Газета "Звязда"

Лічачыся, аднак, з тым, што  сарамлівасці друку нават у крытычныя  моманты дапушчальныя толькі ў межах  абсалютна неабходных, Савет Народных Камісараў пастанаўляе:

1. Закрыцця падлягаюць  толькі органы прэсы: 1) заклікаюць  да адкрытага супраціву або  непадпарадкавання Рабочы і сялянскі  Ураду; 2) што сееце смуту шляхам  відавочна паклёпніцкага вычварэнствы  фактаў; 3) заклікаюць да дзеянням  відавочна злачыннага, г.зн. крымінальна-караюць  характару.

2. Забароны органаў прэсы,  часовыя або пастаянныя, праводзяцца  толькі па пастанове Савета  Народных Камісараў.

3. Гэта палажэнне мае  часовы характар ​​і будзе адменена асаблівым указам па наступе нармальных умоў грамадскага жыцця » [12, c. 51-52].

Як толькі быў апублікаваны «Дэкрэт аб друку», супраць яго  выступілі ўсе рэакцыйныя сілы - эсэры, кадэты, а таксама іншыя  партыі і групы. Некаторыя контррэвалюцыйныя  і бурьжуазные выдання выйшлі ў чорных, жалобных рамках.

Наперадзе «Звязду» яшчэ чакаe пераезд ў Смаленск у 1918-м, вяртанне ў Мінск у першыя дні студзеня 1919-га, кароткачасовая праца ў Вільні ў тым жа годзе. Зноў Смаленск і, нарэшце, з 1920-га года – Мінск.

Новая беларуская прэса абараняла  ідэалы рэвалюцыі, заклікала народ  да будаўніцтва новага жыцця. Ужо  першыя нумары партыйных і савецкіх газет былі напоўнены звесткамі  аб небывалых сацыяльных і культурных пераўтварэннях у гарадах і вёсках Беларусі, выкліканых перамогай рэвалюцыі [1, c.134].

Газеты размяшчалі на сваіх  старонках значная колькасць  лістоў, рэзалюцыяў, нататак, карэспандэнцыі, у якіх працоўныя рэспублікі віталі Савецкую ўладу, рашэнні II Усерасійскага  з'езда Саветаў і яго дэкрэты. Газеты распавядалі аб укараненні ў  жыццё рашэнняў партыі і ўрада, аб жорсткай барацьбе з контррэвалюцыяй.

У лютым 1918 г. немцамі быў  узяты Менск. Аднак у дзень  акупацыі горада газета «Звязда» выйшла з друкарні. Паўночна-заходні камітэт  эвакуіраваўся ў Смаленск. З ім пераехала і рэдакцыя «Звязды». У  пачатку сакавіку 1918 года яна пачала выдавацца ў Смаленску. «Звязда» у гэты час першараднае значэнне надавала мабілізацыі народа на барацьбу супраць нямецкіх акупантаў [13].

У снежні 1918 г. Чырвоная армія  пры падтрымцы партызан вызваліла  сталіцу Беларусі - Мінск. 1 студзеня быў абвешчаны Маніфест Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага Савецкага  ўрада Беларусі. 1 студзеня 1919 года ўвайшло ў гісторыю як дзень нараджэння Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. На наступны дзень у друку Беларусі былі апублікаваныя дружалюбныя паслання Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскай ўраду Беларусі ад працоўных гарадоў і вёсак, розных арганізацый, калектываў.

2-3 лютага 1919 г. адбыўся  I Усебеларускі з'езд Саветаў рабочых,  сялянскіх і чырвонаармейскіх  дэпутатаў. 4 лютага друк, падрабязна  інфармавала грамадскасць аб  яго працы, а 5 лютага «3вязда»  надрукавала зачытаў на I Усебеларускім  з'ездзе Саветаў Свярдловым пастанову  Прэзідыума ВЦВК «Аб прызнанні  незалежнасці Беларускай Сацыялістычнай  Савецкай Рэспублікі» [Дадатак 1].

