Физиология ғылымының мақсаты және міндеттері жайлы түсіндіріңіз

17.Қарындағы ас қорыту.Қарын  сөлінің бөліну кезеңдерін түсіндірініз.

Ас қорыту-күрделі физиологиялық  процес.Ас қорыту жолына түскеннен  кейін механикалық және химиялық өңдеуден өтіп,қанға және лимфа сұйықтарына  сіңіп отырады.Қарын-ас қорыту каналының  ең бір кең бөлігі.Оның сыйымдылығы  үш литрге дейін барады.Қанның сыртқы пішіні мен көлемі қарынға келіп  түскен астың көлеміне байланысты болады.Өңештің  қарынға құйылатын жерінде және қарыннан ұлтабарға өтер жерінде  тамақтың өтуін реттеп тұратынсфинктер  орналасқан.Қарынның қабырғасында көлденең орналасқан қатпарлы келген қабаттары  болады. Қарын құрсақ қуысының жоғарғв  жағвнда орналасқан. Оның күмбезі  сол жақта, қабырғалардың ішкі бетінде, пилорус оң жақта бауырдың астында  орналасқан. Қабырғасы жалпы ішек қарын түтігіне тән үш қабаттан, ішкі шырышты, ортаңғы бірыңғай салалы ет, сыртқы серозды қабықтан тұрады. Қарынның шырышты қабғында көлденең созылған қатпарлар, ойық және жазық  жерлер бар. Онда қарын бездері орналасқан, безде түрлі без жасушалары гландулоциттер сөл ферменттерін, айнала қоршалған  гландулоциттер тұз қышқылын, қосымша  жасушалар шырышты зат муцин  шығарады. Осы жасушалардан бөлінген заттар қарын сөлінің құрамына кіреді. Қарынның пилорус бөлігінде айнала қоршалған гландулоциттер болмайды, сондықтан сөл реакциясы қышұылды емес, сілтілі не бейтарапты болады. Қарын етінің жиырылуына байланысты қоректік зат ас сөлімен араласып қорытылу процесін жеңілдетеді.Ас қорыту процесіне бірнеше ферменттер қатысады.Қарын  сөлі пепсин ферменті одан сүт белоктарынан  жай белоктар ыдырап шығады және химозин  ферменті одан майлар-ол сүтті ірітіп сүзбеге айналдыру Глицин және май  қышқылын ыдыратады. Және де липаза ферменті де жатады.Қарын сөліндегі басқа  ферменттер белоктар мен сүт құрамындағы  майларды қорытуға қатысады.Қарында  ас қарын сөлі арқылы бөлінген ферменттердің  әсерінен ыдырап,өте жай түріне айналады.Қарында  тек аз ғана су,глюкозалар және минералды  тұздар сіңіріледі.

18.Ми,оның бөлімдері,қызметі.

Ми шығуына,құрылысына атқаратын  қызметіне байланысты екі үлкен  бөлікке бөлінеді.Олар ми бағанасы және алдыңғы ми.Алдыңғы миға аралық ми және үлкен ми жатады.Ал ми бағанасына сопақша ми,артқы ми,ортаңғы ми.Ми бағанасының атқаратын қызметтері:әртүрлі  мінез-құлық іс-әрекетті реттеп,қамтамасыз етуші рефлексті ұйымдастырады;өткізгіш қызмет атқарады.Сопақша ми-ұзындығы 25мм жұлынның жалғасы.Әр түрлі рефлекстер іске асырылады.Қорғаныш рефлексі-құсу,түшкіру,жөтелу,жас  бөліну,қабақты жабу.Бас миының құрылымдары  көпір,ортаңғы ми,мишық,таламус,гипоталамус  және үлкен ми қыртысының сопақша  мимен екі жақты байланысын іске асырады.Осындай күрделі байланыста болуы сопақша ми қаңқа еттерінің  тонусын реттеуге вегетативтік және жоғарғы интегративтік қызмет атқарады,сенсорлық  тітіркендіруге талдау жасауға қатысады.Көпір  сопақша мидан жоғары орналасқан,сезгіштік,өткізгіштік,қозғалыштық  және интегративтік рефректорлық қызмет атқарады.Ортаңғы ми-төрт төмпешіктен  және оның аяқтарынан тұрады.Ортаңғы  мидағы ең ірі ядроларының бірі қызыл  ядро,қара зат,көз қимылдатушы және шытырын нервтерінің ядросы,сонымен  бірге торлы формация ядролары бар.Аралық ми-үшінші қарынның қабырғалары аралық мидан тұрады.Эмбриональды даму кезінде  ол алдыңғы ми көпіршігінен пайда  болған.Таламус-иіс сезу жолынан  басқа барлық сезгіш сигналдар мидың  жоғары қыртысына тек таламокортикалды жол арқылы өтеді.Ауруды сезетін  ең жоғары орталық.Гипоталамус-аздаған  ядродан тұрады,олар гипофизге жақын  мидың табанында орналасқан.Алдыңғы  ми-базалды  нерв түйіндері және ми жарты шарлары жатады.

