Экологиялық проблемаларды шешу жолдары

•  
  адамдардың әлеуметтік және экономикалық жағдайының жақсаруы табиғи байлық қорын дұрыс пайдалануға байланысты екендігі жайлы жұрттың санасында ұғым қалыптастыру;
•  
  «өзіңе-өзің көмектес» деген қағиданы тұтынушыларға ұқтыру, әрі келешек ұрпақ үшін табиғат байлығын сақтау турады жауапкершілік сезімін ояту және тәрбиелеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

БҰҰДБ Қазақстан үкіметімен және басқа  да қаржыландырушы ұйымдармен бірге  Арал теңізі өңіріндегі тұтынушылардың әлеуметтік көкейкесті мәселелерін  шешу бағытында да бірқатар шаралар  атқару көзделген:  

•  
  ауыз судың сапасын жақсарту және су қорын сақтау технологиясын пайдалану; 
•  
  жайлау мен жайылымдарды ұтымды пайдалану арқылы тұрғындарғы қолайлы жағдай жасау, жердің тозуына жол бермеу және ауыл шаруашылығына пайдаланатын жерлерді қалпына келтіру; 
•  
  халықтың денсаулығын және тұрмысын жақсарту.

 

  
Республикамыздағы алуантүрлілікті  сақтау саласында да БҰҰДБ қалыптасқан  жағдайға талдау жасап, оны жақсарту үшін өткізілетін іс-шараларды айқындады. Осы мәселе бойынша қоғамда кеңінен  ақпарат таратылып, есептер дайындалды. Қоршаған ортаны қорғау министрлігі  тарапынан биоалуантүрлілікті сақтау мен тұрақты пайдаланудың Ұлттық стратегиясы мен әрекеттер жоспары  мақұлданды. Ендігі жедел атқарылар  мәндеттемелердің бірі – биологиялық  алуантүрлілікті сақтау шеңберінде өтетін Халықаралық конвенцияға  арналған ұлттық есеп дайындау және тарату.  
  
  
3.«ХХІ ғасыр күн тәртібі» экологиялық бағдарламасы  
  
  
«ХХІ ғасыр күн тәртібі» экологиялық бағдарламасы қабылданды. Бұл конференцияда тұрақты дамудың қоршаған ортаны сақтау тұрғысындағы бағыттары жан-жақты көрсетілді:  
  
1 мәселе – кедейшілікпен күрес.  
  
2 мәселе – тұтынудың құрылымын өзгерту.  
  
3 мәселе - халық және тұрақтылық.  
  
4 мәселе – адамдардың денсаулығын сақтау мен жақсарту.  
  
5 мәселе – тұрақты тұрғын жерлер, урбанизация. Қоғамның урбанизациясы, экономикалық даму процесінің бір бөлігі болып табылады.   
  
6 мәселе – Атмосфераны қорғау – атмосфераға қалдықтарды шығарудың негізгі көзі – энергия өндіру мен тұтыну.  
  
7 мәселе – Жер ресурстарын тиімді пайдалану.  
  
8 мәселе – ормандарды жоюмен күрес.  
  
9 мәселе – шөлдену мен құрғақшылықпен күрес.  
  
10 мәселе – мұхиттарды қорғау мен тиімді пайдалану.  
  
11 мәселе – тұщы су қорғау және тиімді пайдалану.  
  
12 мәселе – Улы химиялық заттарды қолданудың қауіпсіздігін арттыру.  
  
13 мәселе – қатты қалдықтар мен шайынды суларды жою.  
  
14 мәселе – радиоактивті қалдықтар жою.  
  
15 мәселе – балалар мен жастардың тұрақты дамуды қамтамасыз ету рөлі.  
  
16 мәселе – тұрақты даму мақсаттарындағы білім мен ғылым беру.  
  
  
Климаттың өзгеруі туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының Рамалық конвенциясы  
  
Осы конвенцияға қатысушы жақтар.  
  