У дні працы I Усебеларускага з'езда Саветаў газеты рэспублікі друкавалі  прамовы дэлегатаў з'езда, лісты, інфармацыі, нататкі аб нацыяналізацыі прадпрыемстваў у гарадах Беларусі, ўстанаўлення 8-гадзіннага працоўнага дня, працоўнага кантролю над вытворчасцю, аб аднаўленні разбураных фабрык, заводаў. Усе гэтыя матэрыялы друкаваліся  на старонках газет, як правіла, у  раздзелах "Эканамічная старонка», «Рабочая жыццё» [14]. Значная ўвага надавалі газеты пераходу сялян да калектыўнай апрацоўцы зямлі ў вёсках.

У першай палове лютага 1919 пачалася інтэрвенцыя Польшчы супраць  Савецкай Расіі. 19 лютага быў створаны Заходні фронт.

З першых жа дзён інтэрвенцыі  друк Беларусі дапамагала мабілізоўваць  насельніцтва на барацьбу з польскімі  легіянерамі. Газеты заклікалі рабочых, сялян, салдат, усіх грамадзян не шкадаваць  сіл у барацьбе з інтэрвентамі. 3 мая 1919 г. «Звязда» надрукавала заклік «працоўнаму насельніцтву Польшчы, Саветам рабочых, чырвонаармейскіх і сялянскіх дэпутатаў, усім працоўным, усім, усім, усім», дзе падкрэслівалася, што польскія легіянеры ўварваліся на тэрыторыю Беларусі, Літвы не толькі для таго, каб вярнуць ўлада памешчыкаў і капіталістаў [1, c.153]. Яны знішчаюць працоўныя арганізацыі і мірнае насельніцтва. Звяртаючыся да польскіх рабочым, газета пісала, што памешчыкі і капіталісты падманваюць іх, сцвярджаючы, што нясуць беларусам і літоўцам свабоду і незалежнасць.

Праз дзень, "Звязда" надрукавала спіс членаў Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Літвы і Беларусі, якія накіроўваліся на фронт. Ніжэй друкаваўся спіс камуністаў розных партыйных і савецкіх арганізацый, якія мабілізоўваць ў саветы Чырвонай Арміі і адразу ж накіроўваліся на фронт.

У акупаваных раёнах Беларусі выдаваліся ўлёткі, заклікі партыйных  падпольных арганізацый, распаўсюджваліся цэнтральныя газеты, «Звязда» і інш 17 мая 1920 г. выйшаў першы нумар падпольнай газеты «Беларуская праўда» [9]. У ім гучаў заклік бязлітасна змагацца з акупантамі і ворагамі ўсяго беларускага народа, шляхам ажыццяўлення дыверсій і рознага роду шкодніцкую акцый. У многіх артыкулах «Беларускай праўды» распавядалася пра зверствы польскіх жандараў над захопленымі ў палон партызанамі, аб мужнасці і стойкасці беларускага народа [ 13 ].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЧАСТКА ІІ. “Звязда” у сістэме СМІ ў 1938-1945гг.

2.1. “Звязда”  у перадваенны перыяд.

Сацыяльна-эканамічнае і  палітычнае развіццё краіны ў канцы 30-х гадоў праходзіла ў складаных  унутраных і міжнародных умовах. Нарастала пагроза новай сусветнай  вайны. Існавалі складанасці і ўнутры краіны, якія ў далейшым выявілі  крызісныя з’явы ў кіраўніцтве  партыі.

СМІ рэспублікі былі часткай  сістэмы партыйнага кіраўніцтва  народнай гаспадаркай, а таксама  неад’емнай часткай  грамадскіх працэсаў. У пачатку 1938 года ў БССР выдавалася 199 газет – рэспубліканскіх, акруговых, гарадскіх, раённых і шматыражных. Агульны тыраж іх складаў 976 тыс. экз. Сетка друкаваных выданняў пасля ўз’яднання беларускага народа ў адзінай дзяржаве пашырылася дзякуючы стварэнню новых газет у заходніх абласцях. У 1941 годзе ў рэспубліцы выходзіла 219 друкаваных газет (у тым ліку рэспубліканскія: “Звязда”, “Советская Белоруссия”, “Октябрь”, “Штандар вольнасці”, “Літаратура і мастацтва”, дзве маладзёжныя), 8 часопісаў. Разавы тыраж усіх выданняў складаў 1115 тыс. экз.

