Өнеркәсіптік негізде сүт өндірісінің тиімділігі

 

Соңғы төртінші секция толтырылғаннан кейін біріншідегі төл бұзау қораға жеткізіледі. Бірдей жастағы малдарда емеу орындарын  кезекпентолтыру жаңа туылған бұзауларға ыңғайлы температура және орынды тиімді қолдану,  систематикалық дизинфекция жүргізуге бағыт береді.

 Жалпы емдеу орныдарында  төлдерді 15  күндей ұстайды , содан  соң басқа шаруашылық бөлімдеріне  жіберіледі. Бұзауларды  күніне  3 мезгіл сүтпен асырайды.

  Бесінші , алтыншы күннен кейін оларды қатты және құнарлы азықтарды қабылдауды үйретеді. Бір оператордың жүктеме мөлшері  60  бұзауға тең.  TCH – 305 арқылы көңдердің көзін жояды. Бұзаулау цехының операторын жоғары білікті қызметкерлерден тағайындайды. Олар туу кезінде алғашқы көмек беруді білуге міндетті және  жаңа туылған төлдерді дұрыс күтуі қажет. Операторлар  тәулік бойы кезекшілік етеді.

 Цехтегі есеп бұзаулаған  күннің нұсқауымен, төлдің таза салмағы, жынысына, шығу – тегі, физиологиялық күйі  белгіленілген нысан бойынша  ұйымдастырылған.

Сауын сүтін арттыру және ұрықтандыру цехы басқа да цехтер жұмысының ырғағы мен нәтижелерін анықтайды. Цех кеңістігі  8  секцияға бөлінген.  Мал азығы ленталық тасымалмен беріледі. Сиырларды  әрбір цех 35 -40  бас болып ұстайды. Үш мезгіл бойынша тамақтанады.

 Алғашқы айларда барынша  көп мөлшерде табиғи сүт беретін  қабілеті бар сиырлардың сауын  сүтті арттыратын және ұрықтандыру  цехында 60 -80  күндей ұстайды.

 Сауын сүтті арттыру  кезінде малдардың күйін жақсарту  және олардан ең жоғары өнім  алу үшін оңтайлы жағдайлар  жасайды. Шаруашылықтағы  азықтандыру мөлшері мынадай есеппен ескеріледі, яғни болашақта берілетін өнімнің жоғары болуы үшін қосымша азықтарды қабылдауы керек.

Осылайша тағамның қоректілік құндылығы, яғни  2 -3 мал азығы  есептелінетін нақты сауынның  мөлшерін арттырады.

Сиырлардың тағам үлестеріне келесі азықтар кіреді: шөп 5 – 7  кг , сұр шөп - 20-30 , пішендеме -  10-15 , микро және макроэлементтер. Сонымен  қатар сауу кезінде оларды тәулігіне әр басқа 2 -3 кг құнарылы азықтармен  қамтамасыз етеді.

Азық төлемі организмнің даму сатысына байланысты беріледі. Әрі мал өнімділігіне қатаң бақылау жүргізеді.

Цехтың екінші маңызды міндеті – барлық сиырлар ұрықтандыру.(аз уакыт ішінде). Бұл үшін зоотехникалық және ветеринарлық іс – шаралар қолданылады.

Ең маңызды факторлардың бірі – жайылым. Цехқа түскен сиырларды күн сайын алаңқайларға шығарып және белгіленген бағдар бойынша тез қарқынмен күніне 5 -7 км белсенді серуендер өткізеді. Бұзаулағаннан кейінгі айда ережеге сәйкес ұрықтандырады. Содан соң 2 айдан кейін тексеру жүргізіледі. Егер дәрігерлік жәрдемге мұқтаж болса, оны емдейді.

 Сиырларды цехта 60 – 90 күн ұстайды. Ұрықтандырылғандары  осы уақытта белгіленген мерзім  өткенен кейін , келесі сүт өндіру  цехына ауыстырады.

