Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде қьізмет ету - оның әр азаматының міндеті

Жер шарының барльщ халқы  Күнге табынған.

Таңбалы тастағы (Оңтүстік Қазақстанда) жартастарда бейнеленген  суреттерге қараңызшы - бәрі қозғалыста!

Күн мәңгілік қозғалыстың, даму процесінің, үнемі өсу мен  өшудің, өмір мен өлімнің, батыс пен  шығыстың нышаны.

Күн - уақыт өлшемі.

Ежелгі көк төңірі Аспан  мен Күнге жақындап, шарыктай үшатын күс патшасы қыран бүркіт аса  қасиетті де қүдіретті.

Ол да төңірі сияқты бір  жағынан - көрегендік пен қырағылықтың белгісі болса, екінші жағынан - жер  бетіндегі тірі жәндіктерге опат әкелетін жырткыш. Сондықтан да ескі металл теңгелер мен мөрлерде күдіреті күшті дала қыранның бейнесі бедерленген.

Қанатты кыран кең дала биігінде жеке дара үшады. Осыдан барып, бүркіт бейнесіне айбындылық, еркіндік, тәуелсіздік, бостандық төкаппарльщ, биік ой-мақсат, маңғаздық, қырағылык, намысқойлық тән. Сол себепті  де ол - кереген, кырағы, болжағыш.

Кең даланың кегілдір аспанында  шарықтап үттткя.тт бүркіт дала халкының барлық хальщтар мен үлттарға қүшағын  жая үмтылатын кеңдігін, көпүлтты егеменді мемлекетіміздің бостандык  сүйгіш рухани ерекшелігін бейнелейді.

Қазақстан Республикасының  Мемлекеттік Туындағы дала қыраны қазақстандықтардың жомарттығы мен қырағылығын, ой-ниетінің биіктігін білдіреді.

Елтацба (Герб) деген термин немістің “erbe” - мүра, поляктардың “herb” - белгі деген сөзінен шыққан. Дәл осы үғымды өз тіліміздегі таңба сөзі анық жеткізеді, яғни: мүралық ерекшелік белгі - ел иелерінің тарихи дәстүрлеріне бейнелі түрде мөн-мағына беретін заттар мен бейнелердің таңбасы.

Елтаңба туларда, мөрлерде, монеталарда, сәулет қүрылыстарында, үй аспаптары мен қару-жарақтарда, өнер туындылары мен қолжазбаларда, кітаптарда бейнеленеді.

Елтаңбаның көне үлгілерінде  жануарлардың, алғашқы қауымдык қүрылыста  тайпа немесе ру камқоршыларының  гөтемдік белгілері болған.

Елтаңбаның тікелей  негізін салған - тайпалық және отбасыльщ  жекеменшік белгілері - славяндардың тулары, таңба ендері және моңғолдар мен  түріктердің тамға - таңбасы.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік  Елтаңбасының ең басты жүгін көтеріп, оған негізгі арқау болып түрған - шаңырақ. Ол - Елтаңбаның жүрегі.

Шаңырақ өлемнің түтастығын, ошақтың амандығын білдіреді.

Шаңырақ: "Отан — от басынан басталады" деген киелі үғымға ие. Шаңырац бейнесі - бүкіл қазак елі үшін тіршіліктің, шексіз өмірдің нышаны.

Шаңырац, шын мөнінде, Күннің козғалысын, жылдам-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Қазақстан Республикасының конституциялық  негіздері. Қарулы Күштердің мемлекеттегі  орны

 

Қазақстан Республикасының  конституциялық күры- лысының негіздері  дегеніміз - Қазақстанды демократиялық, Күқьщтық, айырлы және біртүтас Мемлекет ретінде сипат- тайтын Ңазақстан  Республикасы Конституциясының негізделген  ережелері.

Адам, оның күқығы мен бостандығы жогары қүндылық, ал адам мен азаматтың  қүқығы мен бостандығын мойындау, сақтау мен қоргау - мемлекеттің  міндеті болып табылады. Мүндай адам мен азаматқа бағытталған нақты  мақсат бірінші рет Конституция  мәтінінде -Қазақстан Респуб- ликасының  Негізгі Заңында тіркелген.