Вялікую дзейнасць разгарнула Беларускае тэлеграфнае агенцтва, створанае  ў сакавіку 1931 г. У 1939 г. БелТА мела 27 уласных карэспандэнтаў. У ім існавалі рэдакцыі саюзнай, рэспубліканскай  і замежнай інфармацыі, рэдакцыі інфармацыі для абласных і раённых газет, рэдакцыя інфармацыі для ТАСС. Была створана фотахроніка БелТА і  наладжана выданне фотагазеты, якая ўяўляла сабой набор фораздымкаў  аб найбольш значных падзеях, што  адбываліся ў рэспубліцы і краіне.

ЦК адзначыў бессістэмнае і павярхоўнае асвятленне партыйнага жыцця ў беларускай рэспубліканскай газеце “Звязда” [Дадатак 3] і патрабаваў увесці пастаянны аддзел “Партыйнае жыццё”.

Асноўнай тэмай друку  «Звязды» ў гэты час стала барацьба за датэрміновае выкананне трэцяга  пяцігадовага плана. Газета тлумачыла сэнс палітычнай задачы, якую паставіла партыя, – закончыць рэканструкцыю вытворчасці і завяршыць будаўніцтва сацыялізму ў краіне.

Калі ў гады першых пяцігодак  асноўнай формай спаборніцтва быў стаханаўскі  рух, падхоплены на машынабудаўнічых заводах  Мінска, Віцебска, Гомеля, Оршы, дык  у трэцяй пяцігодцы шырока разгортваецца  новая яго форма – рух шматстаночнікаў  і сумяшчэнне прафесій.

Газета настойліва прапагандавала перадавы вопыт. “Звязда” 6 жніўня 1939 г. выступіла з перадавым артыкулам  “Паўсядзённа кіраваць стаханаўскім рухам”, 30 жніўня – “Стаханаўскі рух”: “Трэба клапаціцца, каб армія стаханаўцаў  расла з дня на дзень. Сіла стаханаўскага  руху заключаецца ў яго масавасці. Ад рэкордаў адзінак трэба перайсці да сістэматычнай стаханаўскай работы цэлымі брыгадамі, участкамі, прадпрыемствамі. Для гэтага трэба дапамагчы стаць  кожнаму рабочаму стаханаўцам”. Нумар  газеты за 30 жніўня быў амаль поўнасцю прысвечаны стаханаўскаму руху –  да 2 гадавіны рэкорда А.Стаханава. Як бачым, друк садзейнічаў усеагульнаму распаўсюджванню руху, не заўважаючы, што ў гэтай масавасці хаваецца рэальная небяспека для яго жыццяздольнасці.

У лютым 1938 г. адбыўся першы  Усесаюзны з’езд калгаснікаў-ударнікаў, на якім быў абагульнены вопыт  работы перадавых калгаснікаў і  выпрацаваны новыя арыенціры  працы. У сакавіку ва ўсіх газетах  Беларусі, у тым ліку і на першых старонках “Звязды” быў апублікаваны зварот  старшынь перадавых калгасаў “Да ўсіх калгаснікаў, калгасніц і спецыялістаў сельскай гаспадаркі Беларускай ССР”, у якім аналізаваўся стан сельскай гаспадаркі і абазначаліся новыя рубяжы. У студзені 1939 г. у рэспубліцы была праведзена Усебеларуская нарада стаханаўцаў сельскай гаспадаркі. Усе газеты, вядома, горача адгукнуліся на гэтую падзею. Яны змясцілі падрабязную стэнаграму нарады, апублікавалі асобныя прамовы, арганізавалі водгукі. У “Звязде” быў надрукаваны артыкул “Выходзьце на спаборніцтва за высокія і ўстойлівыя ўраджаі!” Гэта быў зварот,  з якім звярталіся  да ўсіх работнікаў сельскай гаспадаркі БССР.

