Ұлттық қаржы нарығының жүйелі өзгертудің өзекті мәселелері мен даму болашағы

Ескерту: Кесте ҚҚА-нің статистикалық материалдары негізінде автормен құрастырылған 

 

Брокерлер мен дилерлер БҚН-дағы негізгі қатысушылар болғандықтан, қор нарығындағы брокер-дилерлердің соңғы бес жыл ішіндегі өзгерісін график арқылы көрсетуге болады.(Сурет 11)

Көріп отырғанымыздай 2008 жылдың 1 қаңтарына дейін БҚН-ның басты дамытушылары саны өсумен болған, ал одан кейін бүгінгі күнге дейін жалпы брокер-дилерлер саны 2008 жылғы 106-дан 78-ге төмендеген. Бұған бірден бір себеп – бұл әлемдік дағдарыс. Бірақ дағдарыс болды екен деп, экономикалық өсіміміздің бір факторы болып табылатын БҚН-ның қазіргі жағдайына бей-жай қарауға болмайды.

Ескерту: График ҚҚА-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылған

Сурет 11- Қор нарығындағы 2006-11ж.ж. брокер-дилерлер саны

 

Бағалы қағаздар нарығының айрықша тауары бағалы қағаздардың шығарылым және сатылым жағдайына келетін болсақ, соңғы 5 жыл ішінде мемлекеттік бағалы қағаздардың шығарылу көлемі мен саны жайлы мәліметтер №3 кестеде берілген.

Ал, мемлекеттік емес бағалы қағаздардың шығарылымы мен көлемі келесідей:

Кесте 3 – Қолданыстағы облигациялар мен акциялар шығарылымы

туралы деректер

	10.2005	10.2006.	10.2007	10.2008	10.2009	10.2010
Акциялар шығарылымы саны	2550	2304	2325	2233	-	-
Облигациялар
Шығарылымдар саны	146	216	277	335	387	387
Шығарылымдар көлемі, млн. теңгемен	597632	875892	1392278	1901656	4935108	5860836

Ескерту: ҚҚА-нің деректері негізінде автормен құрастырылған

«-» - мәліметтер жоқ

 Сурет 12 - Қолданыстағы облигациялар шығарылымдарының саны мен көлемінің өзгеріс динамикасы

12-суреттегі графиктен  көріп отырғанымыздай Қор нарығына  шығарылған мемлекеттік емес  облигациялар көлемі мен саны 2005 жыл мен 2010 жыл аралығында айтарлықтай  өскен. Мысалы,  шығарылымдар саны 146-дан 387-ге, ал көлемі 597632 млн теңгеден 5860836 млн теңгеге өскен. Мұндай жағдай , әрине бағалы қағаздар нарығының дамуын, сонымен қатар экономиканың дамуына үлесін көбірек қосып жатқанын білдіреді.

2010 жылдың 1 қазанындағы деректер  бойынша ҚР-ның корпоротивтік  облигацияларының 75,4%-ы кәсіби емес инвесторлар үлесіне тиесілі. Институционалды инвесторлар-облигацияларды ұстаушылардың ҚР-ның аумағында шығарылған облигациялардың жалпы көлеміндегі үлесі 10,24%-ды құрайды, ал қалған үлес сауда ұйымдарына, ЕДБ-ға және өзге де қаржы ұйымдарына тиесілі. Мұндай жағдай отандық қор нарығының басты жетіспеушілігі болып отыр.

Қазақстандағы қор нарығының жай-күйінің негізігі индикаторы болып – KASE қор биржасы ұсынған ұйымдасқан нарығы болып табылады.

Ағымдағы жылдағы бағалы қағаздардың KASE cауда-саттығына жіберілген қазақстандық эмитенттер туралы ақпарат төмендегі кестеде берілген.

 

	|Шығарылымдар саны	Эмитенттер саны
"Акциялар" секторы	98	72
"Борыштық бағалы қағаздар" секторы	255	81
"Инвестициялық қорлардың  бағалы қағаздары" секторы	2	2
"Депозитарлық қолхаттар" секторы	0	0
"Халықаралық қаржы  ұйымдарының бағалы қағаздары" секторы	1	1
"Мемлекеттік бағалы  қағаздар" секторы	165	3
"Туынды бағалы қағаздар" секторы	0	0
"Баламалы алаң"	0	0

Ескерту: ҚҚА-нің бағалы қағаздар нарығының 2010 ж. 1 қазандағы ағымдағы жағдайынан алынған

 

KASE айналымын жіберілген  бағалы қағаздардың негізгі үлес  салмағы борыштық бағалы қағаздарға  – 48,9% (255 шығарылым) келеді. Акциялар  жəне мемлекеттік бағалы қағаздары  секторы  бойынша 18,8% (98  шығарылым)  жəне  тиісінше 31,7% (165 шығарылым) болып келеді. Инвестициялық қорлардың бағалы қағаздарының үлесі 0,4%-ды (2  шығарылым)  құрайды.  Халықаралық  қаржы  ұйымдарының  бағалы  қағаздарының үлесіне 0,2% (1 шығарылым) келеді.