Осы кезеңде аңшылыққа келмегендерді және ұрықтандырылмағандарды бақылау тобына көшіреді. Болашақта олардың  өндірістік міндеттерін (емдеу немесе сою) мамандар шешеді.

 Сүтті өндіру цехының  міндеті – ең көп мөлшерде  өнім алу , мерзімінен бұрын шығарылған  сүті ескерту. Күйзеліс құбылыстары  және травматизм өнімнің төмендеуінен  құтылу үшін оларды аыстырғанға  дейінгі жерге орналастырады.

 Цех жалпы секцияларға  бөлінген. Әрбір цехта 50 бастан сиырлар  ұсталынады.

 Тексерілетін орындарда  және ТВК- 80  азықтандыру кезінде  механикалық фиксация қарастырылған.

«Шырша » пішіндес сақиналы 2 сауу залы арқылы сиырларды сауады. Бір залға 360  сиыр жүктеледі және  бір сауу  машинасына  45 -50 сиырдан келеді. Бұл жұмысты төрт оператор  екі кезекшілікпен атқарады. Сүтті 2 қайтара сауады.  Үш қайтара азықтың барлық түрлерімен азықтандырады. Сүтті арттыру үшін  сүрленген шөп және пішендеме түрімен азықтандырады. Азықтың негізгі  массасын азық цехында дайындайды. Малдарға берілетін дайын тағам мөлшері: 3 кг шөп ,  15 кг сүрлем ,  10 кг пішендеме ,  2 кг құнарлы азықтар. Тағам мөлшеріне сонымен қатар минерадар , ас тұзы , дәрумендер кіреді.

 Іс – шаралардағы  енгізілген ағымдық – цехтық жүйедегі ерекше орынды осы шаруашылықтағы өндірілетін өнімнің саны мен сапасына байланысты цех бойынша малшылардың еңбекақы төлемдері алады.

 Целиноград облысындағы «Красноярскь» кеңшарында 1 жыл ішінде сиырларды өрісте және қорада бағады. Бұл үшін кешен жанынан 1100 бас болатын жазғы лагерь және 600 бас болатын жазғы сауу алаңқайы құрылған. Жазғы лагерьде астаумен және шатырмен жабдықталған , сиырларды ұстайтын табын бар.

 Орталық сүт жүретін  түтік бөлек ыдыстарда сүт  жиналуын қамтамасыз етеді.Циркулярлық  жүйе сауатын аппарат арқылы  сауыншылардың жұмыстарын жеңілдетеді  және осы әрекеттің жоғарғы  дәрежеде өтуін қамтамасыз етеді. Сауатын алаңқайдағы қашалардың  барлық териториясы асфальтталған . Сауатын алаңқай және қашалар  ұзындығы 1 м болатын темір дуалмен  қоршалған.

Сауатын алаңқайдың жағында бастапқы өңдеу және сүтті сақтау , тоңазытқыш қондырғышы, сауу аппараттарын сақтау , лаборатория , азық қоймалары үшін барлық қажетті орындар құрастырылған.

 Сиырларды сауу өзгермелі  кесте бойынша жүзеге асады, яғни  табиғи – табын, 3,5  - 4сағат  аралығында барлық сауын сиырлар (1100 – 1200 бас) сауатын алаңқай арқылы  өтеді. Әр сауыншы тобы (4 -5 адам) өз  табынына қызмет етеді. Жаз мезгілінде  кешенде  5 табын құрылады.(төртеуі  сүт өндіретін цех және біреуі  сауын сүтті арттыратын цех  және қайта өңдеу цехы.)

Бірінші ауысымда  алаңқайға үш табындағы сиырлар жіберіледі , яғни сүт өндіру цехынан екі табын және сауын сүтті арттыру мен қайта өңдеу цехы. Сүтті арттыратын цехта , яғни үшінші табында сауыншылар бірінші кезекте өз сиырларын саууға кіріседі. Бір уақыт ішінде  сауыншылар барлық табында саууды аяқтайды. Содан соң сиырларды бөліп ұстайтын  сүтті арттыру және қайта өңдеу цехына жетеді. Малдарға жеке қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді.

