  Кеңестің құқықтық мәртебесін  айқындайтын негізгі ережелер  Негізгі Заңның «Конституциялық  Кеңес» деп аталатын VI бөлімінде  бекітіліп, Кеңестің құзыреті, бұл  органға өтініш беру субъектілері  және оның салдары, Кеңестің  құрамын қалыптастыру тәртібі,  шешімдерінің заңдық күші мен  сипаты анықталған. Конституциялық  Кеңестің құрылуы мен қызметі  мәселелері «Қазақстан Республикасының  Конституциялық Кеңесі туралы»  Конституциялық заңмен нақтырақ  реттеледі. Конституциялық іс  жүргізудің бірқатар мәселелері  сондай-ақ Республиканың процессуалдық  және өзге де заңдарында қарастырылады.  Конституциялық іс жүргізуді  қозғау және материалдарды қарауға  дайындау тәртібі, өтініштерді  отырыстарда қарау, шешімдер қабылдау  тәртібі және өзге де мәселелер  Конституциялық Кеңестің қаулысымен  бекітілген Регламентпен реттеледі.

      Конституциялық Кеңестің  Төрағасы мен мүшелері ерекше  мәртебеге ие, оларға ешкімнің  тиіспейтініне Конституциямен кепілдік  беріледі.

      Конституциялық Кеңестiң  Төрағасы мен мүшелерi мемлекеттiң  лауазымды адамдары болып табылады, олардың мәртебесi Конституциямен және осы Конституциялық заңмен, сондай-ақ Конституция мен осы Конституциялық заңда реттелмеген бөлiгiнде мемлекеттiк қызмет туралы нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленедi. Конституциялық Кеңестiң Төрағасы мен мүшесiнiң қызметi депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге де ақы төленетiн жұмысты атқарумен, кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асырумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiрумен сыйыспайды.

     Конституциялық Кеңестiң Төрағасы мен мүшелерi өз мiндеттерiн орындау кезiнде тәуелсiз болады және тек Конституция мен осы Конституциялық заңға ғана бағынады. Басқа ешқандай да актiнiң олар үшiн сөзсiз мiндеттi күшi болмайды. Олардың қызметiне қандай болса да араласуға, сондай-ақ оларға қандай түрде болса да қысым жасауға немесе басқадай ықпал етуге жол берiлмейдi және бұл заң бойынша жауапкершiлiкке әкелiп соғады. Конституциялық Кеңес Төрағасы мен мүшелерiнiң конституциялық iс жүргiзу мәселелерi жөнiндегi қызметi есеп беруге жатпайды. Өз өкiлеттiгiн жүзеге асыру мәселелерi бойынша олардан есеп талап етуге ешкiмнiң хақы жоқ. Қорытынды шешiм шығарылғанға дейiн Конституциялық Кеңестiң қарауына арқау болып отырған мәселелер бойынша ешкiмнiң де пiкiр немесе кеңес сұрауға, ал Конституциялық Кеңес Төрағасы мен мүшелерiнiң, Конституциялық Кеңестiң отырысынан басқа кезде, пiкiр айтуға немесе кеңес беруге хақы жоқ. Конституциялық Кеңестiң мүшелерi өкiлеттiк мерзiмi iшiнде ауыстырылмайды. Олардың өкiлеттiгiн, осы Конституциялық заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, тоқтатуға немесе тоқтата тұруға болмайды. Егер Конституциялық Кеңестiң қарауындағы мәселеге тiкелей жеке немесе жанама мүдделiгiне байланысты өзiнiң әдiлдiгiне күмән тууы мүмкiн болса, Конституциялық Кеңестiң Төрағасы немесе мүшесi бұл мәселенi қараудан бас тартуға мiндеттi, мұны Конституциялық Кеңес қанағаттандыруға тиiс. Конституциялық Кеңес мүшесiнiң сотта немесе өзге құқық қолдану органдарында, заңды өкiлдiктен басқа, қорғауды немесе өкiлдiктi жүзеге асыруға, құқықтарды жүзеге асыру мен мiндеттерден босату iсiнде қандай адамдарға болса да қамқоршылық жасауға хақы жоқ.