Қазақстан Республикасының  Конституциясында демократияның мәні - "халық билігі", атап айтқанда, егемендіктщ иесі, әрі үкіметтід  бірден-бір негізгі тірегі хальщ  болатындығы туралы маңызды мәселе бейнеленген. Халык өз билігін тікелей  өз өкілдері арқылы жүргізеді. Қазақстан  Республикасының Конституциясында түңғыш рет халық атынан сөйлеу күкы тек Парламент пен Республика Президентіне берілетіндігі бекітілген. Яғни, лауазымды түлғаларды (ҚР Президентін) жөне Үкімет органдарын (Парламентті) хальщтың өзінің сайлауы немесе мемлекеттік  басшыларының тиісті лауазымдарға тағайындалуы Қазақстан Республикасының Конституциясы  белгілеген тәртіп пен республика заңдары  бойынша іске асырылады.

Біздің мемлекетіміздің  демократизмі қоғамның эконо- микалық  жағдайын Конститутцияда бейнелеуінен көрінеді. Қазақстан Республикасы Конституциясы  жеке меншікке қол сүқпауға, жеке кәсіпкерлік  қызмет еркіндігіне, бәсекелестікті қолдауға кепілдік береді. Біздің мемлекетіміз кәсіпкерлік қызмет пен нарықтық қатынастарды дамытуда, өзіне тән  емес көптеген экономикалық қызметтерден босатылуда, бірақ жеке меншіктің  өр түрлі формасы және субъектілершің заң алдындағы теңдігін қамтамасыз етуге бақылау жасауды күшейтуде.

Идеологиялык көптүрлілікті  мойындау ешбір идео- логияның мемлекеттік  бола алмайтынын (яғни, мемлекеттік  органдардан шьщпайды немесе олар насихаттамайды) немесе міндеттелмейтінін білдіреді. Бірден-бір ереже - ешбір идеология  ҚР азаматының өзінің (ҚР Конституциясы) қызметтік борышын, сондай-ақ өзіне  заңда жүктелген міндеттерді (оның ішінде, әрине, әскери қызмет міндетін) абыроймен атқаруы кедергі болмайтындығын есте үстау қажет.

Саяси көптүрлілікті, кеппартиялықты мойындау - барлық коғамдық бірлестіктер (саяси партиялар, коғамдық үйымдар, көпшілік қозгалыстар) заң алдында  тең жөне заңға сәйкес Қазақстан  Республикасының саяси өміріне  қатысуға, орталық немесе жергілікті үкіметтің заң органдарында өз мүшелерінің  мүддесін білдіруге күқылы екендігін  білдіреді.

Қазақстанньщ шьшайы демократиялық  дамуын көрсететін факт - Қазақстан Республикасы Конституциясы біздің мемлекетімізді, оның басшыларының діни сенімдеріне немесе қандай да бір діни ағымдарға төуелсіз мемлекет ретінде айқындауы. Онда былай деп анық көрсетілген:" Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Мемлекет қандай да болсын бір дінге немесе атеизмге артыкшыльщ бере алмайды".

Қазақстан Республикасы мемлекеттік  біртүтастығының кепілі - Қазақстан  тәуелсіздігінің оның бүкіл аумағына тарауы, Қазақстан Республикасының  Конституциясы мен заңдары бүкіл  Қазақстан аумағының үстінен  қарайды. Қазақстан Республикасы өз аумағының біртүтастығын, белінбеуш  және оған қол сүғылмауын қамтамасыз етеді. Өзінің бүл міндетін Қазақстан  Республикасы егеменді мемлекет ретінде  шекаралык әскерлер мен бүтіндей Қарулы Күштерді қолдану арқылы жүзеге асыруға күкылы.

Қазақстан Республикасының  Конституциясы Ңазақ- станның күкьщтық мемлекет ретінде дамуына берік  негіз калайды. Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары занды күші бар. Жоғары заңды күші бар дегеніміз - заңдар мен өзге қүкықтык актілердід Конституция мөтініне

• Қазақстан Республикасының Негізгі Заңына қайшы келмеу керектігін білдіреді. Қазақстан Республикасының Конституцііясына сәйкес барлық заңдар ресми түрде жарияланады. Жарияланбаған заңдардың күші болмайды. Кез келген адам мен азаматтың қүқығын, бостандығы мен міндеттерін козғайтын нормативтік актілер ресми түрде жалпы танысу үшін жарияланбаса, қолдануға жатпайды.

Қазақстан Республикасының  Конституциясы, сонымен қатар, мемлекеттік  органдардың, лауазымды түлғалардың, азаматтар мен олардың бірлестіктерінің, Конституция мен Қазақстан Республикасының  заңдарын қатаң сақтауын талап етеді. Біздің мемлекетіміз өз аумағындағы  жалпы адамзаттык күндылыктарды  нығайтатын заңдарды қүрметтейді және оны таратуға ьщпал етеді. Осы  мақсатта ол адам мен азамат күқьщтары  және бостандығы жөніндегі халықаралык-қүқықтық актілер республика аумағында оның заңдары алдында үстем түратындығын белгілейді.