19 . Гемолиз,  оның түрлері. 

Гемолиз (грекше haіma –қан, lysis – еру) –эритроциттің қабығы жарылып немесе еріп ішіндегі гемоглобиннің 00плазмаға шығуы. Мұны гемолизденген қан деп атайды. Ол әдетте мөп-мөлдір. Түсі қызыл лак тәрізді, сондықтан ол қанды лак тәрізді қан деп атайды. Әсер ететін факторлар түріне қарай гемолизді бірнеше түрге бөлуге болады:Физиологиялық гемолиз - сау адамда болады.Денедегі ескірген эритроциттер жарылып,олардың орнына сүйек кемігінен шыққан жас эритроциттер қанға түседі.Эритроцит 120-130күн жасайды.Ескірген эритроциттердің біразы бауырда,көпшілігі көкбауырда гемолизденеді;Осмостық гемолиз - эритроциттің ішімен сыртындағы осмостық қысым айырмашылығынан тұрады. Қанға осмостық қысым аз ерітінді құйса,эритроциттің ішіне су кіреді де, ол ісінеді,судың кіруі тоқтамаса эритроциттің қабығы жарылып,ішіндегі гемоглобин сыртындағы ерітіндіге шығады. Cөйтіп қан гемолизге ұшырайды;Химиялық гемолиз - эритроциттің липоид пен белоктан тұратын мембранасын ерітетін химиялық заттардың (сірке қышқылы, эфир, хлороформ, сілті)әсерінен болады;Биологиялық гемолиз - ішек құрттары мен жануарлар бөліп шығаратын не өсімдіктерден алынатын улы заттар –гемолизиндердің әсерінен болады. Гемолизденген қанның өзі улы. Сондықтан денедегі қанның нобайы гемолизге ұшыраса, гемолитикалық шок пайда болып, адам өлуі мүмкін;Термиялық гемолиз - қанды біресе жылытып, біресе суытқан кезде болады, әсіресе бұл мұздаған қанды еріткенкенде кездеседі. Кейбір пікірге қарағанда мұз кристалдары эритроцит қабығын жарақаттап жыртады;Механикалық гемолиз - қанды шайқап араластыру, сілку салдарынан эритроцит мембранасы зақымданады (жыртылады).Демек, ыдыстағы қанды бір жерден екінші жерге апарғанда оларды шайқамай абайлап тасу керек;Элетрлік гемолиз - электрдің әсерінен болады.Сәуле энергиясы мен ультродыбыс та электр күші эритроцит қабығын, тканін үзіп жарады.Эритроциттердің осмостық резистенттілігі:минималдық – 0,42-0,48% NaCl максималдық – 0,32-0,34 % NaCl. Эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ) ерлерде – 1-10 мм/сағ. әйелдерде – 2-15 мм/ сағ. Қабыну үрдістері кезінде ЭТЖ артады, жүктілік кезінде 45-50 мм/сағ. дейін жетеді.

20. Қанды ұйытушы факторлардың  схемасы. Қанның ұюы (гемостаз, коагуляция) – қан сұйық түрінен қоймалжың ұйынды – тромбқа ауысатын биологиялық және биохимиялық үрдіс. Тромб тамырды тығындап, қан кетуді тоқтатады.Қанның ұю кезеңдері:Алғашқы кезеңі (тамырлық-тромбоциттік гемостаз)Коагуляциялық гемостаз.Соңғы кезеңі (ретракция, фибринолиз) Қанның ұюында плазмалық және тромбоциттік факторлар қатысады.Қан ұюының плазмалық факторлары:

