Бастауыш сынып оқушыларының үлгермеушілік проблемалары

немесе   керісінше   "Сенде  түбірдегі  екпінсіз   дауыстыны   жазуда қателер бар".

3. Салыстырмалы баға Бұл бір баланың нәтижелерін өзгелердікімен салыстыру жүретін сапалы бағалау нүсқасы. Салыстыру позитивті немесе негативті түрғыда жүзеге аса ма, ол жағы маңызды емес. Салыстыру бағалау тәсілі бола отырып, оның бойында адекватты емес өзіндік бағаны қалыптастырады.
4. Жалпыланған баға Жиі жағдайда педагогтар тәжірибеде "жарайсың", "ақылды" деген сиякты мақтауларды қолданады. Жалпыланған баға позитивті жағдайда — мақтау, В.Левидтің "Стандартты емес бала" кітабында толық талданған. Бұл баға түрі өзінің нақты еместігінен өзіндік түсінудің дамуына терең көмектеспейді, педагогқа тәуелділікті қалыптастырады.
5. Комментарийлі баға Мүғалім бағаны қояды да, сөздік түсіндіруді қоса жүргізеді. "5" — сенің жауабың жеткілікті толық. "Нашар" бағасы баланың өз қабілеттеріне бағдарлануға және нәтижеге зейін қоюға үйретеді. Мүғалімнің бағалау әрекет тәсілі көбінде ішкі, баланың өзіндік бағалау процестерін анықтайды. Мүнда маңыздысы өзіндік бағалауға баланы итермелеу, үйрету.

 

 

2.5. Әр адамның қүндылыктарын мойындауға, өз қызығушылықтарын өзгелермен теңестіруге, кооперацияға қабілеттіліктерін қалыптастыру

 

 Бұл  міндетің  шешілуі сабақта топтық әрекетті  үйымдастыру дегенді   білдіреді.   Педагогтар   топтық   жұмыстың   қажеттілігін   әрі маңыздылығын жақсы біледі,  бірақ оны  үйымдастыруда  қиындық көреді. Егер де балалар тобына қандай да бір оқу тапсырмасын берсе —  бұл  деген топтық жұмысты үйымдастыру емес.   Мүғалім топты қалыптастыратын бірнеше нүсқалы үлгілер бар, соны талдайық. 1.   Бүгін,    балалар   топ   бойынша   жұмыс   жасаймыз,    сендер   өз топтарынды табуларыңа болады.  Егер сендер тақырыпты  онша жақсы меңгермесеңдер, онда 1-ші топты, егер негізігі үғымдарды игерсендер, 2-ші топты, ал,егер сендер өздеріңе сенімді болып, өз білімдерінді сынағыларың келсе, 3-ші топты қаландар.

2. Марат, сен 2-ші топты қаладың, неліктен, білуге бола ма?
3. Менің байқағаным, өткен сабақта сен есептерді толық шешкен жоқсың, мүмкін сен алдымен екінші топта жұмыс жасарсың? Сен барлық есеп шешу тәсілдерін меңгердің бе, соны анықтай аласың ба?
4. Мен саған 2-ші топты танда деп, кеңес берер едім.
5. Ал, сен Марат 2-ші топқа барып, жұмыс жаса.
6. Сен екіншіні тандадың ба — жарайды.
7. Мүғалім столға топқа бөлінген балалар тізімін оқиды. (Мүнда, бір нәрсе анық: мүғалім балалардың қабілеттілігін, білімін де есептейді, олардың қалайтын топ, жұмыс деңгейімен санаспайды.

Педагог пен баланың  бірлестігі оның қысым көрсетпейтіндігінің  айғағы. Сонымен бірге баланың  дамуын көздей отырып, бірлескен әрекет пәні болатын міндетті тандау мүмкіндігін береді. (1-ші жоғарыдағы үлгі) Бала тәуелділігі ерекшеленуі мүмкін. Ол мүғалімге тандауды сүрайды. Педагог еш саспай, бала үшін де жұмыс жасауға асықпайды, қайта оған өз тандауын қүруға көмектеседі. (2-ші үлгі)

Мүғалім қорғаныс ретінде (бала өзі тандайды) және нақтылау түрінде  көмек бере отырып, өз үғымын айта алады (4-ші үлгі). Әрі мүғалім бала тандауына  жол беріп, бірақ ол тандау педагог  пікіріне сай келмейді. Бала қате тандау жасаса, ол өз жауапкершілігін жоғалтпайды. Баланың қиналысына педагог реакциясын талдап көрелік. Мысалы, бала есепті шеше алмады делік.

1. Неліктен барлығы шығарады, ал сенде жоқ?
2. Сен неге жазбайсың
3. Уақытты бос өткізбе!
4. Сен бір нәрседен қысыласың ба?
5. Сен чертеж қүрғалы отырсың ба, қалай?

