Жұмыстың идеясы қайта жаңартылатын энергия көздерін пайдалана отырып арзан және экологиялық таза энергияға қол жеткізу

Өндірістік үдерістің қауіпсіздігі — өндірістік үдерістің нормативтік-техникалық құжаттамада белгіленген жағдайларда еңбек қауіпсіздігінің талаптарына сәйкестігі.

«Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы»  ҚР Заңы (04.05.10 ж.) бойынша қауiптi өндiрiстiк объектiлерге:

- тұтанғыш – қалыпты  қысым және ауамен қосылу жағдайында  тұтанғыш болатын және қайнау  температурасы қалыпты қысым  жағдайында 20 немесе одан төмен  Цельсий градусын құрайтын зат;

- жарылғыш - сыртқы әсердiң  белгiлi бiр түрлерi кезiнде жылу  бөлiп, газ құрап, өздiгiнен жылдам  тарайтын химиялық өзгерiстерге  ұшырай алатын зат;

- жанғыш – өздiгiнен  тұтанып, сондай-ақ от алдыру  көзiнен от алып, оны алып тастағаннан  кейiн өздiгiнен жанатын зат;

- тотықтандырғыш – жануға  көмектесетiн, тұтануды тудыратын  және (немесе) тотықтандыру-қалпына  келтiрудiң экзотермиялық реакциясы  нәтижесiнде басқа заттардың тұтануына  себеп болатын зат; [3]

Зиянды өндірістік фактор — оның әсері қызметкердің сырқаттануына немесе еңбекке қабілеттілігінің төмендеуіне әкеп соқтыруы мүмкін өндірістік факторлар болып табылады. Зиянды факторлар мысалдары ауадағы зиянды қоспалар, қолайсыз метеорологиялық жағдай, шу, діріл, сәулелі жылу, иондалған және лазерлік сәулелену болып табылады.

Су жылытатын қазандықтарының  қызмет көрсетуге арналған барлық мерзiмiнде  қауiпсiз болуын қамтамасыз ету үшiн  бар тәуекелдердi назарға ұстай  отырып тиiстi түрде жоспарлануы  керек. 
     Су жылытатын қазандықтары пайдалану, тасымалдау, монтаждау және олардан жобаланған ауытқулар кезiнде туындайтын жүктемелердi есепке алу арқылы есептелiнедi. Бұл жағдайда мынадай факторлар есепке алынады:

     -ішкі және сыртқы қысым;

     -қоршаған ортаның температурасы және жұмыс ортасының температурасы;

     -жұмыс шарттарындағы  және жабдықтың құрамындағы салмақты  сынау шарттарындағы статистикилық  қысым;

     -құбырлардан,  бекітулерден, тіреуіштерден тағы  басқалардан берілетін реактивті  күштер (қарсылық);

     -ауыспалы жүктеме,  тоттану, эрозия және тағы басқалар  кезіндегі шаршау;

     -қайта өңдеу  және технологиялық үдерістер  тұрақсыздығының салдарынан пайда  болатын химиялық реақциялар;

     -пайдалану  үдерісі кезінде материалдардың  механикалық қасиетінің өзгеруі.

Қазандардың қауіпсіз жұмыс  істеуін қамтамасыз ету үшін, олар керекті бакылау-өлшеу құралдарымен (деңгейін көрсететін құралдармен, манометрлермен, сақтық клапандарымен) жабдықталады.

Қазанның негізгі қауіпті факторларына мыналар жатады:

• шу мен дірілдің жоғары деңгейі;
• бу кысымының шектен тыс көтерілуі;
• қазанның ішкі қабырғаларында қақ пайда болуы және оның қатты қызуы;
• қорғалмаған жылжымалы элементтер;
• қазан және оның бөлшектерінің тозуы;

бақылау құралдарының жоқтығы  немесе жарамсыздығы тағы басқалар.

