Аналитикалық шолу

Мазмұны

 

Кіріспе

1 Аналитикалық шолу

1. Дәрілік өсімдіктерге тарихи және әдеби шолулар мен

зерттеу бағытын таңдау                                                                              6    

2. Дәрілік өсімдіктерді өсіру және жинау әдістері                              10
3. Дәрілік өсімдік түкті эрваның емдік қасиеті                                    12
4. Дәрілік өсімдік түкті эрваның сапасын

          анықтаудың физико – химиялық  тәсілдері                                               15 

5. Дәрілік өсімдіктерден дайындалатын қоспаларды дайындау         18

1.6  Патенттік ізненіс анализдері                                                               22

2     Ғылыми  зерттеу  бөлім

2.1 Зерттеу жұмысын жүргізу                                                                    25

2. Тәжірибе әдістемесі                                                                             28
3. Тәжірибе нәтижесі және оларды талқылау                                        30

Қорытынды                                                                                           38

        Әдебиеттер тізімі                                                                                 39

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстанның өсімдік әлемі  әр түрлі пайдалы өсімдіктерге бай, оның ішінде дәрілік өсімдіктердің алатын орны ерекше. Дәрілік препараттардың  40 пайызынан астамы дәрілік өсімдіктерден жасалған. Шөптерден жасалынған препараттардың химиялық құрамы адамға улы әсерінің аздығымен және көп мөлшерде пайдалануға болатын қасиетімен ерекшеленеді.

Дәрілік өсімдіктердің  шипалы қасиеттері ерте заманнан (Египет, Үндістан, Қытай, Греция) белгілі. Дәрілік  шөптер әлемі әлі де болса толық  зерттелген жоқ. Бұл жағынан келгенде Қазақстан құпиясы мол “шипалы  қойма” іспеттес. Оңтүстік қазақстанның бай және әртүрлі дәрілік шөптерге бай өсімдік әлемінде 3000 –дай түрлі шөптер өседі, солардың ішінде көп мөлшерде дәрілік өсімдіктер бар.

Бұл жерде бірқатар эндемикалық  өсімдіктер бар, олар дәрі жасау саласында  өте маңызды роль атқарады. Бұл  шөптерге: дала жусаны, тау эфедрасы, псерелея костянковая және т.б.

Басқа да дәрілік шөптер: ит ошаған, мыңжапырақ, түйме шетен, ермен, дермене, қалақай, өгейшөп, левзея, бақ – бақ, шайшөп, рауғаш, қызылтаспа, жанаргүл, жұмыршақ, долана, есек мия, ақ мия, дәрілік жоңышқа, киіккот, тасшөп, т.б.

Медицина саласының  жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы  кездерде де адамға өте пайдалы болған, болып қала да береді. Кейінгі кездерде дәрілік өсімдіктерге деген талап  та біршама өсті. Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне болады. Дәрілік өсімдіктерге деген сұраныс Орта Азияда 1970-1980 жылдарда 250 пайызға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда дәрілік шөптердің жиналуы әлі де болса қалыпты мөлшерде емес. Қазіргі кезде медицина ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организмге қаншалықты пайдалы екенін кеңінен дәлелдеуде. Бұл жөнінде айтарлықтай табысқа жетуде. Осындай пайдалы өсімдіктерді тексере келсе, дәрілік шөптерді мәдени түрде көбейтуге көңіл аударылуда.

Бұл жерлерде және де басқа  жақтан әкелінетін жылылық сүйетін  дәрілік өсімдіктерді біздің өңірге бейімдеп өсіріп жетілдіруге жағдай туғызылуда. Олардың қатарына: паслен дольчатый, өткір жапырақты кассия, дәрілік альтей, дәрілік календула, иісті рута, кәдімгі пижма, күмәнді иссоп, дәрілік валериана, мускатты жалбыз, кәдімгі фенхаль және түкті эрва, т.б. жатады.

