Геоақпараттық жүйелердің мүмкіншіліктері

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

География факультеті

Геодезия және картография мамандығы

Реферат

Тақырыбы : Геоақпараттық жүйелердің мүмкіншіліктері

Мазмұны

Кіріспе....................................................................................................................3

1 . Дәстүрлі картография және геоқпараттық жүйелер.....................................4

2 . ГАЖ - қаланы басқару құралы ретінде..........................................................6

3 . Студенттік жұмыс орны бойынша ГАЖ технологияларды пайдаланудың

мүмкіншіліктері.....................................................................................................9

Қорытынды бөлімі................................................................................................11

Әдебиеттер тізімі...................................................................................................13

     Кіріспе

      Жекеленген компьютерлердің өнімділігінің артуы , Интернет

глобалды желісінің және ірі корпоративтік компьютерлік торлардың пайда

болуы дамыған ақпараттық желілердің жасалуына және халық

шаруашылығының басты салаларында жаңа ақпараттық технологияларды

қолдануға алып келді .

           Бүгінгі таңдағы жаңа ақпараттық технологиялар :

ақпараттарды енгізу , өңдеу , түзетуде , толықтыруда жаңа мүкіндіктер ұсына

алуы;

Қажетті ресурстардың уақытша және кеңістіктік сипаттамаларына қол

жеткізе алуы ;

Тиімді бақылау жүргізу үшін , әртүрлі экономикалық, әлеуметтік және

ғылыми-өндірістік міндеттер тұрғысынан шешімдер қабылдауды жеңілдету

үшін жағдайға дұрыс баға беруі , болжау және басқару шараларын жүзеге

асыруы керек .

     Қазіргі кезде ақпараттық жүйелерді қолдану арнайы оқытылған

программистер мен операторлардан тұратын тар шеңбердің шекарасынан

шығып келеді . Ақпараттық жүйелермен жұмыс жасау  қажеттілігі

тұтынушылардың көп бөлігінде пайда болады . Ақпараттық жүйелерді

интеграциялау көмегімен басқару , бизнес міндеттері , мамандардың

мониторинг ісі мәселелері ғана емес , сонымен қатар барлық басқару

буындарындағы міндеттер орайлы шешіліп келеді .

Программист - мамандарға ғана емес барлық басқарушыларға қойылатын

міндеттерін шешу мақсатында үлкен ақпараттар ағынымен жұмыс істеу

қабілетінің жоғары болуы . [1]

1.     Дәстүрлі картография және геоақпараттық жүйелер

Ұзақ уақыт аралығында картографиялық мәліметтер кеңістіктік ақпараттар

базасы және геоақпараттық жүйелер үшін басты ақпарат көзеді болып келді .

Карта ақпарат тасымалдаушысы ретінде негізгі екі қызмет атқарады :

-      позициялық ( объектің орналасуы, оның көлемі туралы нақты ақпарат

береді ) ;

-     атрибуттық ( объектің түрі , типі , классы туралы ақпарат береді және

    олардың топологиялық құрылымын , байланыстарын т.б. көрсетеді ) .

Кез келген тақырыптық карталар құрастыру кезінде ақпарат көзі ретінде

жалпы географиялық карталар қолданылады. Олар тақырыптық мазмұнды

басты негіз болып табылады . Топографиялық , жалпы топографиялық және

жалпы карталар – бұлар сенімді және нақты ақпарат көздері. Олар белгілі бір

шартты белгілермен, қатаң тіркелген нақтылық талаптарына сүйене отырып ,

мемлекетпен белгіленген ережелер бойынша жасалады .

      Геинформатика мен картографияның арақатынасы – геоақпараттық

картография бағытының пайда болуына алып келді. Оның мәні табиғи және

әлеуметтік-экономикалық геожүйелерді ГАЖ және білім базасы негізінде

автоматтандырылған ақпараттық - картографиялық модельдеу болып

табылады . [3].

Дәстүрлі картография бүгінгі таңда үлкен қайтақұру кезеңінен қтіп

жатыр. Ондағы өзерістер қолмен жазылатын карталардан баспада жасалатын

карталарға өту кезеңіндегі өзгерістерге пара пар деп айтуға болады. Кейбір

жағдайларда геоақпараттық картографиялау  карта жасау мен карта

шығарудың дәстүрлі әдістерін толық алмастыра алды.

Нақты мақсаттық қойылым мен қолданбалы сипаты – геақпараттық

жүйелердің басты ерекшеліктері болып табылады. Есептерге жүгінетін

болсақ , ГАЖ көмегімен жасалатын карталардың 80%-ы бағалық және

болжамдық сипатта болады немесе территорияның мақсаттық

аудандастырылуын көрсетеді.