Қазақстан Республикасы - республикалык басқару нысанындағы  мемлекет. Республикалық басқару  формасы дегеніміз - халық белгілі  бір мерзімде сайлаған жоғары үкімет органдарының болуы. Қазақстан Республикасында  Парламент пен Президентті (мемлекет басшысын) халық сайлайды. Президент  өкілеттілігі 7 жылға, Парламент (Мәжіліс) бес жылға сайланады. Өз кезегінде  Қазақстан Республикасы Президенті мен Парламенті, Конституцияда белгіленген  тәртіппен, барлық басқа мемлекеттік  орган- дарды қалыптастырады.

Қоғамның саяси жүйесінде  мемлекет халык билігін жүзеге асырушы  басты күрал ретінде жетекші  орын алады. Мемлекеттік механизмнің  күрамды белігі, ол қоғамдьщ қүрылысты, аумақтық түтастық пен елдің төуелсіздігін  карумен қорғау үшін арнайы қүрылған.

Қазақстан Республикасының  мемлекеттік және қоғамдық қүрылысындағы  түбегейлі өзгерістер армияның қогам  мен мемлекеттегі орны жөніндегі  мөселені жаңаша қоюды талап етеді. "Армия саясаттан тыс түрады". Бүл үран шындыққа жанаса ма? Тарих тәжірибесі бүл сүраққа теріс жауап береді. Армия қоғамның бір бөлігі, мемлекеттік механизмнің элементі (тетігі) бола отырып, саясаттан тыс бола алмайды, оның субъектісі бола алмайды, болуға тиіс те емес. Армия - мемлекеттің жоғары заң шығарушы және атқарушы органдары белгіленген саясатты жүзеге асыру қүралы. Бүл саясат азаматтық жоғары органдар қабыл- даған заң актілерінде өз көрінісін табады.

Армияга азаматтық бақылау  жасау - өркениетті мемлекеттердің дүрыс  өмір сүруінің сөзсіз шарты. ЕЕҚС аясындағы  Копенгаген кеңесінің күжаттарында Қарулы Күштер мен полиция азаматтьщ  билік бақылауында болады, әрі  оған есеп береді деген арнайы нүсқау бар.

Бүл принциптің әрекеті  өлемнің барлық елдері Конституциясында заңмен бекітілген. Қазақстан Респуб- ликасының колданыстағы Конституциясы, сондай-ақ басқа мемлекеттердің - ТМД  елдерінің Конституцияларында бүл  принциптің жекеленген элементтерін белгілейді: я-соғары әскер басшысы лауазымын  күзырлы органдардың бекітуі, әскери қүрылысқа бюджеттен ақша бөлуді белгілеу; парламенттік бақылау, Қарулы Күштер қүрылымын бекіту және т.б. Қазақстан  Республикасы Конституциясында бүл  мәліметтер толық баяндалған. Негізгі  заңда Қазақстан Республикасының  егемендігі мен аумақтьщ түтастығын Қарулы Күштер жүзеге асыратыны айқындалған.

Армияның коғамдағы  орны мен мақсатын есепке ала отырып, көптеген елдердід заңдары әскери қызметшілердің партияларға мүше болуына мүлдем тыйым салады (Үлыбритания, Канада, Түркия), не олардың саяси партияларға  қатысуына шек қояды.

Қазақстан Республикасының  Конститудиясына сәйкес Қарулы Күштерінің жауынгерлері толық қүқылы азаматтар  болып табылады, әрі біздің заңымыз  бойынша олар сайлауға және сайлануға  ешбір шектеусіз күкылы.

Өзге елдердің зандарында әскери кызметшілердің сайлау күкығы калай шешілген?

Кей елдер армияны саясатсыздандыру мақсатында әскери қызметшілерді сайлау қүқығынан толық айырады (Аргентина, Мексика, Түркия, Финляндия және т.б.)-

Әлемнің көптеген елдерінде  әскери қызметшілер сайлау күкығын  пайдаланады, бірак "қызмет сыйымсыздығы”  принципі бекітілген. Яғни, әскери қызметкер  сайланбалы қызметке сайланса, армиядан отставкіге кетуі немесе сол өкілетті мерзім бойында демалыс алуы керек. АҚШ Конституцияда былай делінген: "Сенатор да, өзге өкілдері де сайланған  мерзімі ішінде Қүрама Штаттардың қандай да бір әскери қызметін аткарушы түлға  өскери қызмет атқару кезінде ешбір  палатаға мүше болмайды". Осыған сәйкес, мысалы, генерал Эйзенхауэр АҚПІ президенті болғанда, сол кездегі өз әскери шенінен айырылды.

