Абарончыя баі на заходніх рубяжах у чэрвені 1941 г

1 Абарончыя баі на заходніх рубяжах у чэрвені 1941 г.

У першапачатковы перыяд вайны  савецкія войскі выму-шаны былі адступаць. Справа ў тым, што асабовы склад  Чыр-вонай Арміі рыхтаваўся галоўным чынам да наступальных дзеянняў, бо існавала думка аб будучай вайне  як наступаль-най, скарацечнай і  на чужой тэрыторыі. Не было цалкам пра-ведзена пераўзбраенне войскаў, новая тэхніка была яшчэ не асвоена. Разам з тым узброеныя сілы, у тым ліку і тая іх част-ка, што размяшчалася ў БССР, былі аслаблены рэпрэсіямі, якія пазбавілі Чырвоную Армію вопытных камандзіраў.

Удар групы армій «Цэнтр»  прынялі на сябе арміі Заходняй асобай ваеннай акругі. Насмерць стаялі на сваіх рубяжах пагранічнікі. За тыдзень баёў байцы пагранічнай заставы лейтэнанта А. Кіжаватава, што знаходзіліся ў заходняй частцы Брэсцкай крэпасці, знішчылі каля батальёна гітлераўцаў. А. Кіжаватаў загінуў як герой. Сем атак, адна за другой, адбіла застава пагранатрада на чале з лейтэнантам В. Усавым. Лейтэнанта пяць разоў паранілі, але ён працягваў кіраваць боем. Лейтэнант В. Усаў пасмяротна ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза. Гераічна трымаліся абаронцы Брэсцкай крэпасці. Штаб абароны ўзначалілі капітан I. Зубачоў і палкавы камісар Я. Фамін. Ім давялося абараняць цэнтральную частку крэпасці. Абаронай Усходняга форту кіраваў маёр П. Гаўрылаў. Толькі нешматлікім абаронцам удалося вырвацца з крэпасці і прадоўжыць барацьбу з фашыстамі. Большасць з іх пазней падвергліся сталінскім рэпрэсіям.

Абаронцы крэпасці пратрымаліся каля месяца, хаця па планах фашыстаў на захоп крэпасці адво-дзілася толькі некалькі гадзін. Апошнія дні абароны крэпасці авеяны легендамі. Наяе сценах былі зроблены надпісы, якія ведае ўвесь свет: «Я паміраю, але не здаюся! Бывай, Радзіма». У 1965 г. Брэсцкая крэпасць атрымала званне «Крэпасць- герой».

Ужо ў першыя гадзіны вайны  разгарнуліся паветраныя баі ў небе Беларусі. Каля Радашковіч здзейснілі гераічны подзвіг камандзір эскадрыллі, капітан М. Гастэла і члены яго экіпажа. Са згоды экіпажа камандзір накіраваў палаючы са-малёт на трупу нямецкіх танкаў і аўтамашын. Пры абароне Гомеля здзейсніў свой першы паветраны таран лётчыкБ. Коў-зан — адзіны ў свеце лётчык, які зрабіў чатыры паветраныя тараны і застаўся жывы.

У абароне Мінска прымала  ўдзел 100-я стралковая дыві-зія пад камандаваннем генерал-маёра /. Русіянава, байцы якой упершыню ў гады вайны выкарысталі так званую шкля -ную артылерыю — бутэлькі з гаручай сумессю для барацьбы з танкамі.

Надзвычай напружаны характар мелі баі ў раёне Магілё-ва. Абарона горада працягвалася 23 дні. У ліку адважных абаронцаў вызначыўся стралковы полк пад камандаваннем палкоўніка С. Куцепава. Толькі за адзін дзень баёў байцы Ку-цепава знішчылі 39 фашысцкіх танкаў.

14 ліпеня 1941 г. пад Оршай  упершыню батарэя мінамё-таў пад камандаваннем капітана /. Флёрава выкарыстала рэактыўную артылерыю — «кацюшы».

Двухмесячныя абарончыя  баі савецкіх войскаў у Беларусі не дазволілі праціўніку рэалізаваць  план «маланкавай вайны», далі магчымасць сканцэнтраваць рэзервы і падрых-тавацца  да абароны на маскоўскім напрамку.

2. Вызваленне  Гродзеншчыны ў ліпені 1944 г.

Разгром нямецкіх войскаў  летам 1943 г. на Курска-Арлоўскай дузе дазволіў Чырвонай Арміі перайсці ў  стратэгічнае наступленне і ўжо  ў верасні 1943 г. распачаць шырокамаштабную  аперацыю вызвалення Украіны і Беларусі. 23 верасня 1943 г. часці Цэнтральнага фронту фарсіравалі Днепр і вызвалілі ад нямецкіх акупантаў першы раённы цэнтр БССР - гарадскі пасёлак Камарын. 20 воінам, якія вызначыліся пры фарсіраванні Дняпра ў раёне Камарына, было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.      