Сондықтан да дәрілік  препараттар өндірісінің дамуына  актуальды түрде қарау, дәрілік шөптерге ғылыми – зерттеу жасау, интродукциялық жұмыс, өсімдік тұқымдарына биотехнологиялық және агротехникалық жағдайлар жасау керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Аналитикалық шолу

1.1 Дәрілік өсімдіктерге  тарихи және әдеби шолулар  мен зерттеу бағытын таңдау

 

Жер бетінде шипалық қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Осынау әрқилы географиялық аймақта қоныс  тепкен емдік, шипалық қасиеттері алуан  түрлі өсімдіктерді адам баласы ерте кезден – ақ кейбір шығыс елдерінде  қазіргі қолданылып жүрген дәрілік өсімдіктердің бірсіпырасы белгілі болған. Медицина саласының жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де адамға өте пайдалы болған, болып қала да береді. Кейінгі кездерде дәрілік өсімдіктерге деген талап та біршама өсті. Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне болады. дәрілік өсімдіктерге деген сұраныс Орта Азияда 1970-1980 жылдарда 250 пайызға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда дәрілік шөптердің жиналуы әлі де болса қалыпты мөлшерде емес. Қазіргі кезде медицина ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организмге қаншалықты пайдалы екенін кеңінен дәлелдеуде. Бұл жөнінде айтарлықтай табысқа жетуде. Осындай пайдалы өсімдіктерді тексере келсе, дәрілік шөптерді мәдени түрде көбейтуге көңіл аударылуда.

Дәрілік өсімдіктер жайында  тұңғыш рет біздің дәуірімізге дейінгі  ертедегі грек дәрігері Гиппократ (460-377) белгілі еңбек жазды. Ол өсімдіктің қай бөлігі болса да пайдалы, оларды ауруды емдеу мақсатына кеңінен қолдануға болады деп есептеді. Сондай – ақ ол өз дәуірінде қолданылған  200-ден астам өсімдікке сипаттама жасады. Бірақ ғалым сол сипатталынып отырған өсімдіктерге неліктен шипалық қасиет болатынын айтып бере алған жоқ. Бұл мәселелерге арада алты ғасыр өткен соң барып, біздің дәуіріміздің ІІ-ші ғасырында ғана Рим дәрігері Гален алғаш рет жауап берді. Ол өсімдіктерге шипалық қасиеттердің болуы олардың құрамындағы белгілі бір заттардың қасиетіне байланысты екенін анықтады. Медицина саласының жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де адамға өте пайдалы болған, болып қала да береді. Кейінгі кездерде дәрілік өсімдіктерге деген талап та біршама өсті. Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне болады. дәрілік өсімдіктерге деген сұраныс Орта Азияда 1970-1980 жылдарда 250 пайызға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда дәрілік шөптердің жиналуы әлі де болса қалыпты мөлшерде емес. Қазіргі кезде медицина ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организмге қаншалықты пайдалы екенін кеңінен дәлелдеуде. Бұл жөнінде айтарлықтай табысқа жетуде. Осындай пайдалы өсімдіктерді тексере келсе, дәрілік шөптерді мәдени түрде көбейтуге көңіл аударылуда.

 Ол сонымен бірге бұл заттарды  қалай бөліп алуға болатынын  көрсете отырып, тұңғыш рет науқастарды  өсімдіктің қайнатындысымен, шырынымен,  тұнбасымен, ұнтағымен және одан жасалған дәрімен емдеді.