У асвятленні пытанняў развіцця сельскай гаспадаркі  «Звязда» [Дадатак 4] карысталася шматлікімі рубрыкамі, якія час ад часу мянялі сваю назву: : “Парады калгаснікам“, “На калгасных палях” , “На калгасных палях вобласці і інш.

Не без увагі засталіся  і  значныя поспехі ў развіцці перадваеннага друку, рост паліграфічнага ўзроўню газеты. Так, адлюстроўваючы развіццё ўсіх галін народнай гаспадаркі, рэдакцыя ішла па шляху найменшага супраціўлення – усхваляючы дасягненні і замоўчваючы недахопы, памылкі. Крытычныя матэрыялы ўскрывалі асобныя факты, але рэдка пераходзілі да абагульненняў. Усё гэта скажала рэальнасць і, адпаведна, прыносіла негатыўныя вынікі.

 

2.2 “Звязда” ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Любы друкаваны орган  ганарыцца сваёй прыярытэтнай тэмаю. Такой абранніцай для “Звязды” з’яўляецца гісторыя Вялікай Айчыннай вайны. І гэта не выпадкова. Газета летам 1942 і зімою 1943 выходзіла на акупаванай ворагам тэрыторыі Беларусі. Памяць аб неардынарных падзеях таго трывожнага часу застаецца жывою і сёння.

Без «Звязды» нельга ўявiць i гiсторыю нашай краiны перыяду Вялiкай Айчыннай вайны. 21 мая 1942 г. у Мiнску, акупаваным немцамi, пачаўся выхад «Звязды»-падпольшчыцы, а з 27 студзеня 1943г. яна стала друкавацца ў Любанскiм раёне на базе аднаго з партызанскiх атрадаў. Знакамiты  дзяржаўны i грамадскi дзеяч СССР i БССР, першы сакратар ЦК Кампартыi Беларусi, старшыня СНК БССР (1938-1948) П.К. Панамарэнка да апошняга дня знаходжання ў нашай рэспублiцы збiраў  i захоўваў «Звязду». Тлумачыў такiя паводзiны так: «Гэта неабходна для маiх будучых кнiг i успамiнаў». У развiтальным дакладзе, з якiм ён выступiў у Доме ўрада ў 1948 г. перад ад'ездам з Беларусi, знайшлося нямала цёплых слоў у адрас беларускіх сродкаў масавай інфармацыі. “Звязда” ў яго выступленні заняла асобае месца за ўклад “у арганізатарскую і выхаваўчую работу ў тыле ворага ў гады Вялікай Айчыннай вайны.” Гэтыя словы мы лічым эпіграфам да нашай тэмы, падцвярджэннем асобой ролі людзей, якія наладзілі выпуск “Звязды” на акупаванай ворагам тэрыторыі. Яны, на наш погляд, здзейснілі подзвіг, якому няма сроку даўнасці. Мiж тым спецыяльнае цэльнае даследванне па гэтай праблеме адсутнiчае. Лiквiдацыi недахопу прысвечана наша праца. Накiраваныя на дасягненне мэты звесткi мы адшуквалi ў манаграфiчных, калектыўных i дакументальных творах гiсторыкаў, на старонках «Звязды» ваеннага часу.

 

Беларусь адной з першых прыняла на сябе ўдары фашысцкіх  захопнікаў. Важная роля ў арганізацыі  супрацьстаяння ворагу належала ў гэты час перыядычнаму друку. Нягледзячы на тое, што 22 чэрвеня была нядзеля  і ў панядзелак газеты не выдаваліся, журналісты прыйшлі на працу, і раніцай 23 чэрвеня выйшлі пазачарговыя спецыяльныя  выпускі рэспубліканскіх газет  “Звязда” і “Советская Белоруссия”.

