Ғылымның негізгі ерешеліктері

Ғылымның негізгі ерекшеліктері

Ғылым ерекше әлеуметтік институт және танымдық қызметтің ерекше формасы ретіңде XV—XVI ғасырларда пайда болды. Яғни, ол қайта өрлеу дәуірі мен жаңа заманның мұқтаждығынан туған әлеуметтік құбылыс. Ендеше, ғылым,-жаратылыстану ғылымы ең алдымен капиталистік өндіріс тәсілінің нәтижесі. Оның қалыптасуына - үлкен үлес қосқан атақты ғалымдар Коперник, Галилей, Кеплер және басқалар болды. Осы жерде Галилей мен Ньютон жасаған классикалық механиканы айта кету керек. Өйткені, ол қоғамдық-тарихи практика дамуының белгілі бір сатысында пайда болған ең алғашқы ғылыми теория.  
 Ғылыми таным мен ғылымның пайда болуына әлеуметтік және логикалық факторлар әсер етті. Әлеуметтікке практикалық қызметтің, қоғамдық қатынастардың, қоғамдық еңбектің бөлінуінің өндіріс, техника талаптары, ал логикалыққа ғылыми таным дамуының ішкі логикасының мұқтаждығы жатады. Ғылымның әлеуметтік мәнін, негізгі ерекшеліктері мен заңдылықтарын ашуда әлеуметтік және логикалық факторлардың бірлігі қажет. 
 Ғылым дегеніміз ылғи дамуға байланысты қоғамдық-тарихи практика дамуының белгілі бір сатысында пайда болатын айрықша әлеуметтік институт, адамның танымдық қызметінің ерекше формасы, адамзат мәдениетінің бір саласы.  
 Ғылымның негізгі ерекшеліктеріне тоқталайық. Табиғат пен қоғамның объективтік, адам санасынан тәуелсіз заңдарын ашу ғылымның негізгі қызметі. Ғылым тарихи заттың дүниенің объективтік заңдарын ашу және олардың негізінде қарастырылып отырған құбылыстарды түсіндіру және жаңа процестерді болжай білу тарихы. Осыған мысалдар келтірейік.  
Химия ғылымындағы тамаша мысал 1869 жылы ұлы орыс ғалымы Д. И. -Менделеев ашқан периодтық заң. Ф. Энгельс бұл заңның ашылуын ұлы ғылыми ерлік деп бағалады. 1860 жылға дейін химиктерге тек 63 элемент қана белгілі еді. Сол кезде белгілі және белгісіз химиялық элементтердің 

қатал ғылыми жүйесін, кестесін ашу өте үлкен іс болатын.

Творчестволық іздену мен ұзақ зерттеудің нәтижесінде Д.И.Менделеев элементтердің қайталау заңын тапты. Бұл заңның , мәні мынада: химиялық элеметтердің қасиеттері олардың атомдық салмағына тәуелді, яғни барлығы атомдық салмақтың өсуіне қарай орналаскан. Осы кестеде бірнеше (төрт) белгісіз элементтің орны бос тұрды. Сөйтіп, Д.И.Менделеев өзі ашқан заңға сүйене отырып, белгісіз элементтердің қасиеттерін теориялық жолмен алдын ала көре білді. Кейінгі зерттеулер элементтердің химиялық қасиеттері атомдар ядросы зарядының санымен (яғни протондардың санымен) байланысты екенін анықтап, ол тәуелділіктің маңызын және мазмұнын тереңдете түсті. Осыған орай химия ғылымы көп нәрсені түсіндірді, яғни алға қарай дамыды.

Менделеев ашқан заңның ақиқаттығын кейінгі тәжірибе толық дәлелдеді. Мәселен, 1875 француз ғалымы Лекок де Буабодран спектрлік жолмен галлий деп аталатын жаңа элементті ашты. Бірақ, француз ғалымы жаңа элементтің атомдық салмағын анықтауда қате жіберді. Мұны Менделеев кезінде атап көрсетті. Қайтадан есептеп қараған кезде Д.И.Менделеев пікірінің дұрыстығына француз ғалымының көзі жетті. 1880 жылы екінші элемент – скандий ашылды. Сонан кейін 1886 жылы неміс ғалымы К. Винклер үшінші элемент – германийді ашты. Д.И.Менделеев кестенің бос көздері, әсіресе осы соңғы жылдары жедел қарқынмен толтырыла бастады. Бұған көз жеткізу үшін 1935 жылдары элеметтер кестесі мен қазіргі кестені салыстырудың өзі-ақ жеткілікті.

Ұлы орыс ғалымының тамаша ғылыми көрегендігі осылайша іске асты. Айта кететін бір жағдай мынау: периодтық заңды ашуда химиялық ойлаумен қатар тәжірибе зор роль атқарды.

Сонымен табиғаттың жаңа заңын (мысалы, периодтық заңын) ашу – ғылымының шешуші ерекшелігі дедік. Ол ғылымның белгілі бір құбылыстарды түсіндіру және практикалық өзгерту функцияларының негізі.

