Бөлмелердегі ауа алмасу

Цилиндрлі бөлігінің диаметрі 960 -1928 мм болатын циклондардың шаң ұстау коэффициенті 92 % жоғары болмайды. Ауаны толық тазаламау себебінен мұндай циклондарды өндірістен тысқары орындарға оналастырады. Циклондардың өнімділігі жоғары болады, олардың өнімділігі машинаның көлеміндей жұмыс істейді, сондықтан оларды әрбір машинаға жекелей орнатады.

Диаметрі кішірек (D=450–650 мм) циклондар жоғары шаң ұстау коэффициентін көрсетеді (96 %-ға дейін), сондықтан оларды өндіріс аумағына орналастыруға болады. Ауаны өткізу қабілеті аз болғандықтан циклондарды әр машинаға 4–6-дан орнатады, сондықтан оларды топты циклондар деп атайды. Ауаны бұдан да жоғары сапалы тазарту үшін диаметрі 200–350 мм циклондар қолданылады, олардың шаң ұстау коэффициенті 98–99 % құрайды. Бұл циклондардың өнімділігі аз болғандықтан оларды әрбір машинаға 6–12 данадан орнатады, сондықтан оларды батареялы немесе мультициклондар деп атайды. Циклондардың кемшілігі талшықты шаңдар ортасында жұмыс істеу мүмкіндігінің шектелуі болып табылады.

Көлденең циклонның шаң ұстау коэффициенті көп емес (90–95 % ке дейін), циклон ауаны жеңіл араласпалардан үлкен бөліктерді  алдын ала тазарту үшін арналған. Ауаны жоғары дәрежеде тазарту үшін, көлденең циклондардан шығатын ауаға батареялы циклондарды орналастырады.

Құрғақ шаңды ауаны тазартқанда  циклонның қабырғасында статикалық тоқ жиналуы мүмкін, сондықтан олардың  қаптамасы міндетті түрде жермен байланыстырылуы керек.

         Циклондарды  желдеткіш желілерінен келетін ауа шығынының  қосындыларынан таңдап алады. Циклонның қысым шығыны (Δр в Па):

 

                                         

                                                   (4)

 

Циклонның кiретiн түтiгiнiң диаметрi (D, м):  

 

                                

                                                 (5)

 

D мәнi бойынша кестеден циклонның  стандартты маркаларын алады.  Циклонға Dст бойынша ауа ағынының кiру жылдамдығын (wД, м/с) есептейдi

                                        

                                             (6)

 

 

 

 

 

 

2.4. Желдету қондырғыларын есептеу

 

      Желдету қондырғыларының  өндiрiстегі негiзгi жұмысы - машиналарды, механизмдерді және өндiрiстiк  бөлмелердi шаңнан тазарту. Астықты қабылдау, орын ауыстыру, тазарту және өңдеу процестері кезінде шаң пайда болады. Астықты өңдеу кезінде көп мөлшерде жылу мен ылғал бөлінеді, бұл шаңмен бірге зеңнiң және микроорганизмдардың пайда болуына әкеліп соғады. Желдету желiлерiнiң дұрыс жұмыс істемеуі немесе оның болмауынан өнiм желімденіп қалады.  Станоктардағы біліктердің бұдыр беттері мен елеуiштердiң тесіктері бітеліп, соның салдарынан өнiмнiң ұнтақталуы нашарлайды, сүзетiн бетi азаяды. Бұл технологиялық процестің дұрыс жүруіне кедергі келтіріп, кәсiпорынның өнiмдiлiгiн азайтады және өнiм сапасын нашарлатады.

      Желдетудiң жұмысы  келесiдей:   

1. Сақталатын астықтың үйiндiсiндегi белгілі бір температураны ұстап тұру.

2. Астықты қоспалар мен шаңнан тазарту. 

3. Машиналардың беттерi мен жұмыс органдарын, сонымен ұнтақталатын өнiмдердi суыту.

4. Машиналар, механизмдер, елеуіштердiң iшкi беттерiне ылғалды конденсациялауды болдырмау.  

5. Жұмысшылар мен өндiрiстiк процесс үшiн ауаның оңтайлы параметрлерін құру.

6. Өрттер және жарылыстарды болдырмау үшiн машиналардың сыртқы беттерiн шаңнан тазарту.

     Тамақ өндірісінде желдету желiлерiн жергiлiктi және орталық деп жіктейді. Жергiлiктi желдету желiсi бір машинаны ғана шаңнан тазартады. Ал орталық желдету желiсi бiрнеше машиналарды шаңнан тазартады.