Шу деп адамға қолайсыз әсер ететін барлық дыбысты атайды. Шу жиілігі мен қарқындылығы әртүрлі дыбыстардың үйлесімі болып табылады. Шу адам денсаулығының нашарлауының, жаңа ұрпақтың даму деңгейінің төмендеуінің, адамның әлеуметтік және кәсіби белсенділігінің кемуінің бір себебі болып табылады. Бұл фактордың әсер етуінің салдарынан қоғамның жоғалтатын нәрсесі көп-ақ. Соның кесірінен өнеркәсіп жыл сайын 5% еңбек қорын жоғалтады, ал әрбір 10 дБ шу деңгейі ұлғайғанда жұмыс қабілеттілігі 10-12% кеміп, жылына бір жұмысшыға жұмсалатын шығын 25% артады. Демек, адамды шудан қорғау мәселесінің маңызы өте зор.

 Көптеген зерттеулер  бойынша белгілі, шу жалпы биологиялық  қоздырғыш болып табылады, белгілі  бір жағдайда адамның барлық  органына және жүйесіне әсер етуі мүмкін. Қарқынды шу күн сайынғы әсер ету кезінде кәсіптік аурулар - құлақ мүкісінің пайда болуына әкелуі мүмкін. Өте үлкен дыбыс қысымы кезінде құлақ жарғағын жарып жіберуі мүмкін. Есту мүшесі үшін барынша қолайсыз жоғары жиіліктегі шу болып табылады (1000...4000 Гц). Шудың жұмыс істеушіге қолайсыз әсері нәтижесінде еңбек өнімділігі азаяды, жұмыста ақаулықтар ұлғаяды, жазатайым оқиғалардың пайда болуына алғышарттар жасайды [4].

Өндірістік жағдайдағы шуды нормалау екі бағытта жүргізіледі: гигиеналық нормалау және машиналардың шу сипаттамасын нормалау.

Шу себепкерін жою немесе оны пайда болған көзінен азайту, шу берілгенде оны әлсіздендіру және шу әсеріне ұшырайтын оператор адамның  немесе жұмысшылар тобының тікелей  қорғануы. Шу көзінде оны 8-10 дБ-ға кемітуге болады және ол егер дыбысты сезудің  екі есеге төмендеуіне сәйкес келсе қанағаттандырарлық болып  саналады. Шумен оның пайда болу көзінде күресу өндіріс орнын  жағымды шу климатымен бәрінен де сенімдірек қамтамасыз етеді. Егер мүмкін болса, шуды оның берілу жолындағы кез  келген нүктесінде азайтады. Бірақ  мұндай жағдайда шуды оның тікелей  көзінен азайту сияқты шуға қарсы  шаралардың шығыны мен тиімділігі тәрізді  жоғары көрсеткіштерге қол жеткізу  өте қиын.

Қазандық орналасқан ғимараттағы  діріл шумен ілесе жүреді. Діріл — бұл тепе-теңдік жағдайынан қандай да бір дененің ауырлық ортасынан мерзімдік ығыстыру кезінде, сондай-ақ статистикалық жағдайда болатын дене пішінінің мерзімдік өзгерісі кезінде пайда болатын күрделі тербелісті үдеріс.

Қауіпті өнеркәсіп факторларына сондай-ақ иондалмайтын сәулелердің алуан түрлері (радиожиілікті, магнитті, ультракүлгін, инфрақызыл) жатады. Мұндай жағдайлардағы қауіпсіздік шараларына қабырғаларды, қалқаларды және қорғанудың жеке бас құралдарын – жарық сүзгілерін қолдану кіреді. Сәулеленудің әрбір түрінің өзіндік ерекшелігінің бар екенін және оның белгілі бір қауіпсіздік ережелерін орындауды талап ететінін естен шығармау керек.   

Кісілер тұрақты түрде  болатын өндірістік бөлмелерде табиғи жарық қарастырылуы керек. 

Метеорологиялық жағдайлармен шақырылған, күндізгі уақыт барысындағы  табиғи жарықтың өзгерістері, жұмыстың осы түріне арналған жасанды жарықтың нормасында белгіленген мәнінен  жұмыс зонасындағы жарықтың төмендеуін шақырмауы керек. Жарығы жеткіліксіз  жұмыс зонасындағы жарық құрылғыларын автоматты қосу жолымен, табиғи жарықтың төмендеуін жасанды жарықпен толтыру  керек.

- жасанды жарықты жобалағанда  жұмысшы, апат және эвакуация  жарығы қарастырылуы керек. Орташа  дәлдіктегі жұмысты атқарғандағы  жұмыс орнындағы жарық 500 лк-тен  кем, ал аз дәлдіктегі және  дөрекі жұмысты атқарғанда 200 лк-тен  кем болмауы керек.