 

    Конституциялық Кеңестің құрамы -  Конституциялық Кеңес, Төрағаны қосқанда, жеті мүшеден тұрады, олардың өкілеттігі алты жылға созылады. Кеңестің Төрағасын және екі мүшесін Республика Президенті, екі мүшесін – Парламент Сенаты және екі мүшесін – Парламент Мәжілісі тағайындайды. Республиканың экс-Президенттері құқығы бойынша ғұмыр бойы Конституциялық Кеңестің мүшелері болып табылады. Конституциялық Кеңестiң құрамына отыз жасқа толған, Республика аумағында тұратын, жоғары заң бiлiмi, заң мамандығы бойынша кемiнде бес жыл жұмыс стажы бар Республика азаматы тағайындала алады. Бұл талаптар Республиканың экс-Президенттерiне қолданылмайды. Құрылған сәтен бастап Конституциялық Кеңестің құрамына 22 жоғары білікті заңгерлер тағайындалды, олардың қатарында Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі (1), заң ғылымының докторлары (7) және кандидаттары (8), сондай-ақ Президент Әкімшілігінде, сот жүйесінде, прокуратура және әділет органдарында көп жыл жұмыс істеген тәжірибелі заңгерлер бар.

       Конституциялық  Кеңестiң мүшелерi өкiлеттiк мерзiмi iшiнде ауыстырылмайды. Олардың өкiлеттiгiн  «Қазақстан Республикасының Конституциялық  Кеңесі туралы» Конституциялық  заңда көзделген жағдайларда  ғана тоқтатуға немесе тоқтата  тұруға болады.Конституциялық Кеңес  Төрағасы мен мүшелерiнiң конституциялық iс жүргiзу мәселелерi  жөнiндегi қызметi есеп беруге жатпайды. Олардың  қызметiне қандай болса да араласуға  жол берiлмейдi. Өз өкiлеттiгiн жүзеге  асыру мәселелерi бойынша олардан  есеп талап етуге ешкiмнiң хақы  жоқ.

 

    Конституциялық  Кеңестің құзыреті-  Конституциямен және «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» Конституциялық заңмен Конституциялық Кеңеске өтініш беру құқығына ие субъекттер қатары және Конституциялық Кеңес юрисдикциясының шеңбері белгіленген.  Конституциялық Кеңеске өтініш беру құқығына: Қазақстан Республикасының Президенті, Сенат Төрағасы, Мәжіліс Төрағасы, Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде бестен бiр бөлiгi, Премьер-Министр, Республика соттары ие.

Конституциялық Кеңестің Қазақстан  Республикасы Конституциясының 72-74-баптарында белгіленген құзыреті мынадай мәселелерді  қамтиды:

• Дау туған жағдайда Республика Президентiнiң, Парламент депутаттарының сайлауын өткiзудiң дұрыстығы және республикалық референдум өткiзу туралы мәселенi шешедi;
• Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестiгiн Президент қол қойғанға дейiн қарайды;
• Парламент және оның палаталары қабылдаған қаулылардың Республика Конституциясына сәйкестігін қарайды;
• Республиканың халықаралық шарттарын бекiткенге дейiн олардың Конституцияға сәйкестiгiн қарайды;
• Конституцияның нормаларына ресми түсiндiрме бередi;
• Конституцияның 47-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген реттерде қорытындылар бередi.

     Конституцияның 78-бабында  белгіленген жағдайларда соттардың  өтініштері бойынша қолданыстағы  заңдар мен өзге де нормативтік  құқықтық актілер нормаларының  конституциялығын тексереді. Конституциялық  Кеңес конституциялық iс жүргiзу  практикасын қорыту нәтижелерi  бойынша жыл сайын Парламентке  Республикадағы конституциялық  заңдылықтың жайы туралы жолдау  жiбередi. Одан тыс, Мемлекет басшысының  талап етуі бойынша Конституциялық Кеңестің Төрағасы оған Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы ақпарат ұсынады. Конституциялық іс жүргізу тиісті субъектілердің өтініші болған жағдайда ғана қозғалады. Конституциялық Кеңес қабылдаған қаулыны Кеңестің өзі конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың не оның қорытынды шешімін орындауға міндетті мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың   өтініштері бойынша түсіндіруі мүмкін. Егер Конституциялық Кеңестің шешімінде жіберілген редакциялық сипаттағы дәлсіздіктер мен қателерді түзету қажет болса, Конституциялық Кеңес өз бастамасы бойынша қосымша шешімдер қабылдайды. Қосымша шешiм Конституциялық Кеңес шешiмiнiң шынайы мазмұнына, мағынасы мен мақсатына қайшы келмеуге тиiс.