Шпаргалка по "Философии"

  Қ.А.Яссауи бабамыздың даналығы-қоғамдағы күйзелістен шығу жолдарын қайсыбір зорлық-зомбылықтан,қантөгістен,төңкерістен іздемеуі.Ол  Сократтың «өзіңді тани біл», Будданың «ең ұлы жеңіс-адамның өзін-өзі жеңе білуі»деген қағидаларына жақын жолды ұстайды.

Қорыта келе,Қ.А.Яссауи бабамыздан қалған идеяларды бүгінгі адамзаттың рухани-адамгершілік күйзелістен шығу жолында іске жаратуға болатыны анық.

Қозғалыс  ұғымы және оның түрлері: Қозғалыс-бұл материяның тіршілік ету тәсілі, демек ол материя сияқты мәңгі, қайталанбайтын, жоғалмайтын, бір формадан басқа формаға өтуші, жалпы, абсолютті. Қозғалыстың формасына тән ерекшелік - өзгермелік және тұрақтылық.

 Бізді қоршаған дүниені тани-біле келе,мұнда абсолюттік түрде қатып-семіп қалған,өзгермейтін ешнәрсе жоқ екенін,бәрі де қозғалыста болатынын және бір формадан екінші формаға ауысып отыратынын көреміз.

Ең жалпылама мағынада алғанда,қозғалыс дегеніміз –кез келген өзгеріс.Қозғалыс дегеніміз- материяның жалпыға ортақ атрибуты,оның өмір сүру тәсілі.Дүниеде қозғалыссыз материяның болмайтыны сияқты,материясыз да қозғалыстың болуы мүмкін емес.

 Табиғатта сапасы сан алуан  материялдық системалар көп,олардың  әрқайсысының өзіне тән ерекше  қозғалысы болады.Қазіргі заманғы  ғылымға осы қозғалыстардың аздаған  түрлері ғана мәлім,оларды қозғалыстың  бірқатар негізгі формаларына  бөліп көрсетуге болады.Қозғалыс  формаларына бір типтес материялдық объектілерге тән ортақ белгілері бар,кейбір ортақ заңдарға бағынатын материя процестері мен өзгерістерінің жиынтығы жатады.

Қозғалыстың негізгі формаларының классификациясын жасауда Ф.Энгельстің сіңірген еңбегі зор.Өзінің «Табиғат диалектикасы»деген шығармасында Ф.Энгельс қозғалыстың  физикалық,химиялық,биологиялық және әлеуметтік формаларын бөліп көрсетіп,олардың  мазмұнына талдау жасады.Ол дүниеде  қозғалыстың механикалық жылжу,жылылық,жарық,электр қуаты және магнетизм,химиялық қозғалыс,биологиялық(тіршілік)және ойлауды қосатын қоғамдық қозғалыс сияқты формаларын атап көрсетті.

Қоғам ұғымы,дамуы: Әлеуметтік философия  материяның ұйымдық әлеуметтік формасы ретінде қоғам мәселесін қарастырады. Оның объектісі-әлеуметтік әлем. Әлеуметтік философияның қарастыратын мәселелері:

социумның жалпы даму заңдарын әлем құрылымының біртұтас жүйесі ретінде  қарастыру;

адамдардың рухани әлемі, оның ұжымы, бұқаралық санасы мен қоғамдық болмыстың  спецификасын ашу;

әлеуметтік құбылыстарға деген  адамдардың құндылықты қатынастары.