      Ауа беру тәсіліне  байланысты шаң ажыратқышты сықайтын  және соратын желдету қондырғыларына  бөледі. 

     Сықаушы желдету желiсi - бұл тозаңды ауа шаң ажыратқышқа желдеткiш арқылы  толтырылатын желi. Блок-схемасы: 

Шаң тазартқыш машина - ауа құбыры - желдеткiш - ауа құбыры- шаң ажыратқыш.

Сықаушы желiлерде тозаңды ауа желдеткiш арқылы өтедi.

      Соратын желдету  желiсi - бұл шаң ажыратқыш арқылы желдеткiшпен тозаңды ауаны сорып алу желiсі.  Блок-схемасы:

Шаң тазартқыш машина - ауа құбыры - шаң ажыратқыш- ауаөткiзгiш - желдеткiш. Соратын желiде желдеткiш арқылы тазаланған ауа өтеді.    

       Желдету желiлерi шаң басу, шаңнан тазарту және бөлме ауасының шарттарына байланысты жартылай рециркуляцияланған ауаны бiр сатылы немесе екi сатылық тазартуды жүзеге асырады.    

        Тозаңды ауа  жабдықтан сорылып және тазартудан  кейiн сыртқы шығарылады. Қысқы  мерзiмде тазаланған жылы ауаның сыртқа шығарылуы және суық ауаның кіруі бөлменің жылулық тепе-теңдiгін бұзады. Жылулық тепе-теңдiкті ұстап тұру үшін суық ауаны калориферлерде жылыту керек. Ең пайдалысы тазаланған ауаның рециркуляциясын, сонымен қатар цехтарда орналасқан жұмыс iстейтiн машиналардың жылуын қолдану болып табылады.

Аспирациялық және желдеткіш қондырғылардың тиімділігін бағалау

 Өнеркәсіптік өндірісті еңбек  гигиенасына қатысты дамытудың  қазіргі заманғы кезеңінде өндірістік  желдеткіштер елеулі рөл атқарады. Оның маңыздылығы өндірістік бөлмелер ауасына қоршаған орта факторлары мен еңбек процесінің адам организміне әсер етуін азайтатын немесе болдырмайтын өлшемдерді тән ететін неғұрлым тиімді іс-шаралардың бірі болып табылатындығымен айқындалады. Шамалары елеулі дәрежеде желдеткіштің тиімділігі және ұтымдылығымен айқындалатын факторлар: зиянды химиялық заттар, өндірістік шаң, ауаның температурасы, ылғалдылығы мен қозғалысының жылдамдығы. Сондай-ақ кәсіпорындардың еңбекті қорғауға бөлетін қаражатының негізгі бөлігі желдеткіш жабдықтарды сатып алу мен пайдалануға жұмсалатынын атап айтқан жөн. Сонымен бірге, еңбекті қорғау саласындағы практика көрсеткендей, жекелеген жағдайларда желдеткіш жабдықтар дұрыс орнатылмағандықтан немесе дұрыс пайдаланылмағандықтан, оларды сатып алу мен пайдалануға жұмсалатын қаражат өзін өзі ақтамайды.

 Кәсіпорын аумағында таза  ауаны сақтау - жабдықтарды цехтарды  желдету үшін қолдану және  жұмыс орындарында қолайлы жағдай  жасау үшін пайдаланудың негізгі  шарты.

 Шығарылатын ауаны қоспалардан  тазарту дәрежесінің коэффициентін айқындау (зиянды заттар концентрациясы мен тазартқанға дейінгі, тазартқаннан кейінгі зиянды заттар концентрациясының процентпен көрсетілген арақатынасы) ауаны тазарту қондырғыларының жұмыс істеуінің негізгі техникалық сипаттамалары болып табылады.

Шаң - ауада болатын қатты заттардың (аэрозоль) майдалы бөлшектерiнiң жиынтығы. Тозаңды ауа дисперсиялық жүйенi құрайды. Ол қоршаған (дисперсиялық орта) ауада (дисперсиялық орта) таралған майда қатты бөлшектерден тұрады.

      Тозаңдарды қатты дисперстiк фазасы бар тозаңдар (шаң және түтiн)  және сұйық фазалы тозаңдардан (тұман ) деп бөледі.

     Тұну жылдамдығы төмен  шаң бөлшектер белгiсiз уақыт  ішінде өлшенген күйде бола  алады. Тозаң тәрiздi бөлшектердiң  қасиеттерi бастапқы ұнтақталмалған  заттың қасиеттерiне қарағанда айырмашылығы болады. Бұл айырмашылықтар негізінен бөлшектенген заттың жиынтық бетiнiң үлкеюiне байланысты.

