Еңбек қорғауды ұйымдастырудың құқықтық негіздері

4 ЕҢБЕКТІ  ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫ

 

Еңбекті қорғау мақсаты — жұмысшылардың қауіпсіздігін  арттырып қауіпті жағдайлардың минималдылығына  әкеледі сонымен қатар соған  орай еңбек орындарында соған  лайықты шарттар қолдану тиіс.

Еңбекті қорғау міндеті — жұмысшылардың жұмыс барысында денсаулықтарын сақтауға және олардың атқарып жатқан еңбек көрінісіндегі қауіпсіз және гигиеналық талаптарға сай жұмыс орындарымен қамту.

Бұл дипломдық  жобада  моноблоктардың жұмысын қарастырдым. Моноблок бұл бөлінбейтін бір корпусқа орналастырылған бірнеше құрылғыларды біріктіретін орындаушы техника типі. Алатын орнының ауданын кішірейту үшін, қолданушыға жинауды жеңілдету үшін, эстетикалық түр беру үшін қолданылады.

Артықшылықтары – моноблоктардың ең басты артықшылығы бұл сұйық кристалды мониторлардан өлшемі, компоновкасы мен салмағы жағынан қатты ерекшеленбей тұра, толық қанды компьютердің қызметін атқара алатындығында. Қазіргі моноблоктардың көп бөлігінде желдеткішсіз қорек блоктары қолданылады, сондықтан олар компьютерлердікіне қарағанда габариттері кіші және шуды мүлде шығармайды. Кемшіліктері – параметрлері дәл осындай дербес компьютермен салыстырғанда бағасы жоғары, модернизациялау мүмкіншіліктері жоқ немес ол көп еңбекті талап етеді, сынып қалған бөлшектерді тез ауыстыру мүмкіншілігі жоқ.

Ғылыми-техникалық прогрестің маңызды бағыттарының бірі ол электрондық есептеуіш техникалардың  дамуы болып келеді және оның ғылыми-зерттеу  жұмыстарында, жоспарлы есептеулерде, басқару сферасында сонымен қатар  білім беруде көп қолданады. Бағасының, габариттердің, тұтынатын энергияның азаюымен  есептеуіш мүмкіншіліктердің өсу шегімен ЭВМ-де анағұрлым кең масштабтарда қолдануға  және еңбек шарттарын жақсартуда және қызмет көрсететін персоналда пайдалануға болады.

Қазақстан Республикасының  конституциясында қабылданған еңбек туралы заңдарында көрсетілген, заңның мақсаты барлық қызмет ететіндер мен жұмысшылар арасындағы еңбектік қарым-қатытасын жөнге салуында, еңбек өнімділігі көтеріледі де, өндіріс нәтижелілігі жоғарылайды және материалдық, халық өмірлерінің структуралық деңгейі көтеріледі.

Еңбекті қорғау  техникалық ғылым болып есептеледі, ол қауіпті және зиянды  өңдірістік факторлардың әсер ету дәрежесін  айқындайды және зерттейді; өңдірістік зақымдарды және кәсіптік ауруларды  алдын алуға бағытталған ұйымдастырушы және техникалық іс-шаралар құрастырады; жұмысшылар  үшін осы қоршаған орта факторларының әсерін жоятын немесе азайтатын техникалық қорғау құралдарын жасайды.

 Еңбекті  қорғау заң актілер жүйесі, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдық, техникалық, гигиеналық және емдік-профилактикалық шаралардан және қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құралдардан, денсаулықты сақтау және еңбек барысында жұмысқа қабілеттіліктен тұрады.

 

4. 1 Еңбек  қорғауды ұйымдастырудың құқықтық  негіздері 

4.1.1 Еңбек қорғау заңдылықтарының негіздері

 

Қазақстан Республикасының  еңбек қорғау заңында азаматтардың денсаулығын қорғау Қазақстан республикасының  конституциясына байланыстырып  жасалған және де еңбек кодексынан, нормативті құқықтық актілерден тұрады:

• Қауіпсіздік техникасының ережесінен және санитарлық тазалық 
  нормалары;
• Еңбекті қорғау жүйесінің стандарттарынан;
• Жеке адамның еңбек келісімі;
• Еңбекті қорғау жөнінде ұжымдық келісім;
• Еңбекті қорғау шарты бұзылған жағдайдағы жауапкершіліктің 
  түрлері.

Қазақстан Республикасының  еңбек қорғау заңында, бүкіл жұмысшылардың өзара қарым-қатынастарын реттеп отыру көрсетілген. Сол арқылы жұмыс өнімділігін, хәл-ауқатын және халықтың мәдени рухын көтеру.

Еңбекті қорғау заңдарын және де нормативтік актілерді  Қазақстан республикасының аумағында тексеру жұмыстарына кедергі келтірген азаматтар құқықтық әкімшілік жауапкершіліктерге тартылады.