6. Саған көмек қажет  пе?

Әрине көп жағдайда мүғалімнің эмоционалды тобы үлкен рөл атқарады. Сонда да 1-ші, 2-ші және 3-ші қаратпа  сөздер балада адекваттылық еместі, эмоционалды қайғыруларды туғызады, ойлау процесін тежейді. Проблеманы анықтауға үмтылу баланың пікір айту және сенімділіктерін сактауға көмектеседі. Түлғалық үлгіге қызығу "революцияны", сабақгың түбірлі өзгерісін қажет етеді. Мүнда қайта қүрылудың эволюциялық тәсілі орынды. Түлға көпқырлы, сондықтан оқытудың процесті заттық жагы бірдей елес.

 

 

                       

Кесте 3. Қарым-қатынас түрлері.

 

Формалды  қарым-қатынас	Түлғалық қарым-қатынас
Кеңес ("Саған асығу  керек!")	Айқындау, нақтылау ("Сен  шешімді ойланудасың мүмкін, саған көмек керек?")
Талап ету, бұйрық ("Жәй айтыңыз")	Өтініш "Мен тыныштық болғанын қалаймын"
Жазалау, қауіп төндіру	Түсіну
Кінэ    ("Сіз    өзгелерді    ойламайсыз") сендіру (Бүкіл адамдар жанына жайлы жұмысты  табулары тиіс)	Бағасыз формада өзінің қатынасын шынайы білдіру қүндылық ашылу (Мен үшін ең маңыздысы, қызықты  болатын мамандықты таңдау)
Нүсқау    беру    ("Екі    жаттығу   жасау  қажет")	Баламаның үсынылуы ("Сіз ұсынылған тізімнен жаттығуды тандай аласыз")

 

Тарау 3. Эксперименттік зерттеу

 

3.1. Зерттелінушілер топтарына сипаттама

 

Сыналушылар тобын № -ші гимназияның бастауыш сыныптары қүрады, зерттеуге 54 окушы қатысты. Тәжірибе мақсаты - үлгермеуші кіші окушыларға көмек көрсету.

Тәжірибе  міндеттері:

1. үлгермеушілікке әкеліп соғатын оку әрекетіндегі пайда болатын кәдімгі қиындықтарды оқып-игеру;
2. осы қиындықтардың себептерін анықтау;
3. үлгермеуші оқушылармен дамыту жұмыстарын жүргізу.

Белгілі   міндет,   мақсаттарды   шешу   үшін,    келесі   әдістер қолданылды:

• оқушылардың мектеп мотивациясын зерттеу;

• оку     әрекетіндегі     кңындықтарды     анықтау     мақсатымен мүғаліммен кеңес жүргізу.

• Медицина қызметкерімен кеңес;
• оку әрекеті барысында балаларды бақылау;
• жазба жұмыстарды талдау

 

• үлгерім журналын талдау Қиындықтар тізімі төмендегідей:

• жазба жұмыстардағы әріптерді түсіріп (қалдырып) қою;

• зейінсіздік және шашыраңқылық;
• математикалық есептерді шешудегі қиындықтар;
• шыдамсыздық;
• дәптердің үнемі лас болуы;
• көбейту кестесін нашар білу;
• сыныптағы міндеттерді орыңдаудағы қиыңдықтар;
• мүғалімнен қайта-қайта сүрау;
• сабаққа кешігу;
• сабақта үнемі аландап отыру;
• ауызша жауап беруге қорқу.

Әрі математика, қазақ  тілі сабақтарындағы оқу әрекеттеріне бақылау жүргізілді. Бақылауға келесі сипаттар енгізілді:

• бала сабакқа қалай берілген?
• оның белсенділігінің байқалу деңгейі;
• мүғалімге қойған сүрақтары;
• қосымша тапсырмаларды орындауы (зейінмен, қүлықсыз)
• сабақ туралы бағалау пікірлерін айтуы (теріс,оң)

• танымдық      процестердің      қаншалық      қалыптасқандығы ескерілді ме? (әрбір балаға арнайы бланк толтырылды)

Қалыптастырушы эксперимент  жүргізілді. Ол оку әрекетіндегі қиындықтарды жеңу мақсатымен арнайы бейімделген  сабақтарды өткізуден күралды. Әрі сабақтан тыс уақытта оқушыларды дамыту мақсатында арнайы психологиядан дамыту сабақтары жүргізілді.

 

3.2. Мотивация деңгейлерін зерттеу

 

Бастауыш  мектеп оқушыларының мектеп мотивациясы  деңгейін бағалау тәсілі мектеп тақырыбына балалар суреттерін талдаудан, қысқаша анкета 10 сүрақтан түрады, оқу процесіне, мектеп қатынасын бейнелейтін анкетадан түрады.

