Электр энергиясын ондиру

Біздің заманымызда қоғамның өндірістік қүштері дамуының ең басты көрсеткіші - өндіріс және энергия тұтыну дәрежесі. Сонда жетекші рөл атқаратын  электр энергиясы – энергияның әмбебап  және пайдалануға ыңғайлы түрі. Егер энергия тұтыну дүние жүзінде 25 жылда (шамамен) екі есе артады десек, электр энергиясын тұтыну орта есеппен 10 жылда  екі есе артады. Бұл – энергия  ресурстарын жұмсаумен байланысты процестер саны үсті-үстіне электр энергиясына көшеді деген сөз.

Электр энергиясын өндіру. Электр энергиясын үлкенді-кішілі электр станцияларында негізінде электр механикалық индукциялық генераторлар арқылы өндіріледі. Электр станциясының негізгі екі түрі бар:жылу және гидроэлектр станциялары. Бұл электр станциялардың бір-бірінен айырмашылығы генератордың роторын айналдыратын қозғалтқыштарының әр түрлілігінде.

Жылу  электр станцияларында энергия көзі ретінде мынадай отындар пайдалынылады: көмір, газ, мұнай, мазут, жанғыш сланец. Электр генераторларының роторын бу және газ турбиналары не іштен  жану қозғалтықышы айналдырады. Ең үнемділері жылулық бу турбиналы ірі электр станциялары (қысқаша  ЖЭС)

Соңғы уақытта  электр энергиясын үнемдейтін шамдар әлемнің көптеген елдерінде қолданысқа еніп жатыр. Осы орайда оның  денсаулыққа тигізетін әсері туралы түрлі пікірталас туып жүр. Экономикалық жағынан тиімді болып табылатын бұл шамдардың зиянды жағы да аз емес. Құрамы қауіпті химиялық сынаптан тұратын шамның бұл түрі шағылар болса, өмірге қауіп төндіреді. Ендеше, электр энергиясын үнемдеуге арналған люминесцентті шамның зиянды жақтарына нақтырақ тоқталып өтсек:

1. Энергия үнемдегіш шамдар қыздыру шамдарына қарағанда қысқа толқынды, әрі көк компоненттерге толы болып келеді. Бұл қысқа толқындар көздің торлы қабығының рецепторын зақымдайды, сонымен қатар, көздің көру қабілетінің төмендеуіне алып келеді.
2. Шамның жоғарғы қуатпен жарқырауы көру мүшесі арқылы орталық жүйке жүйесіне артық салмақ түсіреді. Өкінішке орай, энергия үнемдегіш материалдарды қолдану барысында мұндай жарқыраулардан құтылу мүмкін емес. Сол себепті басы жиі ауыратын адамдар үшін мұндай шамдар тиімсіз, әрі ол бас ауруының жиілігін одан сайын күшейте түседі.
3. Шамнан түсетін көк жарықтың құрамындағы гипофиз бен мелатониниммундық және эндокриндік жүйенің бұзылуына алып келеді.
4. Люминесцентті шамдар жарықты бірқалыпты таратпайды. Сондықтан да бөлме ішіндегі дискомфорт бұзылып, адам өзін жайсызсезінеді. Оны күнделікті тұрмыста өзіміз де байқап жүрміз. Люминесцентті шамдармен жарықтандырылған бөлмелерде ұзақ отырған кезде  адамның ұйқысы келіп, басы ауыра бастайды.
5. Электр энергиясын үнемдейтін шамдардың құрамында өте қауіпті химиялық сынап болады. Бұл элемент шам сынған кезде ауаға таралып, адам денсаулығына, қоршаған ортаға  үлкен зиян әкеледі. Нәтижесінде адамның жүрегі айнып, басы айналады.

Шыны шамдардың орнын басқан люминесцентті шамдардан келер зиян аз емес екенін көрдік. Әлемнің көптеген елдерімен салыстырғанда бұл шамдарды қолдану біздің елімізде тиімсіздеу болып келеді. Себебі, бұл шамнан келетін басты қауіп − сынапты залалсыздандыру жұмыстары Қазақстанда мүлде қолға алынбаған. Жарамай қалған мұндай шамдарды халық бізде ашық қоқыс жәшігіне лақтыра салады. Оның ішіндегі сынап қоршаған ортаға оңай шығады. Шет елдерде люминесцентті шамдарды тастауға арналған арнайы жәшіктер кез келген жерден табуға болады және мұндай қоқыс жәшіктерін тазартуға арналған арнайы машиналар да жұмыс жасайды.