Өндіріс ауқымының өсу әсері (тиімділігі)

Жылдың жазғы  және қысқы уақыттарында барлық үш алаңнан шығарылған зиянды заттарға талдау жасағанда, тек органикалық емес шаңнан басқа зиянды заттардың мөлшері санитарлық қорғау аймағын-да атмосфера ауасының нормативтік сапасы бойынша үсынылған талапқа сай келмейді.

Павлодар облысында  шырша ағаштарын шығындау қалыпты нормадан екі есеге жоғарылаған. Яғни, біз бір ағаш кесіп жанына екі ағаш отырғызудың орнына керісінше істейміз.

Орталық Қазақстан  өнеркәсіптік эколоиялық аймаққа - Қарағанды, Жезқазған өңірін жатқызамыз. Бүл аймақ тау-кен өндіру, көмір өнеркәсібі, түсті металлургия және жылу энергиясын өндіретін орталық болып табылады.

Орталық Қазақстандағы "Байқоңыр" ғарыш айлағы бүрынғы  КСРО-ның өндірістік әскери-ғарыштық кешендерінің бірі еді. 1994 жылы Қазақстан Республикасының өкіметі мен Ресей Федерациясының арасындағы келісім нәтижесінде Ресей федерациясына "Байқоңыр" ғарыш айлағы 20 жылға жалға берілді.

Байқоңырдан ұшырылған ғарыштық аппараттардың зиянды әсерін шетелдік және отандық ғалымдар зерттей келіп, атмосфера тізбегі тропосфера-стратосфера-ионосфера қабаттарына әсер етіп, нәтижесінде озон қабатының жүқаруына, парниктік эффектінің пайда болуына үлкен үлесін қосатындығы байқалды. Әсіресе, ерекше қауіпті апатты жағдайлар зымыран тасымалдаушыларды үшыру кезінде байқалады. 1996, 1997, 1999 жылдары және зымыран тасымалдаушы "Протон" 2 рет апатқа үшырады. Апат кезінде қоршаған ортаға айтарлықтай мөлшерде жанбай калған жанармай төгіліп, үлкен аумақты жердің өсімдіктер жамылғысы өртшіп кетті. Сонымен қатар зымыран тасымал-даушы "Протонның" ажырап қалатын бөліктерінің сынақтары түсті. 1999 жылы қазан айында зымыран тасымалдаушы "Протон" құлаған жердің топырағына, суына, ауасына, өсімдік пен жануарларына тексеру жүргізілді. Адамдар мен үй жануарларын тексеріп, гептил тараған жерлерді залалсыздандыру жүмыстары жүргізілді.

Ал, Балқаш көлінің  ластануына мыс пш энгргетика өнеркәсібі бірдш-бір себепші болып отыр. Мұнда, мыс, мырыш және күл қүрамынаың ауытқуы 78-ден 50 РЗШ аралығында.

Қарағанды облысының  аумағындағы Нұра өзенінің де экологиялық жағдайлары жақсы емес. Мүны үзақ жылдар бойы Қарағанды метал-лургия комбинаты мен "Карбид" өндірістік бірлестігі өздерінің шайынды суларымен ластап, барынша лайлап келеді. Оның қүрамында фшол, азот, сынап сияқты металдар көптеп кездеседі.

Қарағанды облысы бойынша ауаға шығарған зиянды қалдықтардың жыл сайын мөлшері 140 мың тонна болса, оның 98 мың тоннасы кәсіпорындардан, 43 мың тоннасы автокөліктерден шығады екен. Сондай-ақ Теміртау қаласының кәсіпорындары бойынша аталмыш көрсеткіш 361 және 11,5 мың тонна болып келеді.

Теміртау, Саран, Шахтинск, Абай қалаларының кәсіпорындарының маңында шамамен 1,7 млрд тонна өнеркәсіптік және түрмыстық қалдықтар жиналып қалған.

Оңтүстік Қазақстан өнеркәсіптік экологиялық аймаққа - Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облыстары жатады. Оңтүстік аудандардағы негізгі экологиялық мәселелер - су ресурстарының жетіспеуі, жайылымдардың деградациясы, атмосферасының ластануы, жер ресурстарының химиялық тыңайтқыштармен ластануы. Экологиялық және санитарлық-эпидемиялық жағдайдың салдарынан республикамызда ауру-сырқау белең алып, оның ақыры адам өліміне әкеп, өмір үзақтығының шектелуі байқалады. Іш, сүзек ауруларының деңгей дәрежесі республика бойынша қалыптасқан орта көрсеткішке қарағанда Қызылорда облысында 50 %-ке, Оңтүстік Қазақстан облысында 30 %-тен асьш түседі.

Жамбыл, Шымкент қалаларына минералдық тыңайтқыштар өндіретін кәсіпорындарды шамадан тыс шоғырландыру да айнала қоршаған ортаға бірқатар салмақ салуда. Жамбыл қаласының бір өзінде өндіріс орындарының ауаны ластауын түгел есепке алсақ, соның үштен бірі осы саланың үлесіне тиеді. Сырдария, Арал, Бадам өзендері бассейіндерінде фенол, сынап, пестицид - 3 РЗШ-дан 16 РЗШ аралығында ауытқып түрады.

Алматы қаласы ауасының ластану жолдарының бірі - бүл авто көліктерден шығатын зиянды заттар болып есептеледі. Қаламыздағы жанармаймен жүретін автокөліктерді табиғи газға ауыстыру тиімді. Біріншіден, бензинге қарағанда газ арзандау, екіншіден, экология мен қоршаған орта үшін аса зиян емес.