KASE  жалпы  капиталдандыру 10 958 072  млн.  теңгені  немесе  ЖІӨ-ден 56,8% құрады. 2010  жылғы 1  шілдедегі  жағдай  бойынша  осындай 

көрсеткіш 11 081 475  млн. теңгені  немесе  ЖІӨ-ден 57,4%  құрады.  Осылайша,  қор  нарығын  капиталдандырудың абсолюттік  көріністегі  көбеюі  де,  сондай ЖІӨ-ге  қатысты  қор  нарығын  капиталдандыру көрсеткішінің көбеюі де байқалады.

ЖІӨ-ге KASE-нің капиталдандыруын төмендегі 13-суреттен көре аламыз.

Ескерту: ҚҚА бағалы қағаздар нарығының ағымдағы жағдайы

Сурет 13 – ЖІӨ-ге KASE-нің капиталдандыруы

 

2.3 Қазақстандық сақтандыру нарығының экономикалы көрсеткіштерін бағалау

 

2011 жылдың 1 ақпандағы жағдай бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының тікелей  сақтандыру шарттары бойынша  қабылдаған сақтандыру сыйлықақыларының  жиынтық көлемі 20 664,1млн. теңгені құрады, бұл өткен жылдың осыған ұқсас кезеңінде жиналған көлемнен 69,0% -ға көп.

 

Сақтандыру сыйлықақыларының келіп түсуі  млн. теңге	1.02.2010ж.			1.02.2011ж.		1.02.2010ж. салыстырғандағы өзгерістер, %-бен
	Сомасы	үлесі, %		Сомасы	үлесі, %
Барлығы, оның ішінде мыналар бойынша:	12 228,3		100,0	20 664,1	100,0	69,0
Міндетті сақтандыру	2 889,0		23,6	3 230,3	15,6	11,8
Ерікті жеке сақтандыру	4 070,8		33,3	6 014,9	29,1	47,8
Ерікті мүліктік сақтандыру	5 268,5		43,1	11 419,0	55,3	2,6 есе

Кесте 5 - Сақтандыру сыйлықақыларының келіп түсуі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЕСКЕРТУ: Кесте ҚҚА мәліметтерінен алынған

 

 Міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру сыйлықақыларының көлемі өткен жылдың осындай көрсеткішінен 11,8%-ға артып, ерікті жеке сақтандыру бойынша 47,8%, ерікті мүліктік сақтандыру бойынша ұлғаю 2,6%-ы құрады.

2011 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша сақтандыру сыныптары бойынша келіп түскен сақтандыру сыйлықақыларының құрылымына қатысты мынаны айта кетуге болады:

міндетті сақтандыруда – сақтандыру сыйлықақылары түсімдерінің 63,9% (2 064,2 млн. теңге) көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру бойынша түскен, 29,2% (941,7 млн. теңге) қызметкердің еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде жазатайым жағдайлардан сақтандыру бойынша түскен, 2,6% (83,1 млн. теңге) тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру жəне басқалар бойынша – 4,3% түскен.

ерікті жеке сақтандыруда – сақтандыру сыйлықақылары түсімдерінің жазатайым жағдайлардан сақтандыру бойынша түскен, ауырған жағдайдан сақтандыру бойынша – 13,1% (787,7 млн. теңге) ауырған жағдайдан сақтандыру бойынша – 59,9% (3 605,4 млн. теңге), өмірді сақтандыру бойынша – 2,7% (160,3 млн. теңге), аннуитеттік сақтандыру бойынша – 24,3% (1 461,5 млн. теңге) болып келеді.