Өсімдіктерді ауру-сырқауды емдеуге пайдалану әр елде өздеріне керек бағытта, әр түрде жүргізілген. Осыдан келіп жалпы дәрілік өсімдіктерді ауруларды емдеуге қолдануда  Греция елі біраз роль атқарған. Греция дәрігері Гиппократ дәрілік өсімдіктердің екі жүзден астам түрін жазып, оларды ауруларды емдеуге қалай пайдалануға болатындығы туралы толық ғылыми тұрғыдан түсінік берген. Ал, Грецияның Диоскорид деген дәрігері өзінің “Дәрілік заттар” деген еңбегінде дәрілік өсімдіктің алты жүз түрінің қолданылу жолдарын жазған. Медицина саласының жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге байланысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де адамға өте пайдалы болған, болып қала да береді. Кейінгі кездерде дәрілік өсімдіктерге деген талап та біршама өсті. Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне болады. дәрілік өсімдіктерге деген сұраныс Орта Азияда 1970-1980 жылдарда 250 пайызға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайыз, соған қарағанда дәрілік шөптердің жиналуы әлі де болса қалыпты мөлшерде емес. Қазіргі кезде медицина ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организмге қаншалықты пайдалы екенін кеңінен дәлелдеуде. Бұл жөнінде айтарлықтай табысқа жетуде. Осындай пайдалы өсімдіктерді тексере келсе, дәрілік шөптерді мәдени түрде көбейтуге көңіл аударылуда.

Рим дәрігерлері бұл  өсімдіктерді ауруларды емдеуге  пайдалану жайындағы деректерді осы Греция ғалымдарының мәліметтерінен алған. Дегенмен Рим дәрігерлерінің емдік қасиеті бар өсімдіктердің санын көбейтуге тигізетін әсері де өте зор. Үлкен Плинийдің айтуы бойынша, римдіктер дәрілік өсімдіктердің мыңнан астам түрлерін тапқан.

Дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мәліметтерді Оңтүстік Батыс Азия халықтары  да біздің заманымызға жеткізген. Соның ішінде Индия фармакологтары өз елінің флорасынан өсімдіктің сегіз жүзге жуық түрін тапқан. Тибет дәрігерлерінің емдеу әдістері білім негізінде құрылған.

ХҮІ ғасырда алғаш  рет Парацельс атты атақты дәрігер  шипалық қасиеті бар өсімдіктерге химиялық анализ жасады. Ол да өсімдіктің емдік қасиеті оның құрамындағы кейбір заттарға байланысты екендігіне баса назар аудара отырып, сол заттарды таза күйінде алуға күш салады.

Ал дәрілік өсімдіктерді зерттеу ісі ХҮІІІ – ХІХ  ғасырларда қолға алынып, 1878 жылы Н.И.Анненков “Ботаникалық сөздік ” атты кітап құрастырды. Белгілі орыс агрономы А.Т.Болатов “Экономикалық дүкен” атты журнал шығарып, дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мақалалар жариялады.

Экологиялық және климаттық  аудандары бар Қазақстан жерінде өсімдіктер флорасы алуан түрлі, олардың түрлері 5630-ға жетеді, соның ішінде пайдалылығы жөнінен белгілі болғаны 1200 түрлі өсімдік.

Оңтүстік Қазақстан  флорасында 3 мың түрлі өсімдік  өседі, оның ішінде көптеген дәрілік  өсімдіктер бар. [1]

Дәрілік өсімдіктер Қазақстанда 1932 – 1947 жылдардан бастап зерттеле бастады. [2]

1926 жылы ғалым П.С.Массагетов  түкті эрва шөбінің дәрілік  қасиетін анықтады. Түкті эрва  және анабазис шөптерінің дәрілік  қасиеті адам денсаулығына зор  көмегін тигізді.

1938 жылы Қазақстанда дәрілік өсімдіктерді зерттеу мақсатымен арнаулы экспедиция құрылды. Ол экспедицияны В.Е.Корнилова басқарды (1940).

Ғалым Н.В.Павловтың (1947) ғылыми зерттеулерінің нәтижесінде  “Қазақстандағы дәрілік шөптер шикізаты”  атты монография жарық көрді.