- бинокулярлық стереоскопиялық  микроскоптарды қолданып жұмыс  атқарған жағдайда, микроскоптан  тыс монтажды столдың жұмыс  зонасының жарығы, осы санитарлық  ережелердің талаптарына сәйкес  болуы керек. Микроскоптың аясындағы  объектілердің жарығы бірқалыпты  реттелуі керек және оның жоғарғы  шегі 20 000 лк-ке жетуі қажет.

- визуалды бақылайтын  экрандары бар жүктемелі көз  жұмыстары үшін жарықтың деңгейі осы санитарлық ережелер бойынша алынуы керек.

- шырақтардың жарық техникалық сипаттамалары және олардың жұмысшы зонасына салыстырмалы орналасуы мен жабдықталуы жұмысшыға тікелей және бейнелі жарқылдың зиянды әсерін болғызбауы керек.

- шырақтардың конструктивтік  орындалуы жұмыс істеу кезінде  өрт және электр қауіпсіздігін,  өндірістік ортаның (өртке және жарылғыш қауіптілігі, шаңға, химияға активтілігі) нақтылы жағдайында сипаттамаларының беріктігін, ұзақтығын және тұрақтылығын, сонымен қатар жұмысқа ыңғайлығын қамтамасыз етуі керек.

- жобаның құрылыс бөлімінде  шырақты тазарту және жөндеу  құралдарымен жабдықталған шеберхана,  жарықтың газразрядты көздері  мен жарық техникалық жабдықтарын  сақтайтын қоймалар қарастырылады.

- газразрядты лампаларымен  жарық беретін құрылғыларды жобалағанда,  сынап толтырылған лампаларды  сақтайтын бөлме қарастырылуы  керек.

- өндіріс бөлмелерінің  жарық беретін құрылғыларының  құрамында ультракүлгін жеткіліксіздіктің  алдын-алу үшін профилактикалық  ультракүлгін сәулелену қондырғылары  қарастырылуы керек. Ұзақ әсер  ететін профилактикалық ультракүлгін  сәулелену қондырғылары ультракүлгін  сәулеленудің өндірістік көздері  бар бөлмелерде қарастырылмайды [3].

Қалыпты метеорологиялық жағдайды қалыптастыру үшін желдету жұмыстарын қарастыру қажет. Желдету жүйесі ұстаным әсеріне қарай: табиғи және механикалық болып бөлінеді. Табиғи желдету жүйесі сирек ерекшелігі жалпы алмасу, бөлмені барлық ауамен алмасуды қамсыздандыру қорытындыға сәйкес зиянды заттардың бөлмеге түсуі, артық ауамен бірге жайылады. Механикалық желдету жүйесі жалпы алмасуда, жергілікті де бола алады. Жергілікті жүйеде құрылғы арқылы зиянның бөлінуіне қарсы әртүрлі қорғану түрін жасайды, ауа жергілікті ауа шығару нұсқауымен жойылады. Табиғи желдету жүйесі бөлмеде болатын әртүрлі көлемі көп мөлшеріндегі сыртқы салқын ауа мен жылу, ауа алмасуымен жүзеге асады, сонымен бірге жел әсерінен де болуы мүмкін. Механикалық желдету жүйесі ауа алмасу тек желдетік жұмысы арқылы жүзеге асады.

Қазандықтар жұмысы кезінде  қоршаған ортаға зиянды заттар мен газдардың шығуы байқалады.

 

 

5.2 Зиянды газдар және олардан қорғану

 

 

Қазандық қондырғыларынан  атмосфералық ауаға эмиссиялардың  техникалық үлестік нормативтері қатты, сұйық және газ түріндегі отынды бөлек және аралас пайдаланатын жұмыс  істеп тұрған, жаңадан іске қосылатын  және қайта жаңартылатын қазандық қондырғылар  үшін атмосфералық ауаға қатты бөліктерді, күкірт және азот оксидтерін шығарудың ақырғы шекті концентрациясының (АШК) мәнін белгілейді.