Шаң бөлшектерi келесі қасиеттерге ие: жанудағы жоғары химия белсендiлiгi; ғимараттарды конструкциялау және жабдықтар бетiндегi үлкен электростатикалық зарядтарды жинау және көтеру қабiлеттiлiгі; сулы булар мен газдардың көп мөлшерлерін сiңiру.

      Өндiрiсте сусымалы  материалдарды ұсақтау, тасымалдау, тазарту және iрiктеу кезінде шаң  пайда болады. Шаңды негізінен  органикалық, бейорганикалық және аралас деп бөледі. Органикалық шаң ұнда, қантта, мақтада және тағы басқаларда болады. Шаңды дисперсиялық, тығыздық, бөлшектердiң формасы, тұтанғыштық, сорғыштық және тағы басқа физика-химиялық қасиеттері бойынша жіктейді. 

      Өнеркәсiптiк шаң көбінесе полидисперсиялы болады. Бөлшектердiң өлшемдерi микрон үлесіне жүздiк микронға дейін болады. Iрiсi: d= 250-50 мкм, орташа: d= 50-10 мкм; майда: d= 10 мкм аз.

Шаң адамның ағзасы үшiн зиянды. Оның әсер ету дәрежесi бөлшектердiң өлшемдері мен химиялық құрамына байланысты болады. Өлшемі 5 мкм төмен майда шаңдар өте қауiпті болып табылады. Шаңдарды улы және улы емес шаңдар деп ажыратады. Шаңның механикалық, химиялық, биологиялық әсерінен адам ағзасына зиян келтiріледі. Тiптi улы емес шаңның өзі  әртүрлi қауiптi аурулардың пайда болуына себепшi бола алады. Астықтың өңдеу бойынша нан қабылдау кәсiпорындары және зауыттарындағы барлық операциялар шаң тудырады. Қалыпты жұмыс iстейтiн желдеткіштер өндiрiстiк бөлмеге шаңның таралуына жол бермейді. Өндiрiстiк бөлмелердегі шаңды тазалау үшiн стационарлы пневматикалық қондырғыларды және басқа жабдықтарды қолданады.

         Көп кәсiпорындардағы  өнеркәсiптiк шаң өрт және жарылғыш  тудырады. Жарылғыш қаупi бойынша  шаңды үш класқа бөледі. Ұн  шаңын жарылысты тез тудыратын және оңай тұтанатындықтан бiрiншi класқа жатқызады. Оны тұтату үшiн жағылған сiрiңке жылуы да жеткiлiктi. Астық дақылының шаңы да оңай тұтанады, бiрақ жоғары температуралы жылу көзін талап етедi. Шаңның жарылысы тұтану көзінен және ауадағы шаңның нақты концентрациясынан болуы мүмкiн. Жоғары температураның көзi статикалық электр разрядтары бола алады. Жарылыс қаупi концентрациясының төменгi шегі элеватордан шығатын шаң үшiн 40-90 г/м3; диiрменнен (ұннан жасалған) 10-50 г/м3; ұн құрама жем үшiн 7-25 г/м3 аралығында болады. Жану кезінде жалынның орташа жылдамдығы 5-10 м/с; ал жарылыста 500 м/с жетедi.   

     Тозаңды беттердiң кенеттен соғулар немесе сiлкiндiрулер кезінде жарылысты концентрациялы аэрогелдiң тозаңға айналуы салдарынан жарылыс пайда болуы мүмкін. Сондықтан ауадағы шаң ғана емес, сонымен бірге жабдықтағы, қабырғалардағы, төбедегі және ғимараттың құрылыс құрылымдарындағы шаңдар қауiптi.

Өрттер және жарылыстарды болдырмау шарттары:

1.  Барлық жерлерде санитарлық талаптардан аспайтын ауаның шаңдануына жол бермеу.   

2.   Жабдықтар мен қабырғалардан шаңды жүйелi және мұқият тазалап отыруды қадағалау.

3.  Қабырғалар және төбелердiң өңдеуi тегiс емес болуы керек.

4.  Ұшқын мен жылу көздерін тудыратын заттарға толық мүмкiндiк бермеу.  

    Сонымен қатар жалпы өртке қарсы нормалардағы талаптарды қатаң орындау керек.

