Қазақстан Республикасында аудитті ұйымдастырудың теориялық негізі

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 21 Ноября 2014 в 17:04, курсовая работа

Описание работы

Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырады. Әкімшіл-әміршіл жүйеде кеңінен тараған қоғамдық мүлікті талан-таржға салу нарықтық экономиканың ажырамас атрибуты болып табылатын іскерлік және ұқыптылықпен орын алмастырды.
Нарық жағдайында бейімделудің қиындығына қарамастан, елде ғылыми-техникалық саясат, маңызды теориялық және іс-тәжірибелік білім саласына айналатын нақты ғылыми әзірлемелерді жинақтаумен әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде.

Файлы: 1 файл

Аудит ұғымы және пайда болуы.docx

— 76.02 Кб (Скачать файл)
  • аудитті дамытудың эволюциялық кезеңдерімен: растаушы, жүйелі-бағдарлы және тәуекелге негізделген;
  • құқықтық негізде: міндетті, бастамашыл (ерікті), келісуші (мақұлдаушы), реттемеленген және келісімшарттық;
  • қолданылу салаларымен: жалпы, банктік, сақтандырушы, қаржылық, өндірістік, маркетингтік;
  • толықтығы: кешенді (жалпы, толық), тақырыптық (локальды, жеке), функционалдық, ұйымдастырушылық, арнайы;
  • әдістемелік тәсілдемемен: есепшіліктік (счетоводческий), тестілік, объекті және циклдік бойынша;
  • жүргізу кезеңдерімен: бастапқы, қайталанатын, ескертпелі, перманентті (ағымдық), ретроспективтік (тізбекті) және стратегиялық (перспективалық, яғни келешегі бар);
  • қызмет түрлерімен: экономикалық, техникалық, технологиялық, ресурстық, сыртқы экономикалық;
  • қатысушылар санымен, процестермен және техникалық құралдарды қолданумен: бір мазмұнды, көп мазмұнды, дәстүрлі, компьютерлік, жеке және комиссиялық;
  • аудит жүргізілетін субъектілермен: сыртқы, ішкі, мемлекеттік, ведомстволық, қоғамдық;
  • тексерулердің мақсаттарымен, міндеттерімен және мазмұнымен: операциондық аудит, қаржылық есептеме аудиті, талапқа сәйкестік аудиті, басқарушылық аудит, маркетингтік аудит, кеңес беру және басқадай ілеспелі аудиторлық қызметтер.

 

Міндетті аудит – тізімі заңмен белгіленген кәсіпорындардың қаржылық қорытынды есебіне жыл сайын аудиторлық тексеру жүргізу.

Бастамашылық аудит оны жүргізу шартында көрсетілген аудиттің нақты міндеттері, мерзімдері мен төлемдері ескеріле отырып, кәсіпорынның өзінің шешімімен жүргізіледі.

Аудиторлық қызмет тәуелсіз аудиторлар немесе аудиторлық ұйымдар жүргізетін сыртқы аудит түрінде, сонымен қатар қызметі аудиторлық бақылауға алынатын ұйымның мамандандырылған бөлімшесі жүргізетін ішкі аудит түрінде жүзеге асырылады. 

Аудиттің екі түрінің де жалпы түпкі мақсаттары көбінесе сәйкес келеді – ол бақылау.

Сыртқы аудиттің басты міндеті – тексеру жүргізілген ұйымның дайындап тапсырған қаржылық қорытынды есебінің шындыққа сәйкестігін айқындау, оның белгілі бір кезеңдегі қызметінің нәтижесін және қаржылық жағдайын бағалау. Сыртқы аудит кезең сайын сырттан шақырылатын аудиторлар немесе әртүрлі аудиторлық ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлық қорытынды есеп негізінен жоғарғы тұрған ұйымдарға, акционерлерге, кредиторларға және тағы басқаларға арналған. Бұл қорытынды есепті ішкі аудиторлар да өз жұмысында қолданады.