Меркавалася, што ў час  вайны выданне “Звязды” будзе  арганізавана ў Магілёве. Але ў  сувязі з тым, што ў першыя ж  дні вайны гітлераўцы захапілі значную  частку Беларусі і падыходзілі да Магілёва, рэдакцыя “Звязды” вымушана была пераехаць у Гомель, дзе ў  гэты час на ўсю магутнасць працавала  друкарня фабрыкі “Палесдрук”. Тут  да 18 жніўня 1941 г. выдаваліся “Звязда”, “Cоветская Белоруссия” і абласная “Гомельская праўда”. Акрамя гэтых  выданняў 5 ліпеня ў Гомелі выйшаў першы  нумар агітплаката “Раздавім  фашысцкую гадзіну” [2, c.17-18].

Вось як апісваў тыя  трывожныя дні работы рэдакцый у  прыфрантавым Гомелі журналіст Р. Дзегцяроў: “Днём і ноччу ад лініі фронту бесперапынным патокам рухаюцца ваенныя абозы. Адступаюць асобныя  воінскія часці. Заканчваецца вычытка  палос газеты “Звязда”. Друкуецца  сатырычны агітплакат “Раздавім  фашысцкую гадзіну”. Першая змена  журналістаў і паліграфістаў  пайшла ў бамбасховішча на адпачынак. Прыязджае сакратар ЦК КПБ(б). Ён праглядвае падпісаныя да друку старонкі “Звязды”, чытае адбіткі лістовак. Разрывы  бомб не змаўкаюць. Асколкі ўсю ноч  стукаюць па сценах рэдакцыі. Адна бомба  патрапіла ў бочку з бензінам, якая стаяла ў двары друкарні. Побач  ляжалі вінтоўкі, скрынкі з патронамі. Полымя пачало падбірацца да склада з паперай. Друкарня магла стаць мішэнню для фашысцкіх самалётаў. Усе адклалі рукапісы і кінуліся тушыць агонь, які ахапіў скрынкі з патронамі. Нечакана наступіла раніца. Змучаныя работнікі прыняліся дапісваць рукапісы: трэба было выдаваць чарговыя нумары. Так праходзіла амаль кожная ноч у прыфрантавым Гомелі”.

У ноч з 18 на 19 жніўня, калі навісла рэальная небяспека захопу ворагам Гомеля, быў сфарміраваны эшалон-друкарня. Работа рэдакцый яшчэ больш ускладнілася. Наступала халодная пара. Ацяплення ў вагонах не было. Творчыя работнікі і паліграфісты працавалі з апухлымі рукамі, аднак  ніхто з іх не скардзіўся на цяжкія ўмовы працы. Да таго ж варожая  авіяцыя штодзённа бамбіла і  абстрэльвала эшалон. У зацемненых вагонах пісаліся адозвы, лістоўкі, выдаваліся чарговыя нумары газет. Эшалон-друкарня следаваў па маршруту Шчорс–Бахмач–Канатоп–Казань–Масква.

Але ў сувязі з недахопам  паперы выданне “Звязды” было спынена. Замест яе па рашэнні ЦК КП(б)Б з 9 кастрычніка 1941 г. у Болхаве, паблізу Арла, пачала выдавацца газета “Савецкая Беларусь”. З часткі супрацоўнікаў рэдакцый “Савецкай Беларусі” і агітплаката “Раздавім фашысцкую гадзіну” быў сфарміраваны новы эшалон-друкарня. Узначаліў калектыў журналіст і пісьменнік Мікалай Вішнеўскі. Але ўжо 18 мая 1942 г. выйшаў першы нумар мінскай падпольнай газеты “Звязда”. Узначаліў рэдакцыю таленавіты журналіст Уладзімір Амельянюк. З’яўленне кожнага чарговага нумара “Звязды” выклікала лютую злосць у фашыстаў [2, c.31-32]. Пасля смерці У.Амельянюка, забітага правакатарам, рэдактарам газеты стаў В.К.Нікіфараў. пад яго рэдакцыяй былі выдадзены другі, чацвёрты і падрыхтаваны пяты нумар. У ноч на 26 верасня 1942 г. гітлераўцы арыштавалі і замучылі членаў Мінскага падпольнага камітэта, у тым ліку і рэдактара “Звязды” Нікіфарава. Падрыхтаваны да выпуску пяты нумар газеты выдаць так і не ўдалося [2, c.32] .