ерікті мүліктік сақтандыруда басқа да қаржылық шығындардан сақтандыру бойынша – 1,9% (215,5 млн. теңге), мүлікті сақтандыру бойынша (автомобиль, əуе, теміржол, су көліктерін жəне жүктерді сақтандыруды қоспағанда) – 86,7% (9 902,7 млн. теңге), азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру бойынша (автомобиль көлігі, əуе көлігі жəне су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін қоспағанда) – 3,5% (394,6 млн. теңге) жəне басқалар бойынша – 7,9% болды.

Сақтандыру салалары бойынша (life, non-life) жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемі былайша көрініс алады:

 

Кесте 6 – Сақтандыру салалары бойынша сыйлықақыларының келіп түсуі

Сақтандыру салалары бойынша сақтандыру сыйлықақыларының келіп түсуі млн. теңге	1.02.2010ж.		1.02.2011ж.		1.02.2010 ж. салыстырғандағы өзгерістер, %-бен
	Сомасы	үлесі, %	Сомасы	үлесі, %
Сақтандыру салалары бойынша барлығы	12 228,3	100,0	20 664,1	100,0	69,0
Өмірді сақтандыру	885,4	7,2	3 025,2	14,6	3,4 есе
Жалпы сақтандыру	11 342,9	92,8	17 639,0	85,4	55,5

ЕСКЕРТУ: Кесте ҚҚА мәліметтерінен алынған

 

"Өмірді  сақтандыру" саласы. 2011 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша "өмірді сақтандыру" саласында жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 1 621,8 млн. теңге болды, бұл өткен жылдың осындай күніне қарағанда 99,8 % көп. Жиынтық сыйлықақылардағы "өмірді сақтандыру" саласы бойынша жиналған сақтандыру сыйлықақыларының үлесі есепті күні 2010 жылғы 1 ақпандағы 7,2%-ға қарсы 7,8% болды.

"Жалпы  сақтандыру" саласы. "Жалпы сақтандыру" саласы бойынша 2011 жылдың қаңтарда  жиналған сақтандыру сыйлықақыларының  көлемі 19042,4 млн. теңге болды, бұл 2010 жылғы осындай кезеңге қарағанда 55,5%-ға көп.

ЕСКЕРТУ: ҚҚА-нің есебі

 

2011  жылғы  бір  ай  ішінде  жасалған сақтандыру  төлемдерінің  жалпы  көлемі өткен  жылдағы  осындай  кезеңмен салыстырғанда 53,8 ға  өсіп, 2 153,82 млн. теңге  болды.  Бұл  ретте,  қайта  сақтандыру ұйымдарынан  қайта  сақтандыру  бойынша өтеу  есебінен  сақтандыру  төлемдерінің үлесі 6,0% (129,0 млн. теңге) болып отыр.

  2011  жылғы 1  ақпандағы  жағдай  бойынша  Қазақстан  Республикасының  сақтандыру нарығында 38  сақтандыру  ұйымы (оның  ішінде: 7 –  өмірді  сақтандыру  бойынша), 14 сақтандыру брокері жəне 70 актуарий өз қызметтерін лицензия негізінде жүзеге асырды.  Ол 14-суретте  көрсетілген.

 

Сурет 14 – Институционалдық құрылым.

 

Бұдан басқа, Қазақстан аймағында ресейлік 3 сақтандыру ұйымдарының өкілдері бар– ОСАО «Ингострах», ОАО «Российское страховое народное общество «Росно»  және ОАО «Страховое общество газовой промышленности».  Сақтандыру брокерлерінен Аоn Казахстан,

Марш  және TOS RISQ Казахстан халықаралық сақтандыру брокерлерінің құрамына кіреді.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында қабылданған коммерциялық сақтандырудың дәстүрлі түрі тұрғындардың барлық талаптары мен мұқтаждықтарын өтей алмайды. Сонымен бірге, Қазақстан халқының көп бөлігі дәстүрлі түрде ислам дінін қабылдаған болса, онда ислам сақтандыруының өнімдері мұсылман халқының тарапынан үлкен сұранысқа ие.

2009 жылдың ақпан айында  Қазақстан Республикасында «Қазақстан  Республикасының кейбір ұйымдар  мен ислам банкі саласы және  ислам қаржыландыру ұйымдары бойынша заңды актілеріне  өзгерістер  мен толықтырулар енгізу жайында» заң қабылданды. Осының нәтижесінде Қазақстанның қаржы жүйесі аясында толыққанда ислам қаржы жүйесін құру қолға алынды. Ислам банкінің, ислам қаржыландыруының басқа да элементтерінің дамуы ислам сақтандыру жүйесінсіз мүмкін емес.