Ішкі аудитті сыртқы аудитпен салыстырғанда табиғаты, мән-мағынасы, тағайындалуы мен ұйымдастырылуы өзгеше болып келеді. Ең алдымен ескерілетіні, ішкі аудит қызметі (немесе, оны кейде ішкі ревизия қызметі, ішкі бақылау қызметі деп те атайды) ұйым ішінде құрылған бөлімше бола отырып, оның қызметін бағалау және тексеру бойынша жүйелі әрі  күнделікті, жұмысты атқарады.

Ішкі аудит басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі болып табылады. Ішкі аудитке деген қажеттілік жоғары басшылық барлық басқару құрылымдары қызметін күнделікті бақыламауына байланысты ірі кәсіпорындарда пайда болады. Ішкі аудит осы қызмет туралы ақпарат беріп, менеджерлер есебінің нақтылығын дәлелдейді. Ең алдымен ішкі аудит ресурстарды жоғалтуға жол бермеуге және кәсіпорын ішіндегі қажетті өзгерістерді іске асыру үшін қажет.

Ішкі аудиторлардың белгілі бір қызметін басшыға немесе директорлар кеңесіне немесе акционерлер жиналысына бағынатын ірі кәсіпорындардың тексеруші топтары орындайды. Ішкі аудиторлар қызметі кеңірек және оған енетіндер:

  • активтердің жағдайын бақылау: шешім қабылдау кезінде басшылық пайдаланатын ақпараттың дұрыстығын дәлелдеу;
  • жүйеішілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу;
  • Ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуі мен ақпараттарды өңдеудің тиімділігін талдау;
  • басқарушы ақпараттық жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.

 

 

Ішкі және сыртқы аудиттің негізгі айырмашылықтары

 

Айырмашылық салалары

Ішкі аудитор

Сыртқы аудитор

Масштабы

Менеджмент анықтайды

Заңдар анықтайды

 

 

Жолдары

Бухгалтерлік жүйенің тиімділігіне және менеджментті нақты және маңызды ақпаратпен қамтамасыз ететіндігіне кепілдеме береді

Акционерлерге ұсынылатын қаржылық қорытынды есеп әділетті әрі дұрыс көзқарасты білдіретіндігіне сенімді қамтамасыз етеді

Жауапкершілігі

Менеджменттің алдында

Тапсырыс берушілердің алдында


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аудит түрлерін жіктеудің белгілері



ДАМУ САТЫСЫ

ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ

 

ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ

ЖҮРГІЗІЛУ КЕЗЕҢДІЛІГІ

ОРЫНДАУШЫ СУБЪЕКТІЛЕР

 

Растаушы

 

Жүйелі бағдарлы

 

Тәуекелге негізделген

 

Міндетті

 

Бастамашыл

 

 

Келісуші (мақұлдаушы)

 

 

Жалпы

 

Қаржылық

 

Банктік

 

Өндірістік

 

Маркетингтік

 

Сақтандыру

 

Бастапқы

 

Қайталанатын

 

Реттемелі

 

Сыртқы

 

Ішкі

 

Мемлекеттік

 

Ведомстволық

 

Қоғамдық


 

ТЕКСЕРУДІҢ МАЗМҰНЫ МЕН ОБЪЕКТІЛЕРІ



Операциондық аудит

Талапқа сәйкес аудиті

Қаржылық есептеме аудиті

Кеңес беру және ілеспе қызметтер


АУДИТТІҢ НҰСҚАЛАРЫ ЖӘНЕ КЕҢЕС БЕРУ





Экономи-калық

Техника - лық

Құқық-тық

Техно-логиялық

Басқару-шылық

Функцио-налдық

Ұйымдас-тырушылық



 

Арнайы

 

Жүйелі

 

Кешенді

 

Локальды

 

Ресурстық

Сыртқы экономикалық

Әлеу-меттік


 

 

2-сурет. Аудит түрлері  мен олардың нұсқаларын жіктеу  схемасы

 

 

 

 

  1. Қазақстан Республикасында аудитті жетілдіру жолдары.