I - Фибриноген

II - Протромбин

III – Ұлпалық фактор

IV - Са²⁺

V, VI - Ас-глобулин, проакцелерин

VII - Проконвертин

VIII - Антигемофилдік глобулин  А

IX – Кристмас факторы,  Антигемофилдік глобулин В

X - Стюарта-Проуэра факторы

XI – Тромбопластинніңплазмадағынегізі

XII – Хагемана факторы

XIII – фибрин тұрақтандырушы  фактор, фибриназа, плазмалықтрансглутаминаза,  фибринолигаза

XIV - Белок С(Флетчер)

XV – ФиджеральдФложе

Тамырлық-тромбоциттікгемостаз:Тамырлардыңрефлекстіктарылуы.Тромбоциттердіңжарақаттанғанжергежабысуы (адгезиясы). Тромбоциттердіңқайтымдыагрегациясы. Тромбоциттердіңтұрақтыагрегациясы.Тромбоциттіктромбтыңнығыздалуы (ретракциясы).

21.Бұлшықет  жиырылуыныңтүрлері

. І.Еттіңжиырылуыбелгілібіржағдайға  (тәуелділігіне) байланысты:

1. изометриялық режим;2. изотониялық режим.3. ауксотониялық режим.

II. Сандық жағынан, олар:1.бұлшықеттің дара жиырылуы;2.жинақы бұлшықетжиырылуы:  а) шала жинақталу;б) толық жинақталу.3.тетанус (немесесіреспе): а) тісті тетанус; б) тегіс (жайпақ) тетанус.

Еттің дара жиырылуы–жеке  импульс әсерінәтижесіндепайдаболады.

1.  Латенттік (жасырын) кезеңі  – 0,01 сек;

2.  Жиырылукезеңі – 0,05 сек;

3.  Босаңсу кезеңі – 0,05-0,06 сек.

Тетанус – бұлжиітітіркендіргішкебұлшықеттіңұзақжәнекүштірекжиырылыпжауапберуі.I. Тісті тетанус   төменгіжиіліктітітіркендіргішәсереткендепайдаболады (10 – 20 Гц).II. Тегіс тетанус жоғарыжиіліктітітіркендіргішәсереткендепайдаболады  (↑ 20 Гц).Оптимум – бұлеңжоғарытетанустытудыратынтітіркендіргішжиілігін (оптималды) айтамыз. Пессимум – бұлтөмен тетанус тудыратынеңжиітітіркендіргіштіайтамыз. БұлшықеттіңжиырылумеханизміТітіркендіру→ Әрекетпотенциалыныңпайдаболуы→ Оныңжасушамембранасы мен талшықтардыңкөлденеңтүтікшелерібойыменөтуі→ Саркоплазма ретикулумцистерналарынан Са²⁺иондарыныңбосапшығуыжәнеолардыңмиофибриллдергеенуі→ Са²⁺ионыныңтропонинменбайланысы→ Тропомиозинніңдеформа-циясы→ Көлденеңкөпіршелердіңбелсенді актин орталықтарыменбайланысы→ Актин жіпшелерініңжылжыуы, яғнимиофибриллдерқысқарады→ Кальций насосыныңбелсенуі→ Саркоплазмадағы бос Са²⁺ иондарының концентрациясының төмендеуі→ Көлденеңкөпіршелердіңбосауы→ Миофибриллдердіңбосаңсуы.