ГФР (ФРГ) заңы бойынша, қызметшілер  сайлану күкығын пайдаланады, бірақ  сарбазды парламентке не жергілікті үкімет органдарын сайлау үшін, командирдің келісімі талап етіледі (әңгіме кәсіпқойлар туралы, яғни, әскери міндетін өтеп кеткендерге мүндай қүқық жоқ).

Франция заңы бойынша, үлттық әскери қызмет кодексі белгіленген  міндеттемені орындамай түрып сайланбалы кыз- метті ала алмайды; мерзімін үзартқан не әскери кызмотте жүрген түлғалар сайлауға кандидат бола алмайды. Азамат- тардың сөз, баспасөз бостандығы, митингілер мен шерулер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5.Қазақстан Республикасы Қарулы  Күштерінің Тәртіптік жарғысы.

Қогамымызды түбегейлі  қайта күру, елді әлеуметтік- экономикалық тоқыраудан шығарудың ірі ауқымды, күрделі міндеттерін шеше отырып, Қазақстан Республика- сының басшылығы  жаңа уақыт адамын, оның идеялық- адамгершілік келбетін калыптастыруға ерекше мөн  береді. Идеологияльщ ж үмыс жөніндегі  республикалық мәслихатта президент  Н.Ә.Назарбаев экономикалык реформалар халық жаппай қолдайтын белгілі  бір идеялық түғырсыз іске аспайтынын атап көрсетті. "Қогамііың идеялық  түтастығы — Қазақстан дамуының шарты" деген еңбегінде ез ойын жалғастыра отырып, мемлекет басшысы  былай деп атап • көрсетті: "Белгіленген  шептерді алу қуатты саяси, интеллектуалдық  және рухани қолдауы талап етеді". Бізге тек экономикальщ, үйымдық, кадрлық өрлеуді қамтамасыз етіп қана қоймай, коғамды нығайтатын орта қалыптастыру керек.

Қоғампыц топтасуының  бағыттарының бірі — қазақ- стандьщ  патриотизмге төрбиелеу идеясы болуы  тиіс. Шьшайы патриотизмді қалыптастыру - жеке түлғаның нық саяси түрғыда  өзін-өзі нақты айқындау деген  сәз. Оны мемлекет туына, елтаңбасына, әнүранына қүрметпен қарауға, заңға  бағыну, үкіметті сыйлауға тәрбиелеуден бастау керек. Өрбір адам бала жасынан: "Қазақстан - менің Отаным, ол мен  үшін жауапты болғаны сияқты, мен  де ол үшін жауаптымын” деген қарапайым  ойды меңгеруі керек.

Республика жастарын Отан қорғаушы ретінде жауын- герлік және адамгершілік жағынан жан-жақты  тәрбие- леуде, елдің тағдыры, жас  егеменді мемлекеттің қауіпсіздігі алдында жоғары жауапкершілік сезімін  қалыптастыруда әскери қызметтің орны зор.

Армия жасөспірімдердің азаматтық  калыптасуын аяқтайды десе де болады, жас, әрі орнықпаған мінезін шыңдайды, үйымшылдыққа, тәртіпке үйретеді. Жастарды төрбиелеудің мемлекеттік жүйесінің  қүрамды бөлігі бола отырып, Қарулы Күштер - жастар үшін өмір мектебі болып  есептеледі. Өскери қызметтің үйымшылдьщ рухы, онын, коғамдьщ қүрылымы, тәрбиелеу  процесінің кешенді сипаты жауынгерлердін; саяси шынығуын, ерлігін, жоғары моральдьщ-адамгершілік касиеттерге ие болып, өскери

шеберлік, патриоттық пен  интернационалистік қасиеттерді қалыптастырудың  тікелей ортасы болып табылады.

Әскери қызметте әскери шынығудан өткен жастардың бейбіт еңбекте де өздерін өте жақсы  жағынан көрсететінін көптеген мысалдар дәлелдеуде.

Өскери еңбек процесі  барысында басшылық белгілеген ел бағытын  жүзеге асыра отырып, жауынгер өз міндетін терең сезінеді, өз еліндегі реформаларды іске асыруда ғана емес, ТМД-ның әзге елдеріндегі өзгерістерге қатысты  да өз орнын көре біледі. Бүның өзі  жауынгерге Отанының тағдырына интернационалдық жауапкершілік, Достастық мемлекеттеріндегі  бейбітшілік пен демократия сезімін, шетел еңбекшілері алдындағы  өзінің интернационалдық борышын сезінуге ықпал етеді.