Дүниені, қоғамды революциялық  жолмен өзгертудің қайта құрудың және оны танып-білудің жалпы әдісі – материалистік диалектика. Олай болса, сол диалектика ғана басқа ғылымдар саласындағы ғылыми болжамның теориялық және методалогиялық негізі бола алады.

Сонымен, қоғам мен табиғаттың даму заңдарын тану негізінде ғана ғылыми болжам болуы мүмкін. Мысалы, қоғамның даму заңдарын зерттей отырып, Маркс пен Энгельс социалистік революцияны іске асыру арқылы капиталистік орнына түбірінен жаңа, социалистік қоғамды құруға болатынын болжап қана қоймай, сонымен бірге адамды жоятын әлеуметтік күш – жұмысшы табы екенін XIX ғасырдың қырқыншы жылдарында ақ көрсетіп берді. Бұл ғылыми болжам біздің елімізде 1917 жылы практикалық түрде жүзеге асты.

XX ғасырдың басында-ақ  Россиядағы нақты тарих жағдайды зерттей келіп, Владимир Ильич Ленин социализмнің барлық елде бір мезгілде емес, бір немесе бірнеше ғана елдерді жеңп шығуы мүмкін деген даналық болжам айтты. Бұл теориялық болжамды кейінгі қоғамдық практика дәлелдеп отыр.

Владимир Ильич Ленин 1908 жылдың өзінде-ақ электронның сарқылмайтындығы туралы да тамаша болжам айтқан болатын. Оның ішкі құрылымы мен қасиеттері ол кезде әлі зерттелмеген еді. Міне, осы болжам физфка мен биология ғылымдарының дамуында зор бағыт сілтеуші роль атқарады, яғни ғалымдар одан басқа, элементар бөлшектерді ашуға ұмтылды. Сол ізденістің нәтижесінде кейіннен элементар бөлшектердің үлкен семьясы анықталды. Қазіргі астрономия ғылымы күннің немесе айдың тұтылуын бірнеше минуттық дәлдікпен жүздеген жыл бұрын есептеп шығарып отыр. Мысалы, 2126 жылғы октябрьдың 16 күні ертеңгі сағат 11-де күннің толық тұтылуы Москва қаласында байқалатыны қазірдің өзінде аян.

Ғылымды математикаландыру, ғылым мен техниканың дамуында есептеу техникасы мен информатиканы кеңінен қолдану, адам қызметінің көптеген саласына компьютерлік техникалық еркін енуі қазіргі ғылымның ерекшеліктерінің бірі.

Ғылымға енетін қағидалар дәлелденілген және негізделген болу керек. Күмән туғызатындар ғылым аясынан шығарылып тапталды. Сондықтан ғылым теориялардың ашық жүйесі болғандықтан жаңа теориялар ғылыми прогресс барысында ылғи еніп отырады.

Қазіргі дәуір – қоғам өмірінің барлық жақтарын қамтитын революциялық ұлы өзгерістер кезеңі. Біз бүгінде материалдық өндірістің ғылымилануының және сонымен бірге ғылымның индустриялануының куәсі болып отырмыз. Ғылымды қоғамдық өндірістің қажеттеріне, ал өндірісті ғылымға қарай батыл бұру қажет. Ендеше, ғылым мен өндірістің бір-бірімен қабысуы және бірігуі, ғылымның қоғамның ендіргіш күшіне тікелей айналуы – қазіргі ғылымның ерекшеліктерінің бірі.

Ғылымды техника мен және өндіріспен байланыстыратын қажетті буын – қолданбалы зерттеулермен технологиялық ізденістер. Олардың міндеті іргелі ғылым ашқан жаңа заңдар мен идеяларды қоғамдық өндірісте қолданудың ең қысқа және тиімді жолдарын іздеу. Осындай зерттеулер ғылымды қоғамның тікелей  өндіргіш, күшіне айналдырудың маңызды факторы. Нақ осында болашақ жңа технология мен техниканың жалпы нұсқасы мен іргетасы қаланады.

Қазіргі ғылыми-техникалық прогресті жеделдету жағдайында іргелі және қолданбалы зерттеулер арасындағы байланысты анықтау, ғылыми жұмысты тиімді жоспарлау мен ұйымдастыруың қажетті шарты болып отыр. Ғылым жетістіктері негізінде жаңа техника мен технология жасалып, одан кейін олар өндірісте қолданылады. Ғылым саласында өндірістің жаңа құралдары технологиялық процестерді, өнеркәсіптің бүтіндей жаңа салалары мен бағыттары пайда болып отыр. Оған инженерлік орталықтар, ғылыми өндірістік бірлестіктер, салааралық ғылыми-техникалық комплекстер жатады. Сөйтіп ғылыммен өндірістің арасында белгілі бір формалар қалыптасуда. Ядролық физика бойынша кезінде жүргізілген ғылыми зерттеу жұмыстарына байланысты өнеркәсіптің жаңа саласы ядролық энергетика, сол сияқты қатты дене физикасы мен жоғары қысым физикасына сәйкес жартылай өткізгішті приборлар мен жасанды алмастар пайда болды. Осыған орай радио-техникалық, радиоэлектрондық және прибор жасайтын өнеркәсіп орындарында сапалық өзгерістер болуда.