Қазақстанда қонақүйі бизнесінің дамуы мен бәсекеге қабілеттілігі

 

2.5.  Еңбек ресурстарының көрсеткіштерін талдау

Қандай да болсын кәсіпорынның тиімділігі еңбек ресурстарының болуы мен пайдалануына байланысты. Еңбек ресурстарына қажетті физикалық қабілеттері, еңбек дағдылары мен білімі бар адамдарды жатқызады. Кәсіпорынның еңбек  ресурстарымен қамтамасыз етілу және оларды тиімді пайдалану деңгейне кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің шамасы байланысты.

Еңбек ресурстарын пайдалану жағдайын  талдауды кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілун бағалаудан бастайды.

 

Кесте 4 - Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі

Персонал категориясы	2007 ж	2008 ж	Ауытқу (+; -)	Өткен жылға %-мен
1. Жұмысшылар 2.  Жетекшілер 3. Мамандар	30 1 9	34 1 13	4 - 4	113,3 100 144,4
Барлығы	40	48	8	120

 

4 кестеден көріп отырғандай, есепті жылы персонал саны өткен жылмен салыстырғанда 8 адамға немесе 20% кобейді.

Талдау кезінде өндірістік персонал құрылымының өзгерісін зерттеуден бастау қажет.

Кесте 5 -Еңбек ресурстары құрылымының өзгерісі

 

Персонал категориясы	2007		2008
	адам	%	адам	%
1. Жұмысшылар 2. Жетекшілер 3. Мамандар	30 1 9	75 2,5 22,5	34 1 13	70,8 2,08 27,08
Барлығы	40	100	41	100

 

Қарастырылып отырған екі жыл ішінде елеулі өзгерістер болғанын көріп отырмыз. Жалпы сандағы жұмысшылардың үлес салмағының өзгерісі бір  жұмысшының еңбек өнімділігіне әсерін келесі формула көмегімен анықтаймыз:

ЕӨ = (У_есеп - У_өтк) * ЕӨ_өтк

ЕӨ = (0,708 -0,75) * 2099,8 = - 88,19 мың тг

2008 жылы жұмысшылар санының үлес салмағының  қысқаруына байланысты  -88,19 мың тг еңбек өнімділігі төмендеді.

Өндірістік процесске қатысуына байланысты жұмысшыларды негізгі және көмекші деп бөлуге болады.

Кесте 6 -  Кәсіпорын жұмысшыларының құрамы

Көрсеткіштер аталуы	Өлш. бірлігі	Жылдар		Ауытқу (+,-)
		2007	2008
1.Жұмысшылардың орта тізімдік саны, олардан	адам	30	34	4
- негізгі	адам % нәтижеге	23 76,6	29 85,3	6 8,7
- көмекші	адам % нәтижеге	7 23,3	5 14,7	-2 - 8,6

 

Кесте мәліметтерінен көріп отырғандай, негізгі жұмысшылардың саны 4 адамға кобейді, көмекші жұмысшылардың саны  2 адамға қысқарып отыр. Негізгі жұмысшылардың үлес салмағы 30-дан 34-ке  дейін немесе 76,6%-дан 85,3% дейін кобейді, енді жалпы сандағы негізгі жұмысшылар үлесінің өзгерісі еңбек өнімділігіне қалай әсер ететінің анықтаймыз.

ЕӨ = (У_есеп - У_өтк) * ЕӨ_өтк

ЕӨ = (0,853 -0,766) * 2099,8 = 182,68 мың тг

 

Біздің жағдайда негізгі жұмысшылардың үлес салмағының өзгеруі жұмысшылардың еңбек өнімділігін 182,68 мың тг. кобейтті.

Кесте 7 - Жұмыс күшінің қозғалысы

 

Көрсеткіштер	2007	2008
Жұмыскерлердің орта тізімдік саны жыл басына Жұмысқа қабылданды Жұмыстан шықты соның ішінде:  - өз еркімен                             - жұмысқа келмеуі үшін Айналу коэффициенті: қабылдау бойынша жұмыстан шығу бойынша тұрақсыздық коэффициенті	45   3   8 8 -   0,06 0,17 0,12	40   15   7 7 -   0,375 0,175 0,2

 

Сонымен, кесте мәліметтері бойынша кәсіпорында жұмыскерлерді қабылдау мен шығу көрсеткіштері  өткен жылмен салыстырғанда өсті. Сөйтіп 2008 ж жұмыстан шығу коэффициенті 2007 ж салыстырғанда 0,005 пунктке төмендеді, ал тұрақсыздық коэффициенті - 0,008 пунтқа өсті.

Кәсіпорында еңбек өнімділігіне кесімді-жұмысшылармен өндіру нормаларын орындау деңгейі елеулі әсер етеді.