Жер климаттың өзгеруі және оның қолайсыз нәтижелері адамзатты алаңдатып отырған мәселе екенін мойындай отырып, атмосферада адамзат іс-әрекетінің нәтижесінде буланған газдар концентрациясының айтарлықтай дәрежеде көбейіп отырғанына, мұндай көбею табиғи булануды күшейтетіне, сөйтіп бұл жағдай орта есеппен алғанда Жер бетін және атмосфераны қосымша жылытатынына, оның адамзат пен табиғат экожүйесіне қолайсыз әсер етуі мүмкін екеніне алаңдай отырып, буланған газдардың ауқымды ең көп бөліну мөлшері бұрын да және қазір де дамыған елдердің үлесіне тиетіндігін, салыстырмалы түрде дамушы елдерде жан басына шаққанда мұндай бөлінудің төмен екендігін, бірақ дамушы елдерде әлеуметтік қажеттілік пен тұтынушылықтың өсуіне байланысты мұндай орасан зор бөлінудің мөлшерін арта беретінін белгілей отырып,  
  
жер бетінде және теңіз экожүйесінде буланған газдарды жұтытындырдың және жинайтындардың рөлі мен маңызын ескере отырып,  
  
климаттың өзгеруін, анығырақ айтқанда, оның мерзімі, ауқымы және аймақтық ерекшеліктері бойынша болжам жасаудың мәлім емес сәттерінің көптігін біле отырып,  
  
климат өзгерістерінің орасан зор мөлшері барлық елдердің мейлінше жан-жақты қарым-қатынас жасауын, олардың іс-әрекетін және икемдігін халықаралық көлемде ортақ іске жұмылдырып, бірақ олардың жеке жауапкершілігі мен нақты мүмкіндіктерінің, сондай-ақ әлеуметтік және экономикалық жағдайларын ескерудің қажеттілігін мойындай отырып,  
  
1972 жылы 16 маусымда Стокгольмде қабылданған адамды қоршаған ортаның мәселелері туралы Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) Конференциясының Декларациясындағы ережелеріне сүйене отырып,  
  
БҰҰ-ның Жарғысына және халықаралық құқық принциптеріне сәйкес мемлекеттер қоршаған орта және даму бойынша өз саясатына лайық өзінің ресурстарын игеруге тәуелсіз құқы бар екенін және өз юрисдикциясындағы немесе ұлттық юрисдикция қызметінен тыс жерлердің қоршаған ортасына зиянын тигізуге болмайтынын ескере отырып, қоршаған орта бойынша мемлекеттердің тиімді заңдарды іске қосуын, басқару саласындағы қалыпты орта мен дамудың жақтарына сай болуын, кейбір елдерде қолданылатын қалыпты өлшемдердің басқа елдердің, әсіресе, дамушы елдердің экономикасы мен әлеуметтік жағдайы тұрғысынан қарағанда орынсыздығын және негізсіздігін мойындай отырып, қоршаған орта және даму бойынша БҰҰ-ның Конференциясы туралы 1989 жылғы 22 желтоқсанда Бас Ассамблеяның 44/228 қаулысына және адамзаттың қазіргі және болашақ ұрпағының мүддесі үшін орасан зор климатты қорғау туралы 1988 жылғы 6 желтоқсандағы 43/53 қаулысына, 1989 жылғы 22 желтоқсандағы 44/207 қаулысына және 1991 жылғы 19 желтоқсанындағы 46/169 қаулысына сүйене отырып, 1989 жылы 22 желтоқсандағы Бас Ассамблеясының аралдар мен жағадаудағы аймақтар, әсіресе төмен орналасқан жағалаудағы аймақтарда теңіз көтерілгенде болуы мүмкін қолайсыз жағдайлар туралы 44/206 қаулысына, 1989 жылғы 19 желтоқсандағы Бас Ассамблеяның Қуаңшылыққа қарсы күресу бойынша әрекет етудің жоспарын жүзеге асыру туралы 44/172 қаулысына сүйенді.   
  