  Сиырды қашыру кезеңін  ұйымдастыру үшін сүтті арттыру  және қайта өңдеу цехында жасанды  жолмен малдарды ұрықтандыруды  қолданады. Жеке мал қоралар арқандармен, автонауа және астаулармен жабдықталған. Мал қораның едені ағаштан жасалынған , өтетін жері асфальттталған.Бірінші ұрықтанғаннан кейін сиырлар (таңертең)  күні бойы екінші ұрықтанғанға дейін мал қорада болады. (кешке). Жеке мал қоралардың саны кешендегі мал басымен сәйкес келуі тиіс.

Зоотехникалық және ветеринарлық есеп сүт шығарылудың барлық сатыларындағы өнімді нақты айқындауы қажет. (сиырлар денсаулығын , өндіруді ұйымдастыру және бақылау, барлық цехта техникалық талаптарды бұзбау).

Солтүстік Қазақстан облысындағы «Қарағанды » кеңшарындағы сүт кешенінің ағымдық – цехтық жүйесінде мамандардың есептеу – диспетчерлік тобы ұйымдастырылған. Құрамы : зоотехник  - 1 адам , гинеколог – 1, диспетчер – картотетчик  - 1 , жасанды жолмен ұрықтандыратын технолог – 2 адам.

 Шаруашылықта малдарды  нөмірлеу жүргізіледі. Алғаш туылған  төлге түгендеу нөмірі қойылады.(құлағына  татуировка). Негізгі мал қораға  ауыстырғанда құлақтағы нөмір  мүйізіне алмастырылады. Кешенге  түскен сиырға және төлге жұмыс  нөмірімен  мойын жіп кигізеді. Кешеннен шыққанда мойын жіпті  алып , болашақта қолданады. Жеке  есеп карточкалары 2 нөмір енгізеді. (түгендеу және жұмыстық).

 Карточкалар жиынтығын  өткізілген күндері іріктейді  және жәшіктің кассеттасына бөлшектейді. Бірінші бөлімшеде 10 кассет болады және онда бұзаулаған сиырлардың куәліктері жатады. Екінші бөлімше күн санына сәйкес 30  секцияға бөлінген.

 Күн сайын есепші бақыланған белгілерге сәйкес карточкаларды бір секциядан екіншісіне аударады. Карточка соңына жеткенде , келесі кезеңге өтуі қажет. ( басқа цехқа ауыстыру , аңшылыққа келмегендердің себебін түсіндіру, т.б.). Мысалы , бұзаулағаннан кейінгі  он күнде бұзаулаған сиырлардың карточкалы кассеталарын келесі жәшікке аударады және дәл осы күні  қашарларды туу бөлімінен , кешендегі цехқа ауыстырады және жақын жерден жасанды жолмен ұрықтандыру бекетін орналастырады. Карточкалар екі график бойынша қолданылады. Біреуі малдардың физиологиялық күйіне байланысты цех және топ бойынша ауысуын көрсет -се , басқасы картотекада карточкалардың қозғалуын көрсетеді.Егер бірінші график кез келген уақытта малдардың қай цехта  және қай сауыншыда екенін анықтайтын болса, ал екіншісі өмірбаяндарының қай жерде екенін көрсетеді. Технологтар күн сайын  картотекалық мәліметтер береді. Яғни малдардың нөмірін көрсетеді , бұзаулаған және ұрықтандырылған күнді анықтайды және т.б.

 Мұндай жүйе күн  сайын малдарды туу бөлімінен  сауын сиыр секциясына ауысқандығын  ескертіп отырады.

 Картотет – диспетчер  өндіріс қызметіндегі мамандарға  басқа да жұмыстың орындалуына  тапсырмалар береді. Күн соңында  рапорт бойынша картотет орындаушылардың  тапсырмаларын тексереді және  мәліметтерді картотекаға енгізеді. Шаруашылықтағы зооветеринарлық  мамандар кез келген уақытта  картотет – диспетчерден ұрпақ  бере алмайтындар және буаз  сиырлар , гинекологиялық жағынан ауру малдар жайлы барлық нақты мәліметерді алуға мүмкіндігі бар.