Көміртек тотығы- иісті  өте улы газ. Ол заттар жағанда, двигателдер  жұмыс істегенде пайда болады, ауыр және созылмалы улануды туғызады. Бұл газдың зияндылығы – адам дем  алғанда қан гемоглабиндері жұтқан ауаны оттегімен емес, көміртек тотығымен  қосылып 300 есе тездікпен, организмге оттек жетімсіздігін туғызып  денені уландырады, АШК=20 мг/м³ [1].

Атмосфералық ауаға ауаның 1,4-ке тең артық коэффициенті кезінде  қазандық қондырғыларынан шығарылатын  көміртегі тотығы эмиссияларының техникалық үлестік нормативтері:

- газ бен мазут үшін - қалыпты жағдай кезінде (температура 0 ⁰С, қысым 101,3 кПа) – 300 мг/м³ ;

- көмір үшін- қатты қож алғышы бар қазандықтар үшін - қалыпты жағдай кезінде (температура 0 ⁰С, қысым 101,3 кПа) - 400 мг/м³ ; сұйық қож алғышы бар қазандықтар үшін - қалыпты жағдай кезінде (температура 0 ⁰С, қысым 101,3 кПа) - 300 мг/м³ аспауы тиіс;

Азот тотықтары – улы  газдар, тыныс жолдарын зияндайды, жөтел  демікпе, тұншығу, өкпе ісіну тағы басқа  ауруларды туғызады, улану ауыр және созылмалы түрде өтеді. Бұл улы  газдардың өзгешелігі, адамның улану  белгілері бірден білінбей, кейіннен (4 сағаттан кейін) байқалады, АШК=5 мг/м³.

Күкіртті газ – ұсату, жару жұмыстарында, заттар жанғанда, өрт  кезінде пайда болады. Улы газ  өткір иісі бар, тыныс жолдары  мен көзді зақым келтіреді, АШК=10 мг/м³.

Тәулiк iшiнде эмиссиялардың  техникалық үлестiк нормативтерiнiң  орташа мәнi нормативтiк мәннен аспаған  және 30-минуттық асып кетудiң жиынтық  ұзақтығы қазандық қондырғының жыл iшiндегi жалпы жұмыс уақытының кемiнде 3% құраған жағдайда қазандықтың 30 минут iшiндегi эмиссиялардың техникалық үлестiк нормативтерiнiң екi есеге асып кетуiне рұқсат етiледi. Қолайсыз метеорологиялық жағдайлар кезiнде шығарындыларды реттеу ластаудың әрбiр бастау көзi бойынша эмиссиялар мен қазандықтың барлық жұмыс режимдерi кезiнде шығарындыларды қысқарту жөнiндегi iс-шараларды ескеретiн сәйкестендiрiлген нормативтiк құжаттарға сәйке жүргізіледі.

Қолданыстағы қазандық қондырғылардан атмосфераға бөлінетін ластайтын  заттардың эмиссияларын азайту ластайтын  заттардың шығарындыларын шектеу жөніндегі  жабдық мүмкіндіктеріне сүйене отырып, қазандық қондырғыларды пайдаланудың оңтайлы режимімен қамтамасыз етілетін, техникалық түрде жетімді және экономикалық тұрғыда орынды іс-шаралармен анықталады.

Режимдік іс-шараларды  өткізу және ластайтын заттардың  шығындыларындағы құрамды азайту жөніндегі  технологиялық әдістердің нәтижелері түтінді газдарда ластайтын заттардың  құрамын талдаудың стандартты әдістерімен  анықталады. Өндірістік бақылау секундқа шаққандағы грамдағы және бір жылға  шаққандағы тоннадағы жаппай шығарындылардың  белгіленген нормаларын бағалауды; технологиялық бақылау меншікті шығарындылар туралы жүйелі мағлұматтарды; меншікті шығарындылардың нормаларын; атмосфераға бөлінетін шығарындыларға арналған қазандардағы және шаң-газ тазартатын жабдықтардағы технологиялық үрдістердің әсер ету ақпаратын қамтамасыз етеді.

Стационарлық қондырғыларда атмосфераға түрлі отынды жаққан кезде ластайтын заттардың едәуір мөлшері: күкірт диоксидіне қайта есептегендегі күкірт оксидтері, азот оксидтері, қатты бөлшектер, көміртегі оксиді, ванадий пентаоксиді, аз мөлшерде формальдегид, көмірсутегі, құрамы нормалануы тиіс өнімділігі 30 т/сағ.