Қоғам-ұйымының әлеуметтік формасы. 19-20 ғғ. батыс философтары мен социологтарының  пікірінше, қоғам – еңбек бөлінісі мен ынтымақтастыққа негізделген, қызметтік жүйе (О.Конт), қоғам-ұжымдық  көзқарасқа сүйенген индивид үстінен  қарайтын рухани шындық (Э. Дюркгейм), қоғам-әлеуметтік әрекеттің жемісі болып табылатын, индивидтердің өзара әрекеті (М. Вебер). Қоғамды материалистік тұрғыда  түсіндіріп, оны алға жылжытқан К. Маркс болды. Оның пікірінше, қоғамдық организмнің бір ғана материалдық  негізі бар. Ол негіз-материалдық игіліктерді  өндіру. Сондай-ақ қоғам дегеніміз-қоғамдық қатынастар жиынтығын білдіреді. Онда адамдар өз өмір әрекеттерінің процесінде болады. Қоғамдық-экономикалық формация дегеніміз Маркстің пікірінше, белгілі-бір өндіріс тәсіліне негізделген қоғамның тарихи типі. Қоғамның тарихы антогонистік (феодалдық, капиатлистік) және антогонистік емес (алғашық қауымдық құрылыс, социалистік) болып бөлінеді.   

 Қоғамдық қатынаста қоғам  дамуына тығыз байланысты жүйелер  бір-бірімен өзара байланыста  болып жатады. Олар саяси, құқықты,  діни, адамгершілікті, эстетикалық,  экономикалық  қоғам салалары. Социумның дамуның ең басты күші-халық. Халық-бұқаралық түрде адам әрекеттерінің қоғамда негізделуіндегі адамдардың, әлеуметтік топтардың жиынтығы. Халық қоғамның өндіруші, материалдық әрі рухани құндылығы.

Қоғамдық-экономикалық формациялар  белгілі тарихи дәуірдегі тұтас  қоғамдық құбылыс. Оның өзіндік экономикалық, саяси, әлеуметтік, идеологиялық ерекшеліктері  бар. Өйткені, тарих біркелкі, үздіксіз ағып жатқан өзен емес, ол бөлшек-бөлшек буындардан, кезеңдерден тұрады. Тарихтың ондай буындары мен кезеңдерін формация дейміз. Әр формацияның өзіндік заңдары, өзіндік меншіктері, таптары, базисі мен қондырмасы болады. Тарихта бір  формация екінші бір формациямен  алмасып отырған. Оның негізі өндіріс  тәсілінде жатыр. Олай болса олардың  өзгеріп, дамуының объективті заңдылықтары бар. Сол заңдылықтарды ашу нәтижесінде  тарих ғылымға айналады. Қоғамдық болмыс – адам өмірінің, оның іс-әрекетінің қажетті шарты және қайнар көзі. Адам өзінің жасампаздық күш-қуатымен табиғи мүмкіндіктерді шындыққа айналдыру арқылы болмысты өзгертіп отырады. Қоғамдық болмыс – адамзат тарихының даму кезеңдеріндегі әлеуметтік практиканың нәтижесі.

Қоғамдық  сана түсінігі және түрлері: Қоғамдық сана-қоғамдық болмыстан көрінетін адамдардың көңіл күйінің, тілегінің, идеалдары мен принциптерінің, теориялары мен көзқарастарының жиынтығы. Қоғамдық сана қоғамдық болмысқа абсолютті түрде тәуелді болады. Қоғамдық сана белгілі-бір өзіндік ерекшеліктерде болса, қоғамдық болмыс жалпы ерекшеліктерді береді. Қоғамдық сана ұғымы көлем жағынан алғанда аса кең философиялық категориялардың қатарына жатады,өйткені ол қоғамның рухани өмірінің барлық жақтарын,шындықтың адам ойлауында бейнелеуінің барлық формаларын қамтиды.Бұған ең алдымен қоғамдық идеялар,теориялар,саяси,құқықтық,адамгершілік,эстетикалық,философиялық және діни көзқарастар,ғылыми білімдер т.б. жатады.Қоғамдық сана сондай-ақ әлеуметтік сезімдер мен көңіл күйлерді,әдет-ғұрыптар мен мінез-құлықтарды,қалыптасқан дәстүрлерді,таптардың,ұлттар мен халықтардың психикалық кейіп ерекшеліктерін де қамтиды.