 

3.1. Аудиторлық істі жетілдіру бойынша жұмыстың көп бөлігін бухгалтер – аудиторлардың басқа ұлттық қоғамдары жүргізеді. Мысалы, әлемдік экономикалық дағдарыс бухгалтер-аудиторлар институтының құрылуын тездетті, ал Жапонияда Өнеркәсіп және басқару министрлігі айналысады. Бұл елдегі бухгалтерлік есеп пен есеп берудің осы заманғы жағдайы 1945 жылғы Жапон аралдарын жаулап алған американдықтар мен генерал Дуглас Макарутра әкімшілігі жүргізген экономикалық қайта құру шарасының әсерімен болды. Бұл кезеңде аудиторлық іс ұйымдарында сөзсіз көрініс тапқан америкалық тәжірибемен қалыптасқан формалар мен әдістерге негізделген бухгалтерлік есеп пен есеп берушілердің тәртібі әзірленді. Оның ішінде бухгалтерлік стандарт бойынша кеңес кәсіпорындарды тексеру туралы бірқатар ережелерді жасады.

Маманданған бухгалтер-аудитор институты Австралияда құрылды, оған тек австралиялықтар ғана емес, сондай-ақ азиялық мемлекеттерде, атап айтқанда, Малайзия, Сингапур, Гонконг азаматтары мүше бола алады.

Австралиядағы осы елдердің өкілдері аудиторлық кәсіпті оқыту, біліктілік емтиханын қабылдау, тиісті атақ беру ісіне араласа алады.

Жаңа Зеландиядағы Бухгалтерлер қоғамы мамандалған (алқалы) бухгалтер-аудиторлар құрамын (өз қоғамының 96%-ын) қамтиды. Алайда бухгалтер-аудитор атағын алу үшін тиісті білім мен аса қажетті жұмыс тәжірибесі талап етіледі. Маман осы атақты алғанға дейін, «Бухгалтерлер қоғамының», дауыс беретін құқығы жоқ, «уақытша мүшесі» ғана бола алады.

«Еуропаға оралу» және нарықтық экономикаға көшуге байланысты посткеңестік мемлекеттер мен шығыс еуропалық елдердегі шаруашылық механизмдерін қайта құру тексеру-бақылау жұмысының сипатын түбегейлі өзгертуді және тәуелсіз бухгалтер-аудитор сияқты мамандық категориясын қалыптастыруды талап етті.

Шын мәнінде аудиторлық кәсіп алдыңғы орынға шығарылған Шығыс еуропалық елдерде (Польша, Чехия, Словакия, Венгрия, Румыния) тексерушілік қызмет айтарлықтай жоғары деңгейде ұйымдастырылған. Польша мен Венгрияда сарапшы-бухгалтер категориясы бұрыннан бар болатын. Бухгалтерлік сараптау техникасы, сарапшы бухгалтерге кәсіби және этикалық талап аудиторлық тексеру тәсілдерімен, бухгалтер-аудиторға қойылатын талаптарға жауап беретін іскерлік және өнегелік нормалар көп жағынан бір-бірімен сәйкес келеді. Мәселен, 1988 жылы Чехия мен Словакияда шетелдік қатысушы кәсіпорындары туралы заң қабылданып, осыған орай бухгалтер-аудитор лауазымы бекітілді. Барлық шетелдік қатысудағы кәсіпорындар ең аз дегенде екі тәуелсіз бухгалтер-аудиторларға жылдық есеп берулерін тексертуі әрі бекіттіруі керек. Ал, олардың жылдық есеп берулерін тексеріп, бекітетін тәуелсіз бухгалтер-аудиторлардың осы атақты алуда жоғары экономикалық және заңгерлік білімдері, ең аз дегенде шаруашылық ұйымдарында 10 жыл жұмыс істеген тәжірибесі болуы керек, сонымен қатар, олардың жасы 35-тен кем болмауы керек. Соңғы хабарларға қарағанда бұл жас 30-ға дейін төмен түсірілген. Сөз жоқ, бухгалтер-аудиторлардың бойында тиісті адамгершілік қасиеттері болуы тиіс. Бухгалтер-аудитор атағына талап ізденушілер федералдық Қаржы министрігі бекіткен комиссияның алдында өздерінің білімдері мен шеберлігін іс-тәжірибеде қолданып, сынақтан өтуі керек.

