Эндемиялық бұғақ ауруына жалпы сипаттама

1. Йод микроэлементі  организм үшін өте маңызды  галогендік химиялық элементтердің  бірі, оның тапшылығына гойторегендік  факторлар себеп болады.

2. Йодты жем мен тамаққа қосып қолданғанда міндетті түрде оның сол өнімдердегі жалпы деңгейін және радиоактивтік түрлерін анықтап алу керек.

3. Организмдегі йод мүқтаждығын толтыру үшін өнімдердегі элемент мөлшерін ай сайын бақылап отырған жөн.

Денің сау болып, түрлі  сырқат мазаламас үшін адам ағзасындағы йодтың да елеулі орны бар екен. Ендеше, жоғарыда айтылған йод жетіспеушілігінен болатын ауру түрлерінен аулақ болу үшін йодтың ағзадағы мөлшерінің қалыптылығын бақылау, йодтың азықтық өнімдерде сақталу жолдарын үнемі есте ұстау қажет екендігі өзінен өзі түсінікті.

 

2.2 ЭНДАМИЯЛЫҚ БҰҒАҚ АУРУЫН АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ КҮРЕСУ ЖОЛДАРЫ.

Аурудың негізгі белгісі  қалқанша бездің әр сатылы ұлғаюы. Алқымның алдыңғы бетінде орналасқан бұғақты басқа ісіктерден ажыратуға болатын белгі - ол ауру адамды жұтындырғызғанда бұғақ жоғары қарай жылжытылады. Бұғақтың барын анықтауда маңызды көмек беретін тексеру тәсілі ол қалқанша безді пальпациялап (сипап) қарау. Қалқанша безді тексергенде ауруды тік тұрғызып немесе отырғызып қарағанда оның иегін аздап төмендеу түсірткізген дұрыс болады. Сонда ғана қалқанша безді сипалап қарап шығуға мүмкіндік туады. Бұғақтың консистенциясы әртүрлі болады; диффузды паренхиматозды бұғақта жұмсақ келеді, коллоидты бұғақта-тығыздау. Түйінді пальпацмямен анықтау жеңіл, оңайырақ келеді. Қалқанша бездің жылжымалылығының шамалануы қабыну процестерінде немесе қатерлі ісікке айналғанында байқалады.

Тіпті ірі мөлшерлердегі  эутиреоидты эндемиялық бұғақтар әдетте жағымсыз сезімдер бермейді. Қалқанша бездің жеке учаскілері біркелкі ұлғаймағанда мойынның формасы едәуір бұзылуы мүмкін. Ондайда алқымдағы (мойындағы) қантамырлардың, нервілердің және кеңірдектің басылып қысылғандағы белгілері кейде байқалады. Ондайда аурулардың тыныс алуы тарылады, дауысы өзгереді немесе қарлығады, дисфагия құбылыстары пайда болады. Аурулар осындай асқынулардың дамығанын егжей-тегжейлі сұрағанда шағым ретінде айтып береді. Бұғақ төстің ішкі бетінде орналасқанда тыныс жолдарының, жоғары қуыс венаның, өңештің қысылу белгілері білінеді.

Диагностикасы. Бұғақтың диагнозын анықтауда қалқанша безді сканирлеудің маңызы аса зор. Бұл әдіс бездің мөлшерлерін, оның орналасуын, бездің ұлғайған, өскен, түйіндеген жерлерін анықтауға көмектеседі. Онымен қатар бұл әдіс кеуде қуысының ішінде орналасқан бұғақты және орталық көкірек қуысындағы ісіктерді ажыратуға көмегін тигізеді. Эутиреоидты бұғақта организмде негізгі зат алмасудың көрсеткіштері қалыпты цифрлардың мөлшерінде болады.

Емдеу. Эутериоидты диффузды бұғақ ауруын антиструминмен, йодтың микродозасымен, гипертиреозды формасын дийодтирозинмен, мерказолилмен, гипотиреозды түрін тиреоидинмен емдейді. Диффузды бұғақтар прогрессивті өскенде, түйінді және аралас бұғақтарға хирургиялық операциялар қолданылады.