Қоғамдық сананың жеке түрлері  мынадай:

саяси сана-әлеуметтік топ, саяси партия, мемлекет арасындағы билік мәселесіне байланысты саяси қатынастағы адамдар  көзқарастары;

құқықтық сана-қарапайым, күнделікті көзқарастардың, психологиялық формалардың  социумда құқықты қатынаста болуы  мен құқықтың рөлі мен орнын түсіндіретін идеялар жүйесі;

моральдық сана-қоғамда қалыптасқан  баға, идеал, теория, жақысылық пен  зұлымдық, әділеттілік сияқты теорияларды  береді;

діни сана-құдаймен негізделген, сенімге  бағытталған адамдардың сезімі мен  догмалық теориялары.

МММММММММММММММММММММ

Марксизм  философиясының алғышарттары: Марксизм философиясын жасаушылар неміс ғалымдары Карл Маркс (1812-1883) және Фридрих Энгельс (1820-1895) болды.     

 Шығармалары: Карл Маркс «Фейербах туралы тезистер», «Капитал», «1844 ж. экономикалық-философиялық қолжазбалар» Фридрих Энгельс «Табиғат диалектикасы», «Анти - Дюринг», «Маймылдың адамға айналу процессіндегі еңбектің рөлі», «Семьяның, жеке меншіктің және мемлекеттің шығуы» Маркс, Энгельстің бірлесе жазған еңбектері «Коммунистік пратияның монифесі», «Святое семейство», «Неміс идеологиясы».        

 Марксизмнің пайда болуына  алғышарттар:

-         оларға дейінгі материалистік философия: Демокрит, Эпикур, Бэкон, Локк, Гоббс, француз ағартушылығы, Фейербахтың атеистік-материалистік философисы;

-         ғылыми жаңалықтар: материя мен энергияның сақталу заңы, эволюция теориясы, клетка құрылымының ашылуы,

-         әлеуметтік-таптық қайшылықтар: 1848-1849 жж. революция, 1871 Париж коммунасы    

 Марксистік философия материалистік  сипатта. Екі бөлімнен тұрады: диалектикалық материализм және  тарихи материализм.

Тарихты материалистік тұрғыдан түсіндірген. Оның мәні:

-         қоғам дамуы өндірістік қатынасқа негізделеді (өз еңбегін сату, материалды өндіріс, үлестіру);

-         өндірістік қатынастар мен өндіргіш күштердің деңгейі мемлекет пен қоғамдық институтардың, қоғамдық қатынастардың базисі;

-         мемлекет пен қоғамдық институтар қоғамдық қатынастар экономикалық базиске қатысты қондырма рөлін атқарады;

-         базис пен қондырма бір-біріне өзара ықпал етеді;

-         базис пен қондырманың типіне байланысты қоғамдық-экономикалық формациялардың түрлері пайда болады.

Марксизм  философиясының негізгі  мәселелері:

 Маркс танымның  негізгі мәселелерінің бәрі- ақиқат жөнінде де тың ойларды ұсынады.Өмірден,практикадан сырт қалған ақиқат жөніндегі дау-дамайлар-бітпейтін схоластикалық мәселеге айналады.Ақиқат, яғни ойлаудың шындығы мен күші шынайы өмірде өзін көрсетуі керек. «...философтар тек қана әртүрлі жолдармен дүниені түсінуге тырысты,ал шынайы мақсат-оны өзгертудің керектігінде»,-деп қорытады ұлы ойшыл.

  Маркстік философияның келесі  ерекшелігі-осындай толыққанды материалистік көзқарасты диалектикамен ұштастыруында. Егер марксизмге дейінгі материализмнің өкілдері табиғатқа қозғалыс сырттан енгізілмейді,ол материяның  өмір сүру тәсілі деп пайымдаған болса,енді бұл философиялық қағиданы жаратылыстану ғылымдарының дәлелдеуіне және материя мен қозғалыстың бірлігін диалектикалық тұрғыдан түсіндіруіне мүмкіндік туды.Рас,Майер де,басқа жаратылыс зерттеушілер де энергияның айналу заңынан философиялық қорытындылар жасай алмады: бұл аса маңызды қорытындыларды тұңғыш рет Ф.Энгельс тұжырымдады.