Сол қаулыға байланысты озон қабаттарын қорғау туралы 1985 жылғы Вена конвенциясына және озон қабаттарын бұзатын заттар туралы 1987 жылғы Монреаль хаттамасына, оның 1990 жылғы 29 маусымдағы өзгертілген және толықтырылған нұсқасына сүйене отырып, 1990 жылы 7 қарашада Дүниежүзілік климаттық конференцияда қабылданған министрлердің Декларациясын қаперге ала отырып, климаттық өзгерісі бойынша көптеген мемлекеттердің іске асырып отырған аналитикалық жұмыстарының жұмыстарының бағасын, Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымдардың, қоршаған орта бойынша БҰҰ Бағдарламасының және басқа мекемелердің, БҰҰ-ның органдары мен ұйымдарының, сондай-ақ басқа да халықаралық және мемлекетаралық органдардың ғылыми зерттеуінің нәтижелерін алмасу және зерттеулерді үйлестіру процесінде қосқан маңызды үлестерін сезінді.  
  
Климаттық өзгеру мәселелерін түсіну және шешу іс-шараларының экологиялық, әлеуметтік және экономикалық көзқарас тұрғысынан алғанда тиімді болуы үшін тек қана соған лайықты ғылыми, технологиялық және экономикалық ізденістердің негізінде, әрі осы салада қол жеткізген жаңа нәтижелердің барысында әрдайым қайта қаралғанда іске асатынын мойындай отырып,  
  
Климаттық өзгеру мәселелерін шешу бойынша сол іс-шаралардың өз экономикасының мүмкіндігіне негізделгендіктен, сондай-ақ олардың басқа экономикалық мәселелерді шешуге ықпал ету қасиетін мойындайды.  
  
Климаттық өзгеру нәтижесінде қолайсыз жағдайларға айрықша сезімтал жерлер, ойпаттар мен шағын аралдағы елдер және төмен орналасқан жағалаулар, қуаң және жартылай қуаң аймақтар, сондай-ақ су тасқынына, қуаңшылыққа, шөлге бейім жерлер мен құбылмалы таулы экожүйесі бар дамушы елдер екенін мойындап келді.  
  
Буланған газдардың бөлінуін шектеу шаралары бойынша бірқатар елдердің, нақтылай айтқанда, экономикалық негізінен қазба отынның түрлерін экспортқа шығаратын және тұтынатын өндіріс әсіресе, соған байланысты дамушы елдердің айрықша қиын жағдайын мойындай келді.  
  
Климаттың өзгеруіне сезімтал болу шаралары әлеуметтік-экономикалық дамуы бойынша жалпы комплексті шаралармен үйлестіріліп отырылуы тиіс екенін, оған қолайсыз жағдай тудырмаудың қажеттігін, қайыршылықты жойып, орнықты экономикалық өркендеуге қол жеткізу ісінде дамушы елдердің аса маңызды заңды қажеттілктерін есепке ала отырып, барлық елдердің, әсіресе, дамушы елдердің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуға қол жеткізу үшін ресурстарды алуға зәру екенін, дамушы елдердің осы мақсатқа қарай бағытталуын, олардың отынды пайдалануда қажеттіліктерінің артып, жоғары тиімділікке жету мүмкіндігін және уланған газдардың бөлінуіне қарсы күрестің күшейетінін, әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан алғанда жаңа технология пайдаланудың ұтымды болатынын мойындай отырып, қазіргі болашақ ұрпақтың мүддесі үшін климат жүйесін қорғауға белді келісімге келді.

1.Кіріспе. Тұрақты даму концепциясы

2. «ХХІ ғасырдың күн  тәртібінің» негізгі бағыттары

3.Экологияны дұрыс қорғай  білейік   

 

 

          

Адамзат қоғамының алдында тұрған экологиялық мәселелер оның дамуының барлық тарихи кезеңдерінде орын алып отырды.  Бірақ, өндірістік қоғам мен  демографиялық жарылыс кезеңінде адамзаттың табиғатқа теріс әсерінің нәтижелері ғаламдық сипатқа ие болды. Экологиялық мәселенің мәні – табиғаттағы қалыптасқан тепе-теңдікті бұзбай, миллиардтаған адамдарды жерде қоныстандыру және олардың барлық қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Қазіргі Жердегі тіршілік адам қызметінің сипатына тәуелді.       