Сақтандыру шаралары. Йодталған тұз (1 тонна тұзға 25 грамм йод), бұғақ ауруы дамып келе жатыр деген күдікті адамдарға жетісіне 1 рет 1 таблетка антиструмин беріледі.

Кездейсоқ (спорадикалық) бұғақ аурулары клиникалық тұрғысынан эндемиялық бұғақ ауруларынан ешбір айырмашылығы жоқ, бірақ олардың пайда болуы эндемиялық ошақтарсыз болады. Әйелдер мен еркектердің бұл аурудағы қатысы 2;1-ге тең. Емделуі қиынырақ.

 

2001-2003 ж.ж. аралығындағы  әндемиялық зоб ауруымен ауырған  балалардың статистикасы

 

2001-2002 ж.ж. аралығындағы әндемиялық  зоб ауруымен ауырған жасөспірімдердің  статистикасы

 

2001-2003 ж.ж. аралығындағы әндемиялық  зоб ауруымен ауырған ересек  адамдардың статистикасы

 

2001-2003 ж.ж. аралығындағы әндемиялық  зоб ауруымен ауырған жалпы  адамдардың статистикасы

 

Қорытынды

 

А.П.Виноградовтың 1982 ж. еңбектеріне  қарағанда адамның организміне керекті йодтың балансы өсімдіктер, дәндер арқылы жердің топырағынан келеді екен. А.П.Виноградов пен Е.В.Менжинскаяның зерттеулеріне қарағанда эндемиялық бұғақ аурулары бар аудандар табиғатта йодтың жетіспеуі және күнделік организмге керекті норманың минимумынан (0,00004г.) төменгі деңгейде йодты пайдалану қалқанша бездің бірте-бірте өсіп-өніп ұлғаюына апарады. Бұл ұлғаю қалқанша без тканьдерінің йодтың жетіспеуіне бейімделуі болып саналады. Міне осы себептен қалқанша безінің эндемиялық бұғақ ауруы пайда болады. А.П.Виноградов пен оның әріптестерінің деректері бойынша бұғақ эндемиялары жер қыртысының белгілі бір зонадағы топырақтарымен әсіресе күлгін топырақ (йодзолистая почва) және соғыс ұқсас топырақтарымен байланысты. Бұл мәселені Қазақстанның белгілі бұғақ эндемиясы бар аудандарда медицина ғылымының докторы Б.А.Айдарханов зерттеп шыққан.

Қорыта айтқанда эндемиялық бұғақ ауруларының негізгі этиологиялық факторы болып белгілі бір географиялық ауданда йод жетіспеуі және сонымен байланысты организмде йод алмасуының бұзылуы болып саналады. Мұнымен қатар барлық эндемиялық ошақтарда, бұғақтың қай түрінде болмасын тұрмыстағы санитарлық-гигиеналық жағдайдың нашарлауы да негізгі себепкердің бірі болуы күмәнсіз. Ауасы жеткілікті тазартылып отырылмайтын, суық, ылғалды баспаналар, таза ауаның жетіспеуі, кірленген, былғанған ішетін сумен қамтамасыз етілетін жерлер, сапасы нашар тағамдар - міне осылардың бәрі адамның жалпы организміне зиянды әсерін тигізеді. Солардың байқалатын.

Қазақстан жерінде эндемиялық бұғақ аурулары 1939 жылдан- зардабынан адамның организмі йодтың жетіспеуіне, инфекцияларға, бұғақ ауруларының басқа да этнологиялық факторларына өте сезгіш-қабылдағыш болып кетеді.