 Маркстік философия тарихтағы  адамдардың сана туындыларының  рөлін шетке  шығармайды.Олардың  ойынша, «адамдар өз драмаларының  авторлары мен актерлері».

М.Хайдеггердің(болмыс пен уақыт) К.Ясперстің(шекаралық жағдай) экзистенциялизм философиясы: Мартин Хайдеггер (1889-1976) болған. Оның негізгі шығармасы «Болмыс және уақыт». Хайдеггер бойынша экзистенциализмнің адам өмірінің қайғылы жағдайын көрсетуден және оған рақымшылық жасаудан көрінеді. Өзінің «Болмыс пен уақыт»деп аталатын көлемді еңбегінде М.Хайдеггер адамның өмір сүруін «Dasein»деген ұғыммен берді.Қазақшаға тікелей аудармасы- «осы арадағы болмыс». Мұндай ұғымды философияға енгізіп,ол адам болмысы-тарихи болмыс екенін, ол яғни «қазір және осы арада»өмір сүріп жатқанын көрсеткісі келді.         

 Экзистенциалистің зерттеу  тақырыбы мыналардан тұрады:

-         адам өмірінің мәнін ашу;

-         жаттану және оның сыртқа шығатын феномендерін көрсету;

-         ажал феноменін ашу;

-         үрей мәселесін ашу.      

 Осы мәселелердің барлығын  жинап адам мәселесіне айналдырады.  Хайдеггер ойынша, адам алдындағы  өмір-ештеме. Адам алдында тек  қана ажал бар. Ештеме дегеніміз  - ажал. Сондай-ақ адам тіршілігінде  екі қорқыныш түрі бар. Олар:

1) күнделікті қорқыныш;

2) онтологиялық қорқыныш.        

 Күнделікті қорқыныштың себебі  күн сайын тіршілікте кездесетін  материалдық қажеттіліктерден (үй  жоқ, ақша жоқ, т.б.) туындайды.  Ал онтологиялық қорқыныш адамның алға қойған мақсатына жете алмауынан, рухани күйзелістерден туындайды.  Жалпы алғанда экзистенциализм индивидуализмді тәрбиелеудің философиялық негізі, тұлғаның шығармашылық тыныштығы, қоғам алдындағы жауапкершілігі, дұрыс әрекет жасауы.

Карл Ясперс (1883-1969) неміс философы, шығармасы «Дүниетанымдар психологиясы». Оның ойынша, адам еш мәні, өз «Менін» табалмаған күйде өмір сүреді. Тек өмірінің соңында өмір мен өлімнің – шекералық жағдайында – адам өзін танып, өзімен байланыста болады.

Экзистенциализм философиясында «шекаралық ахуал»деген категорияға көп  көңіл бөлінеді.Ол-өмір мен өлімнің екі арасында қалу,үрей мен алаңдау,түңілу мен қынжылу,уайымдау мен қамқорлық т.с.с.Тек осындай адам өмір сүруіне қауіп төнген жағдайда,оның жан дүниесі терең сілкініске ұшырағанда, «өмірде болу» тебіренісінің          негізінде ғана адам тез пісіп-жетіліп,өз өмірінің қайталанбайтын ерекше қалыптасатын мән-мағынасын терең аша алады.