Қазіргі кезең адамның  ерекше биосфералығқ қызметі – биосфераны қорғау мен сақтап қалу қызметімен анықталып отыр. Экологиялық мәселелердің алдын алу үшін адам ретсіз дамудан  тиімді, реттелген, табиғат пен қоғамның даму заңдарына негізделген дамуға өтуі тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат қоғамының дамуы үздіксіз, ұзақ уақыттық, бірқалыпты жағдайда, табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз дамиды. Мұндай дамуды – тұрақты даму деп атайды. Бірақ бұл үшін адамдардың сана-сезімі, олардың мақсаты мен адамгершілік бағыттылығы өзгеруі тиіс.       

Планетадағы тіршілікті қорғау бүкіл адамзаттың бірігуін талап  етеді.        

1987жылы БҰҰ-ның  Дүниежүзілік қоршаған орта мен даму комиссиясы «Біздің жалпы болашағымыз» атты есебінде «қоршаған орта үшін қауіпсіз, жолда экономикалық дәуірге» аяқ басуға шақырды.        

Алғаш рет «тұрақты даму»  концепциясы ұсынылды.        

«Тұрақты даму» дегенде  қазіргі уақыттың қажеттілігін қамтамасыз ете отырып, болашақ ұрпақтардың  өзінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуіне қауіп туғызбайтын даму деп  түсіну керек. «Біз ата-бабаларымыздың Жерін мұраға алған жоқпыз. Біз  оны өзіміздің балаларымыздан қарызға  алдық» (БҰҰ материалынан).       

1992жылдың маусым айында  Рио-де-Жанейро қаласында өткен  БҰҰ-ның қоршаған орта мен даму  бойынша өткен конференциясы  «Тұрақты даму» концепциясын  және «ХХІ ғасырдың күн тәртібіне»  атты ауқымды бағдарламасын қабылдады.  Бұл бағдарламада шешілуі болашақта  тұрақты дамуды қамтамасыз ететін  жалпы мәселелер қарастырылған.  Оның нәтижесі төмендегі кестеде  көрсетілген. 

Сонымен қатар конференцияда  Мәлімдеме мен екі концепция

- климаттың өзгеруінің  алдын алу, ормандарды қорғау  мен биологиялық алуантүрлілікті  сақтау мәселелері бойынша қабылданды.       

Бұл мәселелерді кешенді  ғылыми тұрғыдан шешуге болады. Бұл  үшін экология, экономика және әлуметтік  дамудың барлық негізгі топтарын біртұтас кешен түрінде қарастыру  қажет.       

БҰҰ-ның конференциясы  барлық елдердің үкіметтерін тұрақты  дамудың ұлттық концепцияларын қабылдауға шақырады.        

Қазақстан Республикасының  Үкіметі ұсынған «Қазақстан Республикасының  тұрақты дамуға көшу концепциясы» бекітілді. Республиканың экологиялық саясаты  оның экологиялық қауіпсіздігін  қамтамасыз етуге бағытталған.        

Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтің БҰҰ Бас Ассамблеясында жасаған  баяндамасында тұрақты дамуға жетудің  түйінді мәселелерін шешудегі еліміздің  белсенді қызметін дәлелдейтін нақты  мысалдар келтірді. 1992-1998 жылдар аралығында Қазақстан тарихта бірінші болып  ядролық полигонын жауып, ядролық  қарудан бас тартты, Аралды сақтап қалуға арналған интеграциялық процестердің ұйтқысы болды.        

Қазіргі уақытта экологиялық, экономикалық, әлеуметтік мәселелерді  интеграциялау саласындағы саяси  іс-шараларды анықтау жолдары  іздестіруліде. Олар:

-         бұзылған экожүйелерді қалпына келтіруді қамтамасыз ету;

-         суды тиімді пайдаланудың нақты шараларын анықтау;

-         жерді пайдалану, ауыл шаруашылығының тұрақты дамуын жүзеге асыруға, биологиялық алуантүрлілікті сақтауға бағытталған үйлесімді іс-шараларды қабылдау. 