22. Дәмсезуанализаторыныңфизиологиялыққызметі

Дәмсезумүшесіауыз қуысына түскен заттың дәмін қабылдайды. Дәмсезурецепторларытілдіңұшында, артқыбөлігінде, жиегінде, жұмсақтаңдайда, жұтқыншақтыңартқыжағындаорналасады. Дәмсезурецепторларытағамныңхимиялыққұрамынжақсысезеді. Әсіресетәтті, ащы, тұзды, қышқылдыңәсерінсезеді. Тілдіңсілемейліқабықшасындадәмсезуемізікшелері мен бүртіктеріболады. Бүртік жасушаларының ұшында 40-50-дей жіңішке түтікшелер орналасқан. Тамақзаттарыдәмсезужасушаларыныңтүтікшелерінтітіркендіреді. Қозудәмсезурецепторларынантілгекелетін жүйке талшығы арқылысопақшамиға, оданортаңғымидағыкөру төмпешіктері мен ми қыртысынаберіледі. Тілдесезімталрецепторларбіркелкіорналаспайды. Мысалы, тілдіңұшытәттіні, артқыбөлігіащыны, жиегіқышқылды, ұшы мен жиегітұздынысезеді. Кейінгізерттеулербойынша, тілдіңтүбіндеорналасқанрецепторлардыңащвтітіркендіргіштергесезімталдығы,ионыіұшындағыларғақарағанда, тек 6 есе, ал бүйіріндегірейепторларменсалыстырғанда 4  есеғанажоғарыекендігі көрсетіліеді. Рецепторлардыңұқсастітіркендіргіштердіжіктепайырабілуқабілетінажыратусезімталдығыдепатайды. Адамдадәмсезіталдығыныңәркелкіабсолюттіктабалдырығыболады. олорганизмніңәртүрліжағдайларынабайланысты. Тітіркендіргішұзақәсереткендедәмталдағышыоғанбейімделіпалады, яғнмионың сезімталдығы төмендейді. Талдағыштар бәрінен де тәттіжәнетұздытітіркндіргіштергетезбейімделеді. Ал қышқыл, әсіресеащытітіркендіргіштергебейімделісіөтебаяуөтеді. Бірнешетітіркендіргіштерқатарнемесебіріненсоңбіріәсереткендеқарама-қарсыдәмтүйсігітуадыжәнеолараралассезіледі. бұлалмасыпбейімделуболыптабылады. тұздығабейімделутәттігебейімделуқышқыл мен ащығасезімталдықтыарттырады. Сондықтантұздытамақтанкейінтұщысутәттілеуболып, ал тәттітамақтанкейіналма,тжүзімедәуірқышқылболыпкөрінеді. Бірнешедәмдізаттардыараластырғанда, қоспақұрамынакіретінзаттардыңдәміненбасқажаңатүйсікпайдаболады. Эволюциялық даму кезіндедәмсезутағамдыталғаунемесеқабылалмаумеханизміретіндеқалыптасады. Табиғижағдайдадәмсезутүйсігітағамменқатарісиіссезу, тактильді және жылулық түйсіктерімен қоса жүреді. Жасұлғайғансайынажыратусезімталдығыкемиді. Дәріқабылдау, темекішегудәмсезімталдығын төмендетеді. Оныңжойылыуы- агевзия, кемуі- гипогевзия, ал қалыптантысқаіуесболушылық-парагевзиядепаталады.  

23. Адам физиологиясы  пәні, міндеті. Физиология ғылымы біртұтас ағзамен, және оның жеке бөліктерінің тіршілік әрекетін, қызметін зерттейтін биология ғылымының бір саласы. Ол жедел дамып келе жатқан ғылым. Физиология организм жүйелері мен ағзаларының бір біріне әсерін, өзара байланысын және сыртқы ортамен қарым қатынасын тексереді. Фтз.я ғылымы ауру адамның ағзаларында болатын патологиялық процестердің шығу тегін, сипатын, себебін анықтауда да үлкен үлесін қосады. Сонд.да физ.я медицина ғыл.ң теориялық негізін құраушы деп қарастырамыз. Физ.я ғылымы даму жолында көптеген тірліктерді тексере келе, табылған зерттеу әдістерімен физиологиялық құбылыстарды  анықтау арқылы практикалық медицинаны байытып, оның жетілуіне ерекше ықпалын тигізді. Осы туралы, Павлов Медицина тек қана физиологиялық деректермен күннен күнге толықтырылып, отырғанда ғана адам денесіндегі бұзылған механизмдерді дәл тауып, дұрыс емдей алады, яғни шын мәнінде өз мақсатын орындайды, деді. Физиол.ң дамуына өте маңызды үлес қосқан Аль Фараби ат.ғы Қазақ ұлттық универс.ң білім мен ғылымға еңбегі сіңген қызметкерлер, белгілі профессорлар: Авазбакиева, Төлеуханов, Н.Т.Торманов, С.С.Маркеева, және т.б болатын. Физиол.ң мақсатттары: Организмнің және оның әрбір құрылымының қызметін ұғыну арқылы болашақ мамандардың әрекеттік және клиникалық ойлау қабілеттерін жетілдіру; Физиол.қ зерттеу әдістерін үйрету арқылы әрекеттік диагностика дағдыларын қалыптастыру;Әрбір адамға денсаулық деңгейін анықтау мен бағалау және нығауту тәсілдерін үйрету