НННННННННННННННННННННННННННН

Н.Г.Чернышевскийдің  антропологиялық материализмі: Орыс философиясының антропологиялық бағыты,яғни адам мәселесіне басымырақ қарау-оның негізгі ерекшеліктеріне жатады.ХIXғ. ортасынан бастап адамның өмір сүруі,оның бостандығы мен құндылығы,тұлғаның нәзіктігі,болмыстың неше түрлі үрейлерге толылығы т.с.с. экзистенциалдық сұрақтар орыс философиясының негізгі мәселелеріне айналды.

 Революцияшыл- демократиялық философия өкілдері: Н.Г.Чернышевский, Добролюбов, Писарев, т.б. Ресейде XIXғ. аяғы мен XXғ. басында екі материализм болды: антропологиялық және утилитарлы. Антропологиялықты ұстанған Чернышевский. Оның пікірінше, табиғат төменнен жоғары қарай дамиды. Адам-табиғаттың бір бөлшегі, биологиялық тіршілік. Бұл жайында негізгі еңбегінде («Философиядағы антропологиялық принцип») адам мен халықтың рухани әрі физиологиялық дамуына барлық жағдайды жасау керек деп жазған. Капитализм дағдарысынан шығу жолы – „жерге оралу“ (аграрлы идеясы), жеке бас бостандығы және қауымдастық өмір салты.

 

Н.А.Бердяевтің діни экзистенциялизмі: Николай Александрович Бердяев (1874-1948)- орыс діни философы.Ол өзінің көптеген шығармаларында христиан философиясын ортағасырлық мистикамен, нигилизммен, оккультизммен байланыстыруға ұмтылған.Бердяевтің күнделікті философиялық тақырыбы-бостандық. Бостандықты болмыстың онтологиялық субстанциясы ретінде есептеп, оны адам мәнімен теңестіреді. Негізгі шығармалары: “Бостандық философиясы”, “Шығармашылықтың мәні”, “Өзіндік таным”.

Оның ойынша философия-рухты зерттейтін ілім,яғни адамның өмір сүруіне,сол арқылы болмыстың мән-мағынасын ашуға бағытталған пән.

Н.А.Бердяевтің ойынша,экзистенциалдық  философия адамның өмір сүру диалектикасынан,сол  арқылы жалпы дүниенің өзін таниды.

Н.А.Бердяев философиясының негізгі  категориясы-еркіндік.Оның ешқандай өлшемі,шегі,түбі жоқ,оны ештеңемен теңеуге болмайды.Оның оқшаулығын түсіну-оның болмысқа дейін өмір сүргенін мойындаумен тең.Бұл арда Н.А.Бердяев Орта ғасырда өмір сүрген Я.Беменің: «Құдайдың өзі түбі жоқ тұңғиықтан пайда болды»-деген пікірін қолдап,сол алдғашқы «түбі жоқты» ерікпен теңейді.Сол алғашқы тұңғиықтан шыққан Құдай дүниені жартады.

Неміс классикалық  философиясындағы диалектика мәселесі:

Неміс классикалық философия –  Жаңа заман батыс философиясының жоғарғы жетістігі.        

XVIII ғ. аяғы мен XIX ғ. басында  Батыс Еуропа елдерінде көптеген  өзгерістер мен жаңалықтар болды.  Ғылым мен техника жоғарғы  дәрежеде дамыды. Осы кезе Неміс  жерінде әдебиет пен өнер, ғылым  мен мәдениет ерекше даму деңгейін  көрсетті. Сөйтіп неміс жерінде  жаңа класикалық философияның  озық үлгісі жасалды.       

 Неміс классикалық философиясының  әрбір өкілі ерекше бай идеялар  мен концепцияларға толы етіп  жасады, соымен қатар олар өздерінің  рухани бірлігін көрсете білді.  Неміс классикалық философиясына  мынандай жалпы сипаттар тән  болды:

1. философияның рөлін өзіндік  ерекшеліктермен түсіндіру, олар  философияның рөлін мәдениетке  сыни көзқарастармен түсіндіріп, философияның негізгі сұрағы  ойлаудың болмысқа қатынасы екендігін  анықтады;