 

Мәселе	Мәселенің қысқаша мәні
1	2
Кедейлікпен күрес	Дүние жүзінде 157 миллиардер, шамамен  2 мың миллионерлер және 1,1 миллиардтан астам күндік табысы 1 АҚШ долларынан кем адамдар бар. Кедейлікті болдырмау жолдары: еңбек ақыны қамтамасыз ету; кедейлердің өзін-өзі қамтамасыз етуі мен бай елдерден тәуелділігін кеміту; еңбекке жарамды халықтың санын арттыру; табиғат ресурстарын сақтау мен тұрақты даму; білім беру жүйесін жетілдіру; отбасын жоспарлау; қаржылық демеу.
Тұтынудың құрылымын өзгерту	Адамзаттың бай бөлігінің  шектен тыс ысырап етуі – қоршаған ортаның бұзылуы мен табиғат  ресурстарының сарқылуының себептері  болып табылады. Сонымен қатар  кедей адамдар өмірге қажетті  минималды мөлшерімен қамтамасыз етілмейді. Энергетикалық және шикізаттық пайдалануды  қысқарту, экологиялық таза технологияларды  дамыту.-----
Халық және тұрақтылық	1993 жылы дүниежүзіндегі халық саны шамамен 5,5 миллиардтан астам болды. Ғалымдардың болжамы бойынша  2020 жылы адам саны 8 миллиардқа жетеді.
Адамдардың денсаулығын  сақтау мен жақсарту	Халықтың денсаулығы қоршаған ортаның жағдайына байланысты болады. 2000 жылға қарай денсаулық сақтау саласындағы стратегиялық міндеттер: - СПИД-пен күреске жұмылдыру; - туберкулезбен және басқа  зілді аурулармен күрес; - бала өлімін кеміту; - халық денсаулығын бақылайтын  тиімді ұйымдар құру; - еркектер мен әйелдердің  өздерінің балалрының саны мен  туылу уақытын анықтауға құқығын  қамтамасыз ету; - халықты ауыз  су және таза азық-түлікпен қамтамасыз ету; - балалардың денсаулығын  қорғау; - қоршаған ортаны денсаулыққа  зиян қалдықтардан тазарту және  оның алдын алу.
Тұрақты тұрғын жерлер (урбанизация)	2000жылға қарай дүниежүзінің  халқының жартысы қалаларда тұруы  тиіс. Қоғамның урбанизациясы экономикалық  малу процесінің бір бөлігі  болып табылады. Қалаларда жалпы  ұлттық өнімнің  60%-ы өндіріледі. Қала халқының санының артуы дамыған және дамушы елдерде бірдей.
Атмосфераны қорғау	Атмосфераға қалдықтарды  шығарудың негізгі көзі – энергияны  тұтыну мен өндіру.
Жер ресурстарын тиімді пайдалану	Топырақтардың құнарлылығы  су және жел эрозиясы мен химиялық, физикалық деградация нәтижесінде  төмендейді. Топырақтың деградациясының  себептері шектен тыс мал жаю; ормандардың кемуі; ауылшаруашылық қызметі; жерді шектен тыс пайдалану  және т.б.
Ормандарды жоюмен күрес	Ормандар топырақ пен  суды, атмосфераны қорғауда, өсімдіктер мен жануарлардың биологиялық алуантүрлілігін  сақтауда маңызды рөл атқарады. Үкімет орман  шаруашылығының тұрақты дамуына арналған ұлттық бағдарламаларды жасап, оларды жүзеге асыру керек.
Шөлденумен және құрғақшылықпен күрес	Шөлдену – бұл ауа райының  өзгеруі мен адам қызметінің нәтижесінде  топырақтың деградациялану процесі. Бұл  процеске көбіне құрғақ жерлер ұшырайды. Шөлдену мал жайылымдарының деградациясы мен  азық-түлік өнімдерінің кемуіне әкеліп соқтырады. Құрғақшылық пен  шөлдену кедейлік пен аштықтың да себебі болып табылады.