Анализ ақпараттары негізінде ай сайынғы цехаралық сиырлардың қозғалысы туралы жоспар  бұзаулаған күндердің графиктері  құрылады. Кешен басшысына тағам мөлшеріне өзгерістер және бөлек топтап азықтандыру кезеңі туралы мәлімет береді.

Ағымдық – цехтық жүйе көп еңбекпен , әрі өте жай енгізіледі. Енгізуді тежеуші факторларға : дайындықсыз кадрлар , көптеген фермаларда  туу бөлімшесі жоқтығы жатады.

 Сондықтан цехты кезең  – кезеңмен қалыптастыру ұсынылады: секциясымен бірге туу бөлімшесі, тексеріп қарау орны және «бос  – бос емес» принципі бойынша  емдеу – суықтыру орны; құрғақшылыққа  төзімді сиыр; сауын сүтін арттыру  және ұрықтандыру және сүт  өндіру.

Ағымдық – цехтық технологиясы енгізі тәжірибесі цех бойынша мал бастарын орналастыру , цех сиырларды азықтандырудағы тағам мөлшерін негіздеу, дайындықтарды жоспарлау , біліктілікті жоғарылату және кадрларды орналастыру , малшылардың арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу , үлкен даярлық жұмыстарындағы ауыстыру жоспарын құруда аса қажет екенін көрсетті.

 Жаңа жүйені енгізбестен  бұрын әрбір цехта қанша мал  орны крек екенін анықтап алу  керек .

Шамамен мына  формула:

                                              С = × К ,

Мұндағы : С – мал орындарының саны;

                     Д – цехтегі малдардың мекендеу  ұзақтығы (күн)

                     365 – 1 жылдағы күн саны

                     К – фермадағы мал саны.

Сосын К × 100 = % (%  жалпы  мал басына )

Цехқа мал орындарының қажеттілігін есептеу арқылы бар орныдарды қайта құру арқылы ферма құрылысын салуға, ырғақты өнім өндіру  және мал қозғалыстарын қамтамасыздандыру үшін оларды жаңа механизмдермен жабдықтауға болады.

 Құрылыс – монтаж  жұмыстарын құрастырылған  және  бекітілген ретпен және жобалық  – слиталық құжатама бойынша  орындауы қажет.

Сүт фермалары мен кешендеріндегі мал табынына жайылымда бағып – күтуге бейімделген  және жоғарғы сүт өнімімен қамтамасыз ететін сиырлар түсуі қажет. Мұнда сүт фермлары , кешендері бақылау – селекциялық алаңда өнімділігі тексерілген және мамандандырылған шаруашылықта өсірілген алғаш бұзаулаған құнажын  және сиыр малдарымен, мақсатқа сай іріктеуі керек. Бұл үшін тұқымдық  - селекциялық жұмыстар өнеркәсіптерде пайдалануға жарамды малдарды құруға бағыталуы тиіс. Кешендерде малдар арасында жедел инфекциялық аурулардың таратылуына байланысты зооветеринарлық – профилактикалық іс – шараларды өткізу са маңызды мағынаға ие. Фермалар мен сүт кешендеріндегі ағымдық – цехтық жүйенің ойдағыдай жұмыстары бұл аурулардың болмауын қамтамасыз етеді. Табындарды топтастыруға бірнеше күн қалғанда сиырлардың физиологиялық күйі туралы барлық мәлііметтер арнайы карточкалар мен тізімдемелерге енгізіледі.

 Табынды топтастыруға  бір күн қалғанда  барлық кешендердің  өндірістік кеңесінде  мамандардың  жауапкершілігін анықтайды , жаңа  еңбек тәртібін түсіндіреді, жұмысшылардың  әрекеттестігі , құқықтары мен міндетері  ескеріледі және нақты орындаушылармен  ферма бекітіледі.