Қазір Алматы көк  түтін қүшағьшда, сан мың көліктен ұшқан ыстан демалу мүмкін емес, Ал автокөлікті газға көшірсек, Алматының ауасы әлдеқайда тазарар еді.

 Өндіріс ауқымының өсу әсері (тиімділігі) 

 

Eкі факторлы өндipic аукымының өcyi үш түрлі әсер туғызады: өндipic аукымы өcyiнiң  ұлғаймалы (оң), тұрақты және тepic әcepi. Өндipic ауқымы өcyiнiн ұлғаймалы әcepi өнім көлемінiң өcyi өндipic факторларының шығындарыньң өcyiнeн артық болады.  16- суретте бip айда қолданылатын еңбек пен капитал шығындарыньң санын  екі  ece өcipy  (100- ден 200-ге)  өнім көлемін екі еседен артык (20-дан 85-ке) өcipiп отыр. Өндіріс ауқымы өcyiнiң ұлғаймалы әcepiнe кол жеткізу үшін мамандану  және еңбек бөлінісінің нәтижелерін кең колдану аркылы факторлар өнімділігін  өcipy қажет. Егер жұмысшылар 6ip нақты өнім  өндіруге немесе өндірістік операцияларды орындауға маманданса, олардың еңбектерінің орташа өнмдері өседі және өндipic шығындары қысқарады.  

Жұмысшылар мен менеджерлердің мамандануы ipi кәсіпорындардың шеңберінде ғaнa жүзеге асады. Тек қана ipi кесіпорындарда күрделі өндіріс құралдары жаңа технология қолданылады. Осы себептер өндipic аукымы өсуінің  ұлгаймалы әcepiн туғызады. Өндipic аукымы өcyiнiң ұлгаймалы әcepiнің мысалы ретінде машина өндіретін зауыттағы конвейерді  келтіруге болады. Өндіріс аукымының ұлғаймалы әcepi шығыны төмен ipi кәсіпорындардын пайда болуын туғызады. Егер экономикалық жүйеде осындай жағдай болса, ол мемлекет тарапынан   реттеуді және бакылауды кажет етеді.       

 Өндіpic аукымы өcyiнiн тұракты әcepi өнім көлемінің өcyi өндipic факторларының шығындарының өcyiнe тең. 17– суретте көрсетілгендей, өндіріс факторларының шыгындарының eкi есе (500-ден 1000-га) өcyi  өнім көлемін де eкi ece (300- ден 600-ге) өcipiп отыр. Өндipic ауқымы өcуiнiң әcepi тұрақты болғанда, қолданылып отырған факторлардың өнімділігі өндірістің  көлеміне байланысты болмайды.                      
      Өндipic ауқымы өсуінің теріс әcepi өнім  көлемінің өcyi өндipic факторларының шығындарының өcyiнeн төмен болады.  
18 – суреттегі сызбада өндipic факторларынын 100-ге өcyi, өнім көлемін тек кана 60-қа өcipiп отыр. Өнім көлемін eкi есе (200-ге) өcipy үшін факторлардың шығындарын eкi еседен артық (100-ден 280-re) өcipyгe тура келеді.  
Өндipicтiң ауқымы өскен сайын фирманы басқару жүйесі күрделенеді, фирма кәсіпорындарының арасындағы байланыстарды бағыттауда қиындықтар туындайды, әр түpлi ақпараттар дер кезінде төменгі басқару жүйелеріне жетпей қалуы да мүмкін. Осындай себептердің әcepiнен өндipic ауқымы өcyiнiң тepic әcepi пайда болады.  
Өндipic ауқымын өсіріп тиімділікке қол жеткізу мүмкіндігі өндіріс функциясына байланысты. Kөбiнece тәжірибеде Кобба-Дуглас функциясы колданылады:  
 

Қорытынды

 

Өндірістің дамуындағы еңбек  құралдарының экономикалық және әлеуметтік мәні – адами жұмыс күші мен  қоғамдық қатынастар көрсеткіштерінің өлшеуіші ретінде болуы саналады.

Экономиканың қазіргі  даму кезеңінде негізгі капиталдың ұдайы өндірісін зерттеуде жоғарыда аталған факторлармен қатар, әлемдік  қаржы нарығының тұрақсыздығын  ескеру қажет.

Осы тұста өндіріске аяқталған  инновациялық әзірлемелерді енгізу бағдарламасының маңызы зор. Бұл  бағдарламаның мақсаты өндірістік немесе өндірістік емес экономикалық тиімділігі жоғары жаңа инновациялық немесе модернизацияланған өнімдерді  шығаруды ұйымдастыру, максималды табыс  табу мақсатында өнімді жаппай таратуды жеделдету үшін ұйымдастыру және экономикалық шарттарды орындау  болып табылады. Мұндай бағдарламалар  өнеркәсіптік сынақтан өткізіліп, жобалық қуатқа жеткізу үшін оны іске қосу үрдісіне технологиялық және техникалық параметрлерді сынауды қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер  

 

1. Қазақстан Республикасының 2009 жылғы «Салық Кодексі»

2. Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің жинақтары

3.А.Н.Дауренбекова «Қазақстан өнеркәсібінің индустриялық деңгейін көтерудің экономикалық механизмі», Алматы, Экономика 2005 жыл.

4. О.Сабден «Бәсекелестік экономика», Алматы, 2007 жыл.

5.  Д.А.Досхожаев «Технико-экономическая оценка долговечности механизмов машин», Алматы, 2001 год.