Белгілі бір  кәсіпорын қызметкері еңбек шартын бұзғаны үшін азаматтық құқықтық жауапкершілікке тартылады. Кәсіпорындағы  еңбекті қорғау жұмыс барысындағы  ұйымдастыру «Қазақстан Республикасының кодексіне» сәйкес міндеттемелерінде, Кәсіпорындардағы жұмыс шарттары, Мемлекеттік стандарттардың талаптарына әр жұмыс орындары сай болуы тиіс, еңбекті қорғау қауіпсіздік ережелері бойынша.

Еңбекті қорғау мәселелерін шешу барысында басқару әректтерінің толық айналымын орындау қажет.

Жұмыс барысында  жұмысшылардың жұмыс істеу қабілеттілігі  мен денсаулық сақтау қамтамасыз болуы үшін мынандай басқару функциялары  орындалуы тиіс:

Еңбекті қорғаудың  жұмыс жоспары, олардың ұйымшылдығымен үйлесірімділігі, есепке алу, талдау, бағалау, еңбекті қорғаудың бақылау жағдайы, еңбекті қорғау жұмыс жағдайын жоғарғы деңгейге жетілдіру.

Еңбек жайындағы  заңды орындауды қадағалау инспекцияның арнайы мүшесінің уәкілі бакылайды. Мемлекеттік бақылау — Қазақстан Республиаксының басты прокуроры мен бағынышты құрылыстары.

Жұмыс барысындағы  қауіпсіздік ережелердің нұсқаулары көпдеңгейлі мінездеменің үздіксіз көрінісі.

Нұсқаулар былай  бөлінеді:

• Кіріспе
• Жұмыс орындағы біріншілік
• Қайталану
• Жоспардан тыс
• Қалыпты

Жұмыс барысында  қанағаттандырылмаған білім көрсеткен  үшін -берілген нұсқауларды қата өтуі тиіс.

Техника қауіпсіздігінің  және ұйымдастырылған санитарияның мөлшерлері мен ержелері жалпы, орта салалы және салалы болып бөлінеді. Жалпы ережелер мен мөлшерлер халық шаруашылығының барлық салаларының өнеркәсіптеріне мекемелеріне және ұйымдастығына қатысты болады. Жалпы ереженің үлгісі ретінде «өндіріс өнеркәсіптерін жобалаудың санитарлық мөлшерлері», «электр жүйелерін құру ережелері» (ЭЖҚЕ) және т.б. қарастырылады.

 

4.1.2 Жұмыс орнын ұйымдастыру

 

Оператордың  жұмыс орны — ақпарат көрсету  құрылғылары, басқару құралдары  мен қосымша құрылғылармен жабдықталған, еңбек түрімен байланысты — адам және машина жүйесіндегі орын.

Жұмыс орнын  ұйымдастыру, негізінен еңбек түріне және еңбек шартына байланысты.

Ыңғайлы еңбек  шарты — оператор денсаулығымен  жақсы көңіл-күй сақтау және жұмыс  істеудің оптималды динамикасын  өсіретін сыртқы орта күйі, әсері. Оператордың  жұмыс орнындағы ыңғайлы еңбек  және жоғары өнімділік негізгі технологиялық құрылғыларға да байланысты болады. Жұмыс орны отырып та, тұрып та жұмыс істеуге ыңғайлы етіп ұйымдастырылуы керек.

Жұмысшының  күйін таңдау кезінде мыналар  есепке алыну керек:

• Жұмыстың физикалық ауырлығы
• Жұмыс аймағының ауданы
• Жұмыс барысында жұмысшының қозғалуы
• Технологиялық процестердің ерекшеліктері
• Шаршауды төмендетуге бағытталған іс-шаралар

Жұмыс орнындағы  еңбек шарты ыңғайлы және жоғары өнімділікті болуына қосымша  құрылғылармен ұйымдастырушылық техникалық орнықтыру да әсер етеді.

Сондықтан олар эргономикалық талаптарға сай болу керек.

Өндірістік  ауданның көлемі де жұмыс орнын ұйымдастыруда  негізгі параметр болып келеді.

Біріншіден, бұл  ауданда қауіпсіз әрі аз қуат жұмсап еңбек процесі бірқалыпты өтуіне сай болуы керек, яғни технологиялық  нормаларға сай болуы тиіс.

Екіншіден, өндірістік ұйымдарды жобалаудың санитарлық нормаларымен қарастырылғанындай бір жұмысшыға  арналған аудан 4,5 м/кв кем болмауы  керек.

Жұмыс орынының ұйымдастырылуы көбінесе оператордың  жұмыс мінезіне және жұмыс жағдайына  байланысты болады.

Оператордың жұмыс  орны келесі мінездемеге сәйкес келеді:

Жарықтандыру: табиғи (жақ терезелері арқылы) және жалпы жасанды;

Жасалатын жұмыстардың  түрі: қолданбалы программалардың сұхбат тәртіпте үздіксіз жұмыс;

көзге түсетін салмақ: жұмыс орнының жарықтандырылуы,

объектінің  мөлшері, 0.3 - 0.5 мм.

Жұмыс орнында  операторға келесі факторлар кері әсер етеді:

• жеткіліксіз жарық.
• жұмыс істеп тұрған машиналардың шуы;
• электромагниттік сәулелену, инфрақызыл сәулелер,т.б.;
• метеорологиялық жағдайлар.