Бұрынғы Кеңес Одағында бұғақтың эндемиялық ошақтары Ладога көлінің аймағы, Еділ өзенінің бас жағында, Алтайда, Оралда, Кавказда, Орта Азияда, Қазақстанның таулы жерлерінде, Шығыс Сібірдің көптеген жерінде 1972 жылға дейін бірталай экспедициялар арқылы зерттеді. Солардың арқасында эндемиялық бұғақ ауруларының ошақтары Алматы облысының Жамбыл ауданында (1939-1940 ж.ж.), Оңтүстік Қазақстан облысының бұрынғы Бостандық (1950 ж.), Түлкібас (1952 ж.), Жаңақорған (1949 ж.), Семей және Шығыс Қазақстан облыстарының кейбір аудандарында, Ертіс өзенінің жағалауларында, Семей атом полигонының маңайында (1958-1970 ж.ж.) анықталды. Бұл эндемиялық ошақтарда күрделі профилактикалық және емдеу жұмыстарын жүргізу қажет. 1952 жылы Алматыда Эндемиялық бұғақ ауруларымен күресетін Республикалық диспансер жұмыс істейді. Эндемиялық бұғақ ауруларымен күресуге 1949 жылдан бастап қазақ Ғылым Академиясының хирургия институтында ғылыми проблема жоспарланған. Ол проблеманың жетекшісі академик А.Н.Сызганов болатын. Сол жылдар Қазақстандағы эндемиялық бұғақ аурулары жөнінен ондаған ғылыми еңбектер шықты. Қазақстан көлемінде жүргізілген шаралардың арқасында және Ұлы Отан соғысынан кейінгі бірте-бірте жақсарған халық тұрмысының нәтижелерінде республика бойынша эндемиялық бұғақ ошақтары біртіндеп жойылған, бірақ қазіргі уақытта осы аурумен ауырған адам саны өсіп келе жатыр.

Эндемиялық бұғақтар ошақтарында халықтың 18 пайызға дейінгісі аурады. Оның ішінде 20 мен 40 жас аралықтарындағылар көбінесе аурады. Әйелдар еркектерге қарағанда бұғақ ауруымен 10 есе жиі аурады. Сонымен бұғақ эндемиясының этнологиялық негізгі себебіне белгілі бір географиялық зонада йодтың жетіспеуі болып табылады.

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

 

1.Қ.С.Рымжанов, И.М.Төленбек «Адам мен жануарлар физиологиясы».

2. М.Құланбаев «Факультеттік хирургия»,

3. Ж.Н.Нұрғалиев, С.Т.Төлеуханов «Эндокриндік жүйелер физиологиясы». Алматы 2000 ж.

4.А.А.Трушина «Что такое эндемический зоб». А.-А. Қазакстан 1978 г.

5. «Физиология и патология щитовидной железы». Ташкент, 1966

6. Шурыгин, Д.Яковлевич и С.Е.Попов. «Пособие по клинической эндокринологий». Медицина, Ленинград-1968 г.

7.Л.Н.Аносова «Краткая эндокринология».

8.Н.Ю.Бомаш  «Морфологическая диогностика заболеваний щитовидной железы». Медицина 1981 г.

9. Заграфски, Страшимир. «Эндокринная хирургия». Медицина и физкультура 1977 г.

10. Б.А.Атчабаров «Очерки профессиональной эндокринологий», Алматы-Ғылым 1991 г.

11. В. В. Потемкин «Эндокринология».

12. Б.В.Алешина «Руководство по эндокринологий». Медицина 1973 г.

13. Л.С.Славина «Заболевания эндокринных желез». Медицина 1984 г.

14. Н.Т.Старкова «Клиническая эндокринология».

15. П.И.Федорова, Э.Г.Бабаджанова «Вегетативно-сосудистая при токсическом зобе». Ташкент, Медицина 1975 г.

16. Б.В.Петровский, В.С.Семенов. «Клиника и хирургическое лечение тиреотоксического зоба». Медгиз 1961 г.

17. А.А.Атабек «Радиоактивный йод в терапий тиреотоксикозов» Медгиз 1959 г.

18. «Жаршы», журналы 2003 ж.

19. «Жаршы», журналы 1996 ж.

20. «Денсаулық» журналы 1996 ж.

21. «Денсаулық» журналы 1999 ж.

22. «Денсаулық» журналы 1997 ж.