 У асенне-зімовай кампаніі 1943/44 гг. войскі Беларускага фронту (камандуючы генерал арміі К.  Ракасоўскі) удала правялі Гомельска-Рэчыцкую  і Калінкавіцка-Мазырскую аперацыі, у выніку якіх у лістападзе 1943 г. былі вызвалены Рэчыца і Гомель, у студзені 1944 г. - Мазыр. На поўдні рэспублікі войскі Беларускага фронту прасунуліся больш як на 200 км у глыб варожай абароны ў паласе шырынёй звыш 100 км. Але поўнасцю вызваліць Беларусь ад акупантаў да лета 1944 г. не ўдалося, немцы ўмацавалі абарону.      

 На пачатку лета 1944 г. лінія фронту на Беларусі  праходзіла на ўсход ад Полацка,  Віцебска, Оршы, Магілёва, Жлобіна, Бабруйска,  далей на захад ад Мазыра  і па рацэ Прыпяць да Ковеля. Канчатковае выгнанне нямецка-фашысцкіх  акупантаў з беларускай зямлі  пачалося напрыканцы чэрвеня  1944 г., калі Чырвоная Армія прыступіла  да практычнага ажыццяўлення буйной стратэгічнай наступальнай аперацыі пад кодавай назвай "Баграціён". Працягвалася яна з 23 чэрвеня па 29 жніўня 1944 г.      

 Савецкаму боку ў  гэтай аперацыі супрацьстаялі  групы армій "Цэнтр", "Поўнач" і "Паўночная Украіна". Агульная  колькасць войск праціўніка складала  каля 1,2 млн. салдат і афіцэраў (63 дывізіі і 3 брыгады). Яны мелі 9500 гармат і мінамётаў, 900 танкаў  і штурмавых гармат, 1350 баявых  самалётаў. З савецкага боку  для ўдзелу ў аперацыі "Баграціён"  былі прыцягнуты войскі 1-га, 2-га  і 3-га Беларускіх франтоў. Агульная  колькасць савецкіх войскаў складала 2,4 млн. салдат і афіцэраў, яны  мелі на ўзбраенні 36 400 гармат  і мінамётаў, 5200 танкаў і самаходных  артылерыйскіх установак і 5300 самалётаў (без уліку авіяцыі  далёкага дзеяння). Да таго ж  у тыле ворага дзейнічалі 150 партызанскіх  брыгад і 49 асобных атрадаў  агульнай колькасцю больш за 143 тыс. чалавек.       

23 чэрвеня 1944 г. войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту прарвалі  абарону нямецкіх войскаў на паўночным захадзе ад Віцебска. Войскі 3-га Беларускага фронту прарвалі абарону праціўніка і абышлі г. Віцебск з паўднёвага і паўднёва-заходняга напрамку. У Віцебскі "кацёл" трапіла танкавая армія, якая на 27 чэрвеня 1944 г. была знішчана. Праціўнік страціў там каля 20 тыс. салдат і афіцэраў забітымі, больш за 10 тыс. палоннымі.      

 Амаль адначасова з  падзеямі пад Віцебскам арміі  1-га Беларускага фронту ў ходзе  Бабруйскай аперацыі акружылі 6 дывізій  нямецкай арміі. Важнейшай асаблівасцю  аперацыі па знішчэнні бабруйскай  групоўкі праціўніка было масіраванае  выкарыстанне авіяцыі фронту. 526 самалётаў на працягу некалькіх  гадзін групамі па 25-30 самалётаў  наносілі ўдары па акружанай  групоўцы. 28 чэрвеня 1944 г. варожая  групоўка колькасцю ў 40 тыс.  салдат і афіцэраў была ліквідавана.       

 Падчас паспяхова распачатага  наступлення войскі 3-га Беларускага фронту 3 ліпеня 1944 г. вызвалілі сталіцу Беларусі. Першым у Мінск уварваўся танк малодшага лейтэнанта Д. Фролікава 2-га гвардзейскага танкавага корпуса. У 2 гадзіны 30 мінут 3 ліпеня 1944 г. ён перадаў па радыё: "Я - Фролікаў, я - Фролікаў, знаходжуся ў Мінску…".       

 Адначасова на ўсходзе  ад Мінска была акружана 105-тысячная  групоўка нямецкіх войскаў, якая 11 ліпеня 1944 г. спыніла сваё існаванне.  Такім чынам, на першым этапе  аперацыі за 12 дзён наступлення  савецкія вайсковыя злучэнні  прасунуліся наперад на 225- 280 км. Галоўныя сілы групы армій  "Цэнтр" былі разбіты. У  паласе савецка-германскага фронту  з'явіўся пралом шырынёй звыш 400 км. Спробы ліквідаваць яго  не прынеслі поспеху германскаму  камандаванню.