 Топтарды  құруға мамандар  басшылығымен барлық ферма ұжымдары  жұмылдырылады.

 Жаңа технологияға  көшуді 7 ай буаз сиырларды жинайтын  құрғақшылыққа төзімді сиырлар  цехын топтастырудан бастаған  жөн. Малдардың физиологиялық күйіне байланысты бір мезгілде топтастырады. Сонымен бірге сауын сүтті арттыру және сүт өндіру цехына құрғақ цехтан және туу бөлімшесінен өткен малдарды бағытайды.

 Фермалардың  ағымдық  – цехтық жүйеге ауысуы туралы  барлық іс – шаралар алдын  –ала  ойластырылған , анық дәлелденген , әрі қол жеткізген сүт көрсеткіштерінің  төмендеуі мен белгіленген  өндіріс  тәртібін бұзуды болдырмастай  құрылуы тиіс. Табындарды қайта  топтастыру  2 -3   күннен аспауы  керек.

 Топтарды қалыптастырғаннан  кейін , оларды цех бойынша оранластыру  іс – жүзінде картотекадағы  карточкаларда көрініс табады.

Сүт фермаларының әрбір цехы күнделікті еңбек ұжымдарына қызмет етеді , яғни өндіріс өнімі  және орындалатын жұмыстардың көлемі бойынша жоспарлық тапсырмалар жүргізіледі. Ағымдық – цехтық  жүйедегі ең тиімді форма – бөлімді ұйым. Бұл бөлімнің мүшелері мал бастарының сақталуына ұжымдық жауапкершілікпен қарайды және оның өнімділігі мен азықтарды экономикалық жұмсауға көңіл бөледі. Нақты шарттарға байланысты бөлімдер әмбебап (аралас) және мамандандырылған болуы мүмкін.

 Мамандандырылған бөлімдер  малдарды азықтандыру , туу бөлімшесіндегі  сиырларға қызмет ету , бұзаулағаннан  кейінгі сиырды сауу әдісімен  топтастырылады.

 Ал әмбебап бөлімдер  екі немесе  одан да көп мамандықтары  бар жұмысшылардың өндірістегі  жеке бөлімшелерге қызмет етуімен  топтастырылады. Мысалы , әмбебап бөлім  сауу бойынша  3 -4 оператордан  және мал күтіміне 3 оператордан  тұрады.

Өнеркәсіптің көлемі  және құрылысына байланысты бөлім жұмысына 6 -8  адам қосылуы мүмкін.

 Өндірістегі цехтық  жүйе шарттарында  басшылардың  мамандық , операторлардың міндетіне  жаңа технологиялардың ерекшеліктері  есебінен бар орындарды дамыту  қажет.

Жұмысшылар еңбектерін  мамандандыру мүмкіндігінше , мақсатқа сай олардың мамандықтары  және қызметтерімен біріктіру арқылы атқарылады.

 Қызметтермен біріктіру  негізгі жұмысшылармен (мысалы, сауатын  операторлар арасында , олардың көмекшілері  мен мал күтіміне жауап беретін  операторлар ) , сонымен қатар қызмет  көрсететін қызмет құрамының  арасында (мысалы, темір ұстасы мен  жөндеушілер , электрші мен сантехниктер) жүзеге асырылуы қажет. Мақсатқа  сай (ішінара қызметерді біріктіру) негізгі және қызмет көрсетуші  жұмысшылармен (мысалы, мал күтіміне  жауап беретін операторлар арасында , азықтарды үлестіретін механизаторлар  мен темір ұстасы мен жөндеушілер  арасында) ішінара қызметтерді біріктіру. Бұл техниканы, жұмыс күшін тиімді  пайдалануға , фермадағы , кешендердегі  барлық жұмыстарды өз уақытында  сапалы өтуі - не , еңбек  мазмұнының  жоғарылауына мүмкіндік береді.