 

Кесте 8 - Жұмыс уақытын пайдалану

Көрсеткіштер	2007	2008	Ауытқуы (+,-)
1. Жұмыскерлердің орта тізімдік саны, адам	40	48	8
2. Жұмыс істеген адам-күндер саны	8191	10578	2587
3. Жұмыс істелген адам-сағаттар саны	65528	83460,42	17932,42
4. 1 жұмыскердің жұмыс істеген уақыты, сағ.	2056	2072	-12,4
5. 1 жұмыскердің жұмыс істеген күндер саны, күн	257	259	2
6. Ішкі смендік жұмысшылардың тұрып қалуы	-	1883	1883
7. Жұмыс күнінің ұзақтығы, сағ	8	7,9	0,1

 

Сонымен, жұмыс уақыт қоры жұмысшылар санына, бір жұмыскермен жұмыс істелген адам-күндер мен адам-сағаттар санына байланысты. Енді осы факторлардың әсерін тізбекті алмастыру тәсілімен анықтайық.

1. Адамдар санының өзгеруінің әсері

 

ЖУҚ = (48-40)*257*8 = - 16448 сағ.

 

2. Жұмыс күндер санының өзгерісі

 

ЖУҚ = (259-257)*48*8 = 768 сағ

 

3. Жұмысшының өнімділігінің өзгеруі

 

ЖУҚ = (7,89-8)*256*41 = - 1233,6 сағ

 

Еңбек өнімділігінің деңгейін бағалау кезеңдер жалпылама, жеке көрсеткіштер жүйесі қолданылады. Жалпылама көрсеткіштерге бір жұмысшының орта жылдық, орта күндік және орта сағаттық өндіруі жатады. Жеке көрсеткіштер - бұл өнім данасын шығаруға жұмсалатын уақыт шығыны.

Еңбек өнімділігінің өсуіне негізгі факторлардың көрсететін әсерлік талдау үшін келесі кесте мәліметтерін пайдаланамыз.

 

Кесте 9 - Жұмысшының орта жылдық өндіруін талдау үшін алғашқы мәліметтер

Көрсеткіштер	2007	2008	Ауытқу (+;-)
Өндірілген өнім көлемі, м.тг Жұмысшылардың орта тізімдік саны, адам 1 жұмысшының орта жылдық ЕӨ, м.тг Бір жылда жұмысшылармен жұмыс істелген уақыт, м.адам-күн Бір жылда жұмысшылармен жұмыс істелген уақыт, м.адам-сағат Орта күндік өндіру (1/4), мың тг Орта сағаттық өндіру (1/5), тг Жұмыс жылының ұзақтығы,күн Жұмыс күнінің ұзақтығы, сағат	83990 40   2099,8   10280   82240 8,17 1021,3 257 8,0	117693 48   2451,9   12432   99456 9,47 1183,35 259 7,9	33703 8   352,1   2152   17216 1,3 162050 2 -0,1

 

 

2. 6.  Негізгі құралдар құрылымын және қозғалысын талдау

 

      Негізгі қорды қайта жаңғырту жоспарлау мен есептеу табиғи және құндық көрсеткіште іске асырылады. Табиғи өлшеуіштер кәсіпорынның өндірістік күштерін есептеуде, өндірістік процесті ұйымдастыруда, еңбек құралдарының техникалық жағдайын анықтауда және олардың сапалық түсіндірмелерінде, негізгі қор мен құрал-жабдықтардың салааралық және жоспарлы баланстарын өңдеуде қажет. Экономикада құндық көрсеткіштердің жүйесін қолдану кең пайдаланылады, бұл және нарық жағдайында ерекше дамыда.

Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын оны жақсартудың маңызды резерві құрал-жабдықтарды пайдалануды жақсарту болып табылады. Талдау кезінде құрал-жабдықтардың тиімді пайдалануын екі жолмен анықтайды.

• экстенсивті (уақыт бойынша)
• интенсивті (қуаты бойынша)

         Құрал-жабдықтардың экстенсивті пайдалануын келесі көрсеткіштер сипаттайды.

1. құрал-жабдықтардың саны
2. атқарылған станок сағаттары және құрал-жабдықтардың жұмысының сменалық коэффициенті.

         Интенсивті пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер: бір станоктың бір сағатта шығарған өнімінің көлемі.

іс жүзінде атқарылған маш/сағ.

                   К_э =

жоспар бойынша белгіленген маш/сағ.

 

іс жүзінде шығарылған өнім көлемі

                   К_И =

жоспар бойынша қуаттылығына

Кесте 10- Негізгі құралдардың пайдалануын талдау

Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	Нақты		Ауытқуы (+,-)
		2007	2008
1	2	3	4	5
Өнім  өткізуден түскен кіріс.	мың тг.	83990	117693	33703
Кесте  10 жалғасы
1	2	3	4	5
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны	мың тг.	35154,2	28119,7	-7034,5
Таза кіріс (зиян)	мың тг.	-10037	2846	+12883
Негізгі құралдардың рентабельдігі	%	-	10,1	+10,1
Қор қайтарымы	тг.	2,39	4,19	1,8
Қор сыйымдылығы	тг.	0,42	0,24	-0,18

 

         Кестеден қор сыйымдылығы 0,18 тг кеміген, қор қайтарымдылығының -1,8 теңгеге өсіп, 4,19 теңгені құрағанын айтамыз. Бұл көрсеткіштер негізгі құралдардың есеп жылдарында тиімді пайдаланылуын көрсетіп отыр.