Рас, Чехия мен Словакияда заң шетелдік қатысудағы кәсіпорындарға шетелдік аудиторлардың аудиторлық тексеру жүргізуге рұқсат береді. Алайда бұл арада чех-словактық формалар мен әдістердің әлемдік тәжірибедегі қолданыстағылардан айырмашылық мәселелері туындайды. Солай десек те, бірқатар трансұлттық фирмалар өз өкілдіктерін Чехия мен Словакияда, ең алдымен Прага мен Братиславада іске қосып бекітті.

Көрші мемлекет – Қытайдағы аудиторлықтың дамуы Қазақстанның назарын өзіне аударып отыр. 1982 жылы Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиналысында үкіметтен аудиторлық әкімшілікті құруды және оның тәуелсіздігіне кепілдік беруді талап ететін елдің жаңа Конституциясы жарияланды. Аудиторлық әкімшілік өзінің қызметін сәтті орындауын қамтамасыз ету үшін Конституцияның 91-бабында былайша шарт қойылған: «Мемлекеттік кеңестің Премьерінің нұсқауы бойынша аудиторлық ұйым қандай да бір әкімшілік органы немесе қоғамдық ұйымдар немесе тұлға тарапынан араласпауын шарт етіп қоятын заңға сәйкес аудитті өткізу арқылы кеңес беруге өзінің құқығын тәуелсіз жүзеге асырады».

Бас аудитордың обьективтілігі мен тәуелсіздігі Конституциямен қорғалады. Осы заңға сәйкес, ол Қытайдың ең таңдаулы басшылық ұйымы болып табылатын Бүкілқытайлық халық өкілдері жиналысының Мемлекеттік кеңестің Премьерінің ұсынысы бойынша Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиналысында тағайындалуы және қызметтен босатылуы, яғни орнынан түсуі мүмкін. Сондықтан да бұл жағдай Бас аудитордың жұмысына үкіметтің әкімшілік органдарының араласуына тиімді тосқауыл бола алады. Ол өзінің міндетін заңға сәйкес орындап, еркін әрекет етеді. 1985 жылы хабарланған, «Аудиторлық жұмыстың уақытша ережесі» аудиторлық әкімшіліктің негізгі міндеттерін белгіледі. Көптеген мемлекеттік кәсіпорындардың қаржылық бақылауы өте осал болғандықтан барлық үкіметтік мекемелер мен ірі және орташа кәсіпорындарды өз іштеріндегі бақылау жүйесін дамытуға міндеттейтін арнайы бап ережеге енгізілді. Қытайдағы нарықтың тұрақтануы мен экономиканың сауығуына аудиторлық қызмет үлкен көмегін тигізді. Тек бір ғана 1989 жылдың өзінде тексеру нәтижесінде қажетсіз объектілер құрылысын қаржыландыруға, істелмеген жұмысқа төленетін сыйақыға арналған «проблемалық ақшалар» мен жалпы ұлттық өнімнің 2% құрайтын 24 млрд юан аса ірі «өкілдік» шығындар анықталды.

Қытай үкіметі бухгалтерлердің арасында СРА-маманданған қоғамдық бухгалтердің көбейгенін мақұлдайды. ҚХР-да СРА-ның шамамен 80 фирмасы әрекет етеді. Осы фирмалардың көбісі шетелдік инвестиция базасына негізделген біріккен кәсіпорындарға қызмет көрсетеді. СРА фирмалары кәсіпорынның бухгалтерлік кітабын жүргізуді, қызметкерлерді дайындауды және ішкі бақылау жүйесін жобалай алады. Олардың қызметі аудиторлық әкімшілік аудиттелмеген көптеген кәсіпорындардың бақылауын күшейтуге көмектеседі.

Дамушы елдердің экономикасы нарыққа бағдарланған сайын бизнес секторларына тәуелсіз қаржылық бақылаудың рөлі мен маңызы арта түсуде. Әлемдік экономика, бизнес, сауда ғаламдасуындағы байқалған үрдіске байланысты халықаралық бухгалтерлік есеп пен аудит саласындағы жұмыстың көлемі артып, аса ірі ұлтаралық бухгалтерлер мен аудиторлардың кәсіби ұйымдары құрыла бастады.

Информация о работе Қазақстан Республикасында аудитті ұйымдастырудың теориялық негізі