    Программалық басқарылатын картографиялау математикалық

негіздерді

және карта компоновкасын таңдаумен байланысты көптеген дәстүрлі

мәселелерді ( проекциядан проекцияға өту мүмкіншіліктері , еркін масштаб

құру, беттің тіркелген бөлігінің болмауы т.б. ) жаңа бейнелеу құрылғыларын

ендіру жолымен ( мысалы, картадағы ағымды немесе ағымсыз белгілердің

     Картографияның екі негізгі бұтағының: картаның жасалуы мен

қолданылуы арасында тығыз байланысқа түсуі жүреді . Бұрынғы ұзындықты

өлшеу және көлемді анықтау сияқты еңбекті көп қажет ететін операциялар ,

бейнелердің түрлендірілуі немесе оларды қосу , біріктіру жолымен

қарапайым процедуралар болып отыр. Электрондық динамикалық

картометрия пайда болды . Карталардың жасалуы мен қолданылуы әсіресе ,

сандық модельдер , біртұтас интеграциялаушы процесстерге айналды .

өйткені , компьютерлік сараптама кезінде бейнелердің үнемі өзара

трансформациясы жүреді . Тіпті таза әдістік тұрғыдан да ағымдағы карта

жасалуының қай жерде аяқталатын және оның қолданбалы құрылымы

басталатын жерді анықтау қиын .

ГАЖ технологиялар оперативті картографияның тағы бір жаңа бағытын

Тудырды , яғни , шынайы немесе шынайы масштабқа жақын карталардың

жасалуы мен қолданылуының  тездік бағыты . Бұл дегеніміз ,

тұтынушылардың өзуақытында ақпараттандырылуы мен процестің

жүргізілуіне әсерін тигізе алу мүмкіндегі деген сөз . Мұндағы уақыттық

шынайы масштаб ұғымы - карталардың жасалуы мен қолданылуының

жылдамдық сипаттамасы , яғни , түсіп отыратын ақпараттардың тез арада

өңделуін , бағалау үшін картографиялық визуалдау , мониторинг , басқару

және сондай жылдамдықпен өзгеріп отыратын процестер мен құбылыстарды

өңдеуді қамтамасыз ететін темпі . [2] .

2 . ГАЖ – қаланы басқару құралы ретінде .

Территорияны қолдану мен дамыту тұрғысынан қандай да бір жобалар

жасау жөніндегі шешімдерді қабылдау үшін ең алдымен, бұл

территорияның қандай екенін түсініп алу қажет :

-         Мұнда қанша халық тұрады және олар немен айналысады ;

-         Қандай жағдайда тұрып жатыр ;

-         Қандай пайдалы қазбалар бар және қандай мөлшерде ;

     - Инженерлі-құрылыстық жағдайы қандай ;

     -  Ормандары қаншалықты көлемді алып жатыр ;

     -  Жыртылған жерлер қалай қолданылады және олардың жағдайы ;

     -  Далалық жерлер, жайылымдардың жағдайы және олардың өнімділігі ;

     -  Өндірістік аудандары қандай ;

     -  Қандай өндірістік салаларды мұнда дамытқан қолайлы ;

     -  Сумен қамтамасыз етілу қоры қандай ;

     -  Қуат сақтаудың қандай резервтері бар;

     -  Территориядағы транспорттық тор және транспорттық жағдайы ;

     -  Магистральдары, темір жолдары, аэропорты қандай жағдайда ;

және де ең соңғысы экологиялық жағдайы қандай және ол немен –

байланысты . Мұның барлығы ГАЖ - дың қарапайым міндеттері болып

табылады . [4] .

       Қойылып отырған міндеттердің барлығы әлемде дәстүрлі түрде

урбанистермен шешіледі . Біздің елде оларды тарихи түрде

« градостроительдер » яғни қала салушылар деп атайды . Бұл территорияны

күрделі бір организм ретінде геолого - географиялық құбылыстар және адам

шаруашылығының әртүрлі бағыттарын қарастыра отырып, кешенді түрде

жүргізетін мамандар . Күрделі организм – өзінің белгілі бір даму заңдарынан

тұратын тұтастылық деген ұғымға сай келеді. Мұндай заңдардың бұзылуы

территорияның деградациясынаға ұшырауына , халықтың тұрғылықты

жерінің өмір сүру жағдайының нашарлауына , өмір сүру деңгейінің

төмендеуіне алып келіп соғады .

      Космостық ақпараттарды және ГАЖ технологияларды қолданудың

сипатты мысалдарын көрсетсек .

      Ресейдің Пермь қаласында SPOT космостық түсірілімдерінің және

қордағы материалдар негізінде қазіргі ланшафтың, жер ресурстарын қолдану,

инженерлі - құрылыстық жағдайлардың сандық карталары және

функционалдық зерделеу, транспорт, магистральды инженерлік торлар,

шектеулерді көрсететін ( санитарлы - қорғалған мекемелер зонасы,

құбыржелілері зонасы, суқорғау зоналары және т.б. ) дәстүрлі

қалақұрылыстық сызбалар жасалынған. Бұл жүйе PC ARC/INFO и ArcView

GIS программалық құрылғысының көмегімен жасалды. Космостық

қайташифрлау процесі кезінде қоршаған орта жағдайының көптеген

өзгерістері анықталды . Дәстүрлі картографиялық материалдармен

салыстырғанда, өзгерістері – жаңа жеке құрылыстар, карьерлерғ қоқыс

орындары , жер бедерінің өзге де өсімдік жамылғысының бұзылған жерлері,

жолдар  және т.б. сызықтық құрылыстар болып табылады, Әсіресе,

космостық түсірілімнен Пермь қаласының шығыс бөлігіндегі заңсыз ағаш