Мұхиттарды қорғау мен  тиімді пайдалану	Теңіз суының ластануының  шамамен 70%-ын құрлықтағы үлкен және кіші қалалар, өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы мен туризм құрайды. Мұхиттар шектен тыс балықтар мен  былқылдақденелілерді (жылына 90 млн. тоннаға  дейін) аулаудан, жағалаулар мен маржан рифтерінің жағдайының нашарлауынан зардап шегеді.
Тұщы суды қорғау мен тиімді пайдалану	Бүгін тұщы су мәселесі маңызды  экологиялық мәселелердің бірі болып  табылады. 2000 жылға қарай төмендегі  міндеттер шешілуі тиіс: - қалалардың әрбір тұрғынын  бір адамға шаққанда ең кемінде  күніне 40литр ауыз сумен қамтамасыз  ету; - өнеркәсіптік, тұрмыстық  шайынды суларды залалсыздандыру  ережелерін анықтап, жүзеге асыру; - барлық ауылдық аудандардың  тұрғындарын  экологиялық қауіпсіз сумен қамтамасыз ету.
Улы химиялық заттарды қолданудың қауіпсіздігін арттыру	Химиялық заттар бүкіл  дүние жүзінде қолданылады. 10000-нан астамхимиялық заттар бар. Олардың 1500-інің үлесіне дүниежүзілік өндірістің  95% келеді. Қазіргі уақытқа дейін әлі улы және қауіпті өнімдермен сауда жасау туралы жалпы келісім жоқ.
Қатты қалдықтар мен шайынды  суларды жою.	Тұрмыстық қалдықтар мен  шайынды сулардың мөлшерінің жылдам артуы қала халқының денсаулығы мен  қоршаған ортаға қауіп тудырады. Жыл  сайын 5,2 млн адам, оның ішінде 4млн  балалар шайынды сулар мен  қатты қалдықтарды дұрыс тазартпау  нәтижесінде ауырып, қайтыс болады.  2025 жылға қарай қалдықтардың мөлшері 4-5 есе артуы мүмкін.
Радиоактивті қалдықтарды  жою	Радиоактивті қалдықтар  туғызатын қауіп оларды өсіру  мөлшерін кемітуді, қауіпсіз тасымалдау мен жоюды талап етеді. Жыл сайын АЭС-тің  жұмысы нәтижесінде 200-мың м төмен, ал 10 мың м  жоғары радиоактивті қалдықтар түзіледі.
Балалар мен жастардың  тұрақты дамуды қамтамасыз етудегі  рөлі	Даму бағдарламалары жастарға қауіпсіз болашақты және оның ішінде денсаулыққа қолайлы қоршаған ортаға жоғары өмір сүру жағдайына, білім алу  мен жұмысқа кепілдік беруі керек. Жастар планета халқының 1/3-не жақын  бөлігін, ал көптеген дамушы  елдерде    - жартысын құрайды. Білім беру дәрежесін арттыру қажет. Жастарға білім беруде қоршаған ортаны қорғау мен даму мәселелеріне көп көңіл бөлінуі қажет.
Тұрақты даму мақсатындағы ғылым мен білім беру	Қазіргі кездегі ғылыми зерттеулер адамзаттың тіршілігін сақтау мақсатында жұмыс істейді. ХХІ ғасырда биосферада қауіпті өзгерістер болуы мүмкін. Ғалымдар төмендегі мәселелерді зерттеуде: ауа райының өзгеруі, ресурстарды тұтынудың артуы, демографиялық тенденциялар, ортаның деградациясы, энергия мен ресурстарды пайдалану, биосфераның космостық зерттеулері, ортаның адам денсаулығына әсері және т.б. Бағдарлама әр түрлі жастағы адамдардың қоршаған ортаны қорғау мен даму мәселелері бойынша білім алуын қамтамасыз етуі керек. Экологиялық білім беру – адамзаттың тұрақты дамуының қажетті шарты.