 

 

 

 

2.5. Желдеткiштер

 

      Желдеткiштер –  ауа мен газдардың орын ауыстыруына  арналған аэродинамикалық машиналар. Желдеткiштердiң жұмысшы органы  – қалақтары бар ортадан тепкiш дөңгелектер. Желдеткiштерге 15 КП-дан аспайтын қысымды ауа үрлегiш машиналар жатады.

      Артықша қысымы  бойынша желдеткiштер келесідей  жіктеледі:

1. төмен қысымдағы желдеткiштер (1000 Па-ға дейiн).

2. орташа қысымдағы желдеткiштер (3000 Па-ға дейiн)

3. жоғарғы қысымдағы желдеткiштер (3000 Па-дан астам).

       Желдеткiштiң аэродинамикалық  қасиеттерi жылдам айналу критериімен және қысым коэффициенттерiмен сипатталады. Жылдам айналу критериі меншiктi айналу жиiлiгiмен өрнектеледi: (nу):  

                                                                                                       

 

мұнда n – жұмысшы дөңгелектің айналу жиiлiгi, айн/мин;

           Vс – ауаның көлемдiк шығыны, м3/с;

          Δр – желдеткiштiң қысымы, Па.

  Жылдам айналу критериі осы топтаманың барлық нөмiрлерiнде тұрақты, өлшемдерде әртүрлi, бiрақ геометриялық ұқсас және осы желдеткiштердiң аэродинамикалық қасиеттерiн сипаттайды.

      Қысым коэффициентi КР: 

                                                                                                            

мұнда u  - қабырғалардағы айналу жылдамдығы, м/с.

Ортадан тепкiш желдеткiштер үшiн КР = 0,4 – 1,5.

Өстік желдеткiштер үшiн КР = 0,05 – 0,2.

Әртүрлi күйдегі қаптамасы бар ортадан тепкiш желдеткiштерді дайындайды және сыртқы тесігінің бағытына қарай келесідей белгiлейді: В - жоғары; Н - төмен; П - оңға; Л – солға. Бұдан басқа, 450 жағдайында ВЛ, ВП, НЛ, НП деп белгіленеді.

Сонымен қатар желдеткiштердi оңға айналатын және солға айналатын деп бөледі. 

      МЕСТ 10616-63 сәйкес  желдеткiштер өлшемінiң сипаттамасы  үшiн олардың әрқайсысына нөмiрлер  тағайындайды, яғни № 5 - D=500 мм; № 6,3 - D=630 мм.

      Ц - ортадан тепкiш. ЦП - шаңды ортадан тепкiш. Әрiптiң  жанындағы цифр - 10• Кр.

      Мысалы, Ц4-70 №6 маркалы  желдеткiш, 1 орындау, оң: ЦВ Кр=0,4; меншiктi жылдам айналуы nу = 70; D=600 мм; 1 сұлба бойынша орындалған, оңға айналатын.

МЕСТ сәйкес жаңадан шыққан желдеткiштерде ПӘК= 0,6 – 0,7 болуы керек.  

      Төмен қысымды ЦВ-ға ВРН № 2,5,  орташа қысымды ЭВР, Ц9-57, Ц9-55, ВРС жатады. Сонымен бiрге арнайы шаңды ЦВ шығарады: олар максималды қысымды ВЦП, ЦП6-46, ЦП7-40.

      Шаңды желдеткiштердiң 6-8 қалақтары болады. 45-50 м/с желдеткiштiң  шеңберлік жылдамдықтарында ЦП6-46 желдеткіші 2000-2500 Па қысымды тудырады. ЦП7-40 желдеткіші 69 м/сқа дейiн шеңберлік жылдамдық кезінде 4000 Па-ға дейiн қысым тудырады, сондықтан оны қалдықтар тасымалдау үшiн қолдануға болады. Ц 10-28 желдеткiші 1000-нан 7500 дейінгі аралықтағы қысымды тудырады. Жұмысшы дөңгелегі 48 қалақты екi жазық дискілерден тұрады.

Аспирациялық қондырғылар – өндірістік бөлмеге шаң шығуына кедергi келтiретiн машиналар қаптамасында вакуум тудыратын соратын қондырғылар.

Аэрация - ұйымдастырылған табиғи желдету.

Аэрогель - технологиялық жабдықтың бетіне шаңның қонуы.

Аэрозоль - ауада өлшенген күйде болатын шаң.

Барометр - атмосфералық қысымды өлшейтін құрал.

Вакуумды қысым (вакуум) - атмосфералық және абсолюттiк қысым аралығында атмосфералық айырмаға дейiнгі қысымның жетіспеушілігі.

 Желдеткiш - газды (ауалы) ортаның қысым ағынын тудыратын аэродинамикалық машина.