Бұл жылдары биология саласында жетілдіруде үлкен жұмыстар жүргізілді. Өсімдік тамырларында химиялық процестер зерттелді, атап айтқанда анабазис, т.б. [7]

Қазақстанда өсетін көп  өсімдіктердің анатомиялық құрамдарына  талдау жасалынды, атап айтқанда, өсімдік  – қоянерін, гармала, гелиотроп аргузиев, түкті эрва шөптері. [14]

Алматы облысында болған экспедиция кезінде таулы және шөлейт далаларда өсетін дәрілік өсімдіктердің 1300 түрі жиналып, олар 322 түрге бөлінді, 77 тұқымдастар анықталды.

Алколоидты – 177 түр, гликозидоностық 132 түрі, сапониноностық – 500 және т.б. өсімдіктер ашылады.

Ғалым Г.С.Синицинаның  зерттеу еңбегінің нәтижесінде, сол ғалымның басқаруымен жаңа емдік  өсімдіктердің интродукциясы жасалынды. Олар: паслен дольчатый, женьшень, марал  тамыры, Бунге зизифоры, зверобой өсімдіктері.

Ғалым Л.Ф.Демидовская  Оңтүстік Қазақстандағы эфир майлары  бар өсімдіктерді ашты. Түкті эрва өсімдігінің табиғи қоры 50 мың тонна  құрғақ тамыр жиналды. [8]

Әртүрлі саладағы фитохимиктер, фармокологтар мен дәрігерлер эхинацея туысының өкілдерін зерттеуге және қолдануға үлкен қызығушылық танытуда.

Бұл жағдай иммунно димирлеуші әрекеттегі жаңа фитопрепараттарды  құру мәселесімен соқтығысқан елдерге  ТМД, Ресей, Украина және белорусия  тән. 50 жыл бойы эхинацея препараттарын  шығарып келе жатқан Германия елінің тәжірибесі – эхинацеяның фитохимиясын терең зерттеу, жіңішке жапырағы эхинацеядан препараттарды шығаруға негіз болды. Өсімдіктерді ауру-сырқауды емдеуге пайдалану әр елде өздеріне керек бағытта, әр түрде жүргізілген. Осыдан келіп жалпы дәрілік өсімдіктерді ауруларды емдеуге қолдануда Греция елі біраз роль атқарған. Греция дәрігері Гиппократ дәрілік өсімдіктердің екі жүзден астам түрін жазып, оларды ауруларды емдеуге қалай пайдалануға болатындығы туралы толық ғылыми тұрғыдан түсінік берген. Экологиялық және климаттық аудандары бар Қазақстан жерінде өсімдіктер флорасы алуан түрлі, олардың түрлері 5630-ға жетеді, соның ішінде пайдалылығы жөнінен белгілі болғаны 1200 түрлі өсімдік.

Оңтүстік Қазақстан  флорасында 3 мың түрлі өсімдік  өседі, оның ішінде көптеген дәрілік өсімдіктер бар. [1]

Дәрілік өсімдіктер Қазақстанда 1932 – 1947 жылдардан бастап зерттеле бастады. [2]

Қазақстан – дәрі өндірісі жақсы дамымаса да, халық қажеттілігін, таяу шетелдерден дәрілік препараттар  әкелумен өтейді, оның үстіне республикада өз жерінде дәрі шығаратын үлкен өндіріс орындары бар.

Негізгі шикізат болып  жабайы өсіп тұрған өсімдіктер пайдаланылады. Далада жабайы өсіп тұрған дәрілік  шөптерді өндіріске дайындау,  өнімнің  табиғат құбылыстарына байланысты, бірде аз, бірде көп өсуі зор қиындықтар туғызады.

Дәрі шөптердің кейбіреулері табиғатта өте аз мөлшерде кездеседі, сондықтан олардан қор жинау  рентабельді болмай қалады. Сол себепті  арнаулы түрде дәрілік шөп  егетін “Дермене” және “Фрунзе” совхоз шаруашылықтары құрылып, ол жерлерде дәрі шөптерге арнаулы алаңшылар бөлініп, техника және білімді мамандар жұмыс істей бастаған. Осының арқасында дәрі шөптерден үлкен өнім алына бастаған.