Мектеп мотивациясы  деңгейі бойынша балаларды саралау  үшін үпайлық бағалар жүйесі үсынылады. Әрі суреттер және жауаптар бірдей ЗОүпайлық шкалада бағаланады. Бүл  өзара нәтижелерді салыстыруға көмектеседі. Берілген әдіс бойынша көп оқушылар контингентінен мектепке теріс көзқарастағы балаларды жылдам табуға болады. Бүл әдістеме бір немесе өзге сыныптағы оқу-тәрбие процесінің тиімділігін зерттеу үшін, оқытуда ыңғайлы жағдайлар жасау үшін, баланың мектепке дайындығын анықтау үшін, мектептегі адаптация (дезадаптация динамикасын бағалау үшін қолданылуы мүмкін.

Кджет деғен кезде  тек қана балалар суретін не тек  анкетаны қолдануға болады. Бастауыш мектеп оқушыларының мектеп мотивациясы  деңгейін бағалау тәсілі Н.Г.Лусканованың 1985 ж үсынуымен бекітілді.

■ Балалар суреттерін бағалау схемасы

Бала суреті өзінше бір  интервью, яғни бейнелеу шаралары көмегімен жасалатын нәрсе. Суреттерді талдауда келесі көрсеткіштер бағаланады:

1. Берілген тақырыпқа сәйкес  келу  (егер  сурет  еркін  тақырыпқа болмаса)
2. Сюжет (оқиға желісі, яғни нақ не бейнеленген)
3. Сурет және жекелеген бөліктер көлем-шамалары
4. Түстік шешім
5. Бейнелеу динамикасы
6. Суреттің дүрыстығы
7. Суреттің аяқталуы

"Мектепке маған  не үнайды?" тақырыбындағы балалар  суреттерін бағалау.

1. Тақырыпқа сәйкес  келмеуді білдіреді:

А) мектеп мотивациясының жоқгығы, өзге мотивтердің үстемдігі әсіресе ойын мотивтерінің. Бүл жағдайда балалар машина, ойыншықтар, әскери әрекеттер, оюлар т.б салады. Бүл балалардың мотивациялық пісіп-жетілмегеңдігін білдіреді.

Б) балалар негативизмі. Бүл жағдайда бала мектеп тақырыбына сурет салуға үзілді-кесілді бас тартады, және нені үнатса, соны салғысы келеді. Мүндай қылық жоғары қүлшыныс деңгейін және мектеп талаптарын нық орындаудағы қиындыктарды білдіреді.

В)   қойылған   мақсатты   дүрыс   түсінбеу.   Мүндай   балалар   ештеңе салмайды,    өзгелерден    сюжетті    салып    көшіреді.    Бүл    әсіресе психикалық дамуы тежелген балаларға тән. Егер де сурет тақырыпқа сәйкес келмесе, сандық өнделуде 0 үпайы беріледі. 2. Берілген тақырыпқа сәйкес келу мектепке деген дүрыс қатынасты

білдіреді. Мүнда сурет  сюжет, яғни не бейнеленгені ескеріледі. А) оқу жағдайлары — таяғы бар  мүғалім партада отырған оқушылар, жазулары     бар    тақта    т.б     Мүның    барлығы    жоғары     мектеп мотивациясын,      баланың     оку     белсенділігін,      оқу     танымдық мотивтерінің болуын білдіреді. (30 үпай)

Б) оқудан тыс жағдайлар  — оқу тапсырмасы, үзілістегі балалар, сумкалары бар балалар т.б. Бүл  суреттер дүрыс көзқарастағы, бірақ  көбінде сыртқы мектеп атрибуттарына  бағытталған балаларға тән. (баға — 20үпай)

В) ойын жағдайлары —  мектеп алаңындағы әткеншек, ойын бөлмесі, ойыншықтар т.б. заттар сыныптағы (телевизор, гүл терезедегі т.б) Дүрыс көзқарастағы бірақ ойын мотивтері жоғары балаларға  тән. (бағасы — Юүпай)

Балалар суреттерінің бағасының сенімділігі үшін баладан нені бейнелегенін, сол немесе өзге затты не үшін салды сол туралы сүраған маңызды. Кейде балалар суретіне қарап тек қана оқу мотивациясы деңгейін анықтап қоймай, мектеп өмірінің жақсы жақтары жөнінде де білуте болады.

Бастауыш  мектеп оқушыларының мектеп мотивациясы  деңгейін скринингтық бағалау үшін, қысқаша анкета (сауалнама) қолданылады. Балалардың мектепке кдтынасын, оку процесіне қатынасын бейнелейтін 10 сүрақ іріктелініп алынды. Мектег мотивациясы деңгейі бойынша балаларды іріктеу үшін үпайлыі бағалаудың жүйесі жасалынды:

• мектепке,  оку жағд<span class="dash