Сондықтан осы қауіпті факторларға қарсы қорғану шараларын құру қажет.

Өндірісте шаршағандыққа  әсер ететін факторлар:

• жұмыс орнының дұрыс ұйымдастырылмауы, эргономикалық талаптардың орындалмауы, құрылғылардың рационалды емес орналасуы және т.б.;
• еңбек ету процесі ұйымдастырылуының өзі оператордың келгеннен-ақ, жүйке жүйелерінің төмен қимылдауымен бірге қиында және ауыр есептерді шешу керек. Еңбек ету мен демалудың алмасуы маңызды роль атқарады.

 

4.2 Өндірістегі метеорологиялық жағдайлар

 

Өндірістік  ортаның метеорологиялық шарттарын мінездейтін негізгі фактогрлар: температура, ауаның ылғалдылығы, ауаның жылуы, жылулық сәулелену. Бұл жағдайлардың барлығы организмнің қоршаған ортамен жылу алмасуына әсер етеді.

Жағымсыз метеорологиялық  шарттардың ұзақ әсері адамға көңіл күйін нашарлатады, жұмыс өнімділігін түсіреді және де әр түрлі ауруларға әкеледі.

ДЭЕМ орналасқан негізгі өндірістік бөлмелер бірдей болады және оларда келесі климат көрсеткіштері  сақталады:

• Ауа температурасы суық кезде — 20-22 С, жылы кезде — 22-24 С
• Ауа ылғалдылығы суық кезде — 40-60%, жылы кезде — 55-75%
• Ауа қозғалысының жылдамдығы — 0,2м/с

Бөлмеде ауа  температурасы 22С кезінде ауа  ылғалдылығы 31% құрау керек.

Вентиляцияның негізгі мақсаты  — ауаның алмасуын қамтамасыз ету, ол жұмыс бөлмесінен қыздырылған немесе ластанған ауаны шығарады және таза ауа береді. Ауаның алмасуын қамтамасыз ететін тәсілдері бойынша вентиляция табиғи және механикалық болып бөлінеді.

 

4.3 Техника қауіпсіздігі

 

Техника қауіпсіздігі — жұмыс істеушілерге қауіпті  өндірістік факторлардың әсерін алдын алатын ұйымдастырушылық және техникалық шаралар мен құралдар жүйесі.

 

4.3.1 Электр қауіпсіздігі

 

Құрылғының  жұмыс істеуі үшін электр желісімен  қоректену кернеуі 220 В, ток жиілігі 50 Гц болуы тиіс. Қоректену кернеуінің өзгеру диапазоны 49,5 Гц — 50,5 Гц аспауы қажет.

Электрлік оқшаулану күйін  бақылау үшін оқшаулауды периодты сынау  қажет. 1000 В дейінгі электр құрылғыларындағы оқшаулау кедергісін өлшеу және сынау  үшін М1101 типті мегомметрлер қолданылады.

Электрі қоректену  бейтарап жерлендірілген станциядан жасалынады. Яғни, кездейсоқ токқа түсуден  сақтану үшін қорғанушы нөлдеу пайдаланылады.

ЭЕМ-де нөлдеу тарату пунктіне қосылған желілік сым көмегімен  және электрлі қоректену розеткасына  арнайы қосылады. Корпусқа тұйықталу кезінде желінің зақымдалған бөлігін таңдап өшіретін максималды токтық сақтану қосылады. ЭЕМ-ді қысқа тұйықталу тогынан жерге қосу арқылы қорғау 60А қосылатын токтық тағайындалымы бар және толық өшу уақыты 0,3 с электрлі магнитті бөлшектегішті автомат көмегімен іске асырылады.

Қорғаушы құрылғыларды дұрыстығы әрбір қолданылуы алдында  және әр 6-12 ай сайын тексеріледі.

Дербес ЭЕМ-ді орналастыру кезінде келесі ережелер сақталады:

— құрылғылар қыздырғыш  приборлардан бір метрден кем  емес қашықтықта орналасады, сондай-ақ дербес ЭЕМ, сервер және жұмыс станциясының пультінің алдыңғы жағынан 1 метрден кем емес және қызмет көрсетуші тұлғалардың жете алуы үшін жан-жағынан 0,8 метрден кем емес жол қалдырылады. Дербес ЭЕМ процессорының арт жағы қабырғадан 0,2 метрден кем емес қашықтықта орналасады;

• құрылғы түбімен үстел бетінің арасындағы саңылау ауаның еркін өту мүмкіндігін береді;
• құрылғы қаңқасындағы желбіршектер басқа заттарман жабылмауы керек;
• құрылғы күн сәулесінің тікелей әсеріне түспеі тиіс.

Желілік розетка мен электр желісіне қосушы айырда жерлендіруші конттактары бар. Жерлендіру кедергісі 0,5 Ом аспайды.

 

4.3.2 Электр тогының адам ағзасына әсері және оған көрсететін алғашқы жәрдем