24.  Газдардың қанмен  тасымалдануы. Тірі организмдетіршілікке қажетті газдар өкпеден тінге, тіннен өкпеге жеткізіледі. Оттегі мен СО, азот қанға атмосфералық ауадан енеді. Өкпеде оттегі ауадан қанға қарай, СО.нан альвеолаға өтеді. Ал тінде, керісінше, оттегі қаннан тінге, СО тіннен қанға өтеді. Газдардың қай қайсысы болса да, хим.қ қоспа және бос ертітінді күйінде кездеседі. Қандағы газдардың, әсіресе, еріген газдардың жалпы көлемі, олардың атмосферадағы меншікті қысымына байланысты. Оттег.ң меншікті қысымын жоғарылатса, ол қанда көбейе түседі. Ал капилляр эндотелийінен тек еріген газ өтетіні белгілі, осыған орай оттегі тінге де көбірек өтеді. деммен бірге шығатын ауа мен альвеолалық ауадағы оттегі мен СО мөлшерін салыстырсақ деммен шыққан ауада оттегі көбірек, СО азырақ. Белгілі бір тін мен қан құрамындағы газдардың алмасуы тәртібін білу үшін алдымен қандағы газдардың физикалық жайы мен мөлшерін, кернеу күшін анықтап алу қажет. Әрбір газ қанда еріген не хим.қ жолмен байланысқан күйінде кездеседі. Биологиялық мембрана арқылы тек еріген газдар өтеді. Газдар қан айналысының үлкен және кіші шеңберіндегі капиллярлардан бір тәртіппен өтеді, сонд.өкпеде н.е белгілі бір тінде өтетін газ алмасуын қарауға болады. Әрбір газ бір н.е бірнеше қабатты мембранадан өте алады.қандағы жалпы қан қысымын И.М.Сеченов анықтаған. Әр газдың меншікті қысымы қанда кернеу күшіне тең болса, сұйықтықта және ерітінді үстінде газ тепе теңдігі пайда болады. Газдың еруі ерітіндінің құрамына, сұйықтық үстіндегі қалпында сақталған газдардың көлемі мен мөлшеріне, ерітіндінің температурасына, және газ табиғатына байланысты.

25. Көру анализаторының  физиологиялық қызметі.Көру талдағышы адам мен жануар үшін аса маңызды сезім мүшелерінің бірі. Ол барлық сезім мүшелерінің миға келетін мәліметтің 90прецентін жеткізеді. Көзге ілінген заттардың кескіні торлы қабыққа түсіп ,сондағы қабылдағыштарды қоздырады. Сөйтіп, қозу толқындары ми қыртысындағы кору талдағышының жоғарғы бөлімініне жетіп талданады. Жарық сезетін топлы қабыққа жеткенше жарық сәулесі бірнеше мөлдір беткейлерден өтеді. Көздің ішіндегі жарық сәулелерінің сынуы оның қисық және сыну көрсеткішімен анықталады. Көз алмасының үш қабықшасы бар, олар көз ұясында орналасқан. Оны сыртынан ақ қабықша(склера) қаптайды, склераның артқы жағында тесік болады, ол арқылы көру жүйкесі енеді. Алдыңғы бөлімі мөлдір қасаң қабыққа өтеді. Ақ қабықшадан соң тамырлы қабықша орналасақан. Оның алдыңғы бөлігі нұрлы қабық деп аталады, ал торлы қабық, көздің ішкі үшінші қабықшасы. нұрлы қабықтан кейін екі жағы да дөңес, мөлдір линза көз бұршағы орналасқан. Көздің ішкі қуысын шыны тәрізді дене толтырып тұрады. Торлы қабық көп қабатты, көздің ішкі қабығы. Онда көру талдағыштары таяқша мен құтышалар орналасқан. Олар байланысқан нейрондарда қозу шығарады, осы жасушалар көздің негізгі жүйке жүйесін құрастырады, ол арқылы көру ақпаратын мида орналасақан орталыққа жеткізеді және оның талдануы мен өңделуіне қатысады. Көру жүйкесінің көз алмасына кірген  жерінде жарық қабылдағыш жасушалар болмайды, сонд.ол жарықты сезбейді, осы жерді соқыр нүкте д.а.көздің торлы қабығында жарық түскенде, оңып кететін, жарық сезгіш пигмент болады. Торлы қабықтағы таяқшада родопсин н.е пурпур пигменті түз.ді. ал құтышаларда(сауытшалар) иодопсин бар. Көру талдағышының бірінші жобаланыстық аймағы, заттың қарапайым белгілерін ,екіншісі, күрделі белгілерді іріктеп ажыратуға, және тануға мүмкіндік береді. Ал үшінші ұласаұан аймағы ми қыртысының шүйде, самай және артқы